rzęcą , która może wywoływać pewne skutki, tak, jak jó wvwołu$e zwierzę. Jeżeli psychiczne jego władze spadną poniżej poziomu rozumowego myślenia lub z~nim do tego poziomu dorodną,,, jego postępowanie nie jest "ludzkim" i przez prawo jnko takie'üzna- wane nie jest. Człowiek chory umy-łowo lub wprowadzony przej
ściowo w stan niepoczytalności, dziecko - z a n i m oH.ągnie taki rozwój swych władz umysłowych, który y wyihief ie ponad poziom czysto zwierzęcych reakcyj /w prawie niemieckim dp ukończenia siódmego roku życia/, przez normę prawną ¡traktowany j e H podobni6
j a k S5*l.e»zę, j a k o z j a w i r k o r l ł n a t u r y , A l e I s t n i e j ą t a k ż e r e k k *
^ c j e n o r m a l n e g o c z ł o w i e k a o c h a r a k t e r z e c z y s t o f i z j o l o g i c z n y m , k t ó r e , j e ż e l i n i e p o d l e g a j ą k o n t r o l i r o z u m i w o l i , w t e j s a m e j p ł a s z c z y ź n i e t r a k t o w a n e h y c w i n n y , D o n i c h z a l i c z y ć n a l e ż y t z w # - a u t o m a t y c z n e r e f l e k s y . J e ż e l i u d e r z e n i e v/ k o l a n o p o r o d u i o r u c h n o g i , k t ó r y w y r z ą d z i s z k o d ę , j e ż e l i p e w n e a u t o m a t y c z n e - czaetfa n o r m a l n e , c z a s e m c h o r o b l i w e - o d r u c h y w y w o ł a j ą J a k i ś s k u t e k w a ż n y d l a s t o s u n k ó w p r a w n y e h , p r a w o i c h j a k o d z i a ł a l n o ś ć l u d z k ą u w a ż a ć n i e m o ż e , C z a s e m - p o z y t y w n y p r z e p i s n a w i ą z u j e d o n i c h p o w s t a n i e s t o s u n k u p r a w n e g o , a l e p o d s t a w ą j e g o b ę d ą i n n e m o t y w y u s t a w o d a w c z e , n a p r z y k ł a d z a s a d y ^ ł u ^ z n o ś c l . Z n a s z y c h
o b e c n y c h r o z w a ż a ń m u l i m y je w y k l u c z y ć , b o p o d p o j ę c i e d z i a ł a l n o ś c i o n e n i c p o d p a d a j ą ,
A l « n i e k a ż d e d z i a ł a n i e l u d z k i e m a d ^ a p r a w o z n a c z ę : ••
n i c . P r z e c i w n i e , w i ę k s z o ś ć c z y n n o ś c i l u d z k i e h j e s t d l a p r a w a 1 " t o s u n k ó w p r a w n y e h o b o j ę t n ą . J e ż e l i c z y t a m k s i ą ż k ę } p t ' z ę l i s t p r y w a t n y d o p r z y j a c i e l a l u b i d ę n a s p a c e r , t o s ą t o w p r a w d z i e r o z u m n e c z y n n o ś c i c z ł o w i e k a , a l e d l a p r a w a b e z z n a
c z e n i a . -i '
T a k i e c z y n n o ś c i , d o k t ó r y c h p r a w o n a w i ą z u j e s k u t k i p r a w n e d l a d z i a ł a j ą c e g o , n a z y w a m y d z i a ł a n i e m p r a w n y m / R e e h t s - h a n d l u n g / * Z n i c h z n o w u n o r m a p r a w n a w y o d r ę b n i a p e w n ą g r u p ę , k t ó r ą n a z y w a m y c z y n n o ś c i a m i p r a A m y m i / R e c h t s g e s c h a e f t e - § 1 0 5 B G B / . P o l s k i K o d e k 9 Z o b o w i ą z a ń z n a m e r y t o r y c z n i © t ę r ó ż n i c ę ,
a l e n i e p r z e s t r z e g a ś c i ś l e t e g o s ł o w n i c t w a , W o r t . 3 4 § 2 u ż y w a p o j ę c i a “ c z y n n o ś ć p r o n m a “ z g o d n i e z p o w y ż s z ą noraenkla.*
t u r ą . J e ż e l i n a t o m i a s t w a r t . 3 2 m ó w i o z d o l n o ś c i d o d z i a ł a ń p r a w n y c h , t o r a c z e j raa n a m y ś l i t y l k o c z y n n o ś c i p r a w n e « <3?©
o s t a t n i e s ą t a k i m d z i a ł a n i e m l u d z k i m , k t ó r e n i e t y l k o w y i r o ł u ó « s k u t e k p r a w n y , a l e k t ó r y c h c e l e m j e s t t a k ż e w y w o ł a n i © s k u t k ó w p r a w n y c h . N i e z a w s z e p r z y .tym " s k u t e k z a m i e r z o n y rausl s i ę po»«
k r y w a ć z e s k u t k i e m , k t ó r y p r a w o z t ą e z ^ r m o ś o i ą w l ą ź e # TTyjttarw, e z y d l a s t w i e r d z e n i a t e g o c h a r a k t e r u , j e ż e l i d z i a ł a j ą c y zajętą*«
r ż a ł w y w o ł a ć w o g ó l e j a k i ś s k u t e k p r a w n y . U s z k o d z e n i e r z e c z y j e s t t y l k o d z i a ł a n i e m p r a w n y m , g d y ż s p o w o d o w a n y t y m s k u t e k «•
r o s z c z e n i e o o d s z k o d o w a n i e - n i e b y ł p r z e z ^prnireę z a m i e r z o n y ! p r z e l a n i e p r a w a w ł a s p o ś e i o d n o ś n i e d a n e j r z e c z y J e ^ t © z w n n o ś - c l ą p r a w n ą , C h o c i a ż b y ś l ę n a w e t o k a z a ł o , ż e w r z e c z o w i " t o ś c l
z p o w o d u b r a k u p e w n y e h p r z e s ł a n e k , z a m i e r z o n e p r z e j ę c i « efcas- n o ś e i n i e n a s t ą p i ł o ^
Z d o l n o ś ć w y w o ł y w a n i a - k u t k ó w pral n y c h n a z y w a m y z d o l n o ś c i ą d o d z i a ł a ń p r a - i m y c h / H n n d l u n g ^ f a e h i g k e i t / , J e j p o m n e j o k r e ś l o n y ś c i ś l e j s z y r o d z a j - z d o l n o ś c i ą d o c z y n n o ś c i p r a l n y c h / G e s e h a e f t s f a e h i g k e l t / , W a r u n k i I c h z a i s t n i e n i a o k r e ś l a j ą
c z ę s t o p o z y t y w n e n o r m y odmienije / p o r , § 8 2 8 B O B w p o ł ą c z e n i u
z
a r t * X X V I I £> 5 P r f c e p i s ś w W p r o w a d z a j ą c y c h K Z 1 a r t « ¿ 3 8 K Z / . P o j ę c i e c z y n n o ś c i p r a w n e j j e s t z r e s z t ą o g r a n i c z o n e t y l k o d e p r a w a p n y w a t n e g o .N i e n a l e ż y t e g o p o d z i a ł u m i e s z a ć z d z i a ł a n i e m p r z e z p r a w o d o z w o l o n y m i z a k a z a n y m , w z g l ę d n i e n a k a z a n y m / n a k a z r ó w n a s i ę z a k a z o w i b i e r n e g o z a c h o w a n i a s i ę / , I c z y n n o ś c i p r a w n e m o g ą b y ć p r a w n i e d o p u s z c z a l n e i z a k a z a n e . N i e p r z e s t a j ą b y ć p r z e z t o c z y n n o ś c i a m i p r a w n y m i * Z a w a r c i e u m o w y o ś w i a d c z e n i « r a ż ą c o w y s o k i e p r z y W y k o r z y s t a n i u l e k k o m y ś l n o ś c i d r u g i e j s t r o n y / a r t * 4 2 K Z / J e s t N a k a z a n e , p o z o s t a j e J e d n a k c z y n n o ś c i ą prasr- n ą , t y l k o u s t a w a p r z y w i ą z u j © d o n i e j I n n e s k u t k i J a k z a m i e r z o n e p r z e z s t r o n y «
Chociaż nią d© każdej ezynnośel prawo nawiązuj©
skutki prawne, to jednak każda, o ile elę dokonywa w związku społecznym, odbywa ^ię w ramach nora prawnweh. Człowiek iyjący społecznie, ■ na każdym kroku jc^t pod Ich obstrzałem. Sta—
le działają w ptOf*unku do niego niezliczone przepisy prawne, jedne chroniąc* g© t^tyco. Inne zakreślające granice Jego m ro*
bod*|« poruszania 'lę t działaniat Ulęk-zość ich nie należy
do dziedziny prava prywatnego, choć ich przekroczenie może wywo
łać skutki prywatno-prairne /por.§ 823, specjalnie ustęp 2BGB/,
II*' . , ■ ■ " • ; ¡J
-Z d o l n o ś ć d o działali, prawnych i i n n e warunki" Ich s k u
-1, Zdolność do działań prawnych:
Ażpby dzałalnosć człowieka mogła wywoływać rr stosunku do niego skutki prawne, musi być dzinłalnością"ludzkę.".
w ziiaezeniu prawa, tj, czynnością istoty posiadającej zdolno .<5 prawidłowego myślenia 1 swobodę wprowadzenia no podstawie takie
go rozumowania powziętej decyzji w czyn* Ustalenie granicy, od której się ona zaczyna , należy do najtrudniejszych i najwięcej spornych w praw ie, gdyż ja-ne i ostre pociągnięcie rozgranicze
nia jest często niemożliwe, tym bardziej., że jest ono zależne od innej gałęzi nauk - psychologii i psychiatrii, Qd niepoczy
talnego idioty do profesora uniwersytetu, od niemowlę®, a de do
rosłego człowieka,w pełni swych sił umysłowych, istnieje olbrzy
mia gama •stanótę/prze-jściowyeh.
r 1 ■''■■■ • '0 ile- chodzi o rozwój psychiczny w ciągu życia normalnego ''człowieka, prawo niemieckie obowiązujące vr tym wzglę*- dzie w całości- na zieritich zachodnich /patrz pkt.l, na końcu/, gra nicę/tę pociągnęło ja cno: jest nią ukończony siódmy rok życia . iioże to być w konkretnym wypadku niesłusznym i może gra
nica vlekuwnaszych czasach przymusowego szkolenia od lat pięciu za wysoko pociągnięta, jednak ma ta metoda jodną nieocenioną za
letę: stwarza pewność w stosunkach ludzkich. Poniżej tego vdeku działanie ozłowlekn może Już być tylko "zdarzeniem prawnym",
Kod-ks Zobowiązań poszedł Inną drogą. Określa granicę tę - z wykluczeniem czynności prawnych, co do których utrzymał stałą granicę wieku - negatywnie- i ogólnikowo: niezdol
nym jert do działań, powodujących roszczenie do od-z kodowani a, kto znajdował ? w chwili czynu:-w stanie niedorozwoju psychicz
nego. Niewątpliwie takie -formułowanie daje możność* -łu-znieJ:- szogo ocenienia konkretnego wypadku, z drugiej - tropy : t’-arza dużą niepewność i wielką trudność w ocenie materialnej. prawdy.
Polski Kodeks Karny, utrzymał ścisłą granicę wieku: ukoń
czonych lat trzynaście, a od 13 - 17 roku życia indywidualne rozpatrzenie poziomu roz cznaniń' /art,69/, Niemiecki Kodeks ma taką samą zaaadę, tylko granica wieku'wynosi 14, wzgl. 18 lat.
Tego rodzaju proste rozwiązanie tego problemu Jest oczywiści© niemożliwym, gdy chodzi o dorosłego człowieka.
Kodeks ni orniocki za niezdolną do działali prawnych uważa tę oso
bę, która, się znajduje w stanie chorobliwego zaburzenia władz umysłowych, wyłączającego swobodne powzięcie woli /$§ 104 i 827 BGB/. Kodeks Zobowiązań przyjął inną formułkę, obowiązującą rów
nież na ziemiach zachodnich: niezdolnym do działań prawnych Jest, kto się znajduje w stanie niedorozwoju psychicznego, choroby psy
chicznej lub zakłócenia czynności psychicznej /art.138/. Nadraie- nié należy, źe dla określenia zdolności do czynności prawnych,
»formułowanie to brzmi odmiennie: kto się znajduje w stanie zhkłó**
cenia czynności psychicznej, wyłączającego świadomą wolę /art.3l/
Ponieważ czynności pra ne rą tylko rodzajem działali prawnych, więc niezdolność do*działań prawnych winna pociągać za sobą także niezdolność do czynności prawnych. Ustawa mogłaby tylko tę ostat
nią zdolność więcej jeszcze ograniczyć. Dlatego zupełnie odmienne sformułowanie K.Z, jest niezupełnie zrozumiałe. Zdaniem moim tfed- nak, interpretując wszystkie te przepisy polskie i niemieckie,w odpowiednim odniesieniu się do psychologii i do
psychiatrii,!-doj-d z i e m y psychiatrii,!-doj-d o t r » o s a m e g o -wyniku d l a o b y d w u u s t a w , Głóiraa t r u d n o ś ć p o l e g a n a » © c n i e , c o j e s t c h o r o b ą p s y c h i c z n ą , w z g l ę d n i e z a k ł ó c e n i e m c z y n n o ś c i p s y c h i c z n y c h , a c o j e s t s t a n e m n o r m a l n y m , - P o - J ę o i a t e s ą b o w i e m w z g l ę d n e i p ł y n n e . N a j ł a t w l e j s z v m r o z w i ą z a n i e m b y ł o b y o p r z e ć s i ę n n z d a n i u m e d y c y n y , g d y b y n i e to, ż e '■ p ó j ę e i e l e k a r s k i © o c h o r o b i e i s t a n i e n o r m a l n y m n i e k o n i e c z n i e
m u s i s i ę w c a ł o ś c i p o k r y w a ć z p o g l ą d o m nor m y p r a w n e j , k t ó r a - j a k t o w i d z i e l i ś m y - w y c h o d z i o d p e w n e g o p r z e c i ę t n e g o - t a n u u m y s ł o w e g o c z ł o w i e k a i w r e s z c i e , ż e p o j ę c i a te w . p s y c h i a t r i i s a m e j u l e g a j ą d u ż y m w a h a n i o m , ~ ¡,
D r u g ą t r u d n o ś ć «•prawią «-prawa " w o l n e j " w o l i l u b , j a k c h c e K . Z . , " ś w i a d o m e j " w o l i . C z y u s t a w o d a w c y , U ż y w a j ą c o d m i e n n y c h o k r e ś l e ń , m i e l i n a o k u t e n - a m s t a n p s y c h i c z n y , n i e ł a t w o j e s t r o z s t r z y g n ą ć . N i e w ą t p l i w y m z d a j e s i ę b y ć , z e n i e c h o d z i ł o i m o z a j ę c i e w r i l o z ę r i e z n y m s p o r z e , c z y w o l a l u d z k a j e s t w o l n ą , c h o n U s t a w o d a w c y n i e m i o e e y w y z n a w a l i
t e o r i ę l n d e t e r m i n i z m u , p r z y c z y m n a l e ż y m i e ć n a u w n d z e r ż e z n a j o m o ś ć p r a w r z ą d z ą c y c h p s y c h i k ą l u d z k ą d z i ś J e s t z n a c z n i e g ł ę b s z a , j a k p r z e d l a t y p i ę ć d z i e s i ę c i u , N i o ś t e t y d o n i o s ł e w y n i k i , j a k i e o s i ą g n ę ł a d z i ś n a u k a p s y c h o l o g i i , m a ł o © ą j e s z c z e z n a n e w ś r ó d o g ó ł u p r a w n i k ó w , n i e w y k l u c z a j ą c u s t a w o d a w c ó w ,
T r z e c i y t r u d n o ś ć w r o s z e l e p o l e g a n a n i e r o z s t r z y g n i ę t y m w ę i ą ż z a g a d n i e n i u , c z y p s y c h i k a l u d z k a j e s t t y l k o w e w n ę t r z n ą '-trojią r u c h u m a t e r i i w m ó z g u l u d z k i m , w z g l ę d n i e
j e g o t y l k o r e z u l t a t e m , c z y t e ż J e s t o n a c z y m ś o d r ę b n y m , r z ą d z ą c y m s i ę w ł a s n y m i p r a w a m i , t y l k o o d m a t e r i i c z ę ś c i o w o z a l e ż n y m ,
J e ż e l i b y ś m y p r z y j ę l i p i e r w s z ą - m e e h ś n i e t y c z n ą - t e o r i ę , s p r a w a u s t a l e n i a c h o r o b l i w y c h z a b u r z e ń p s y c h i c z n y c h b y ł a b y w z g l ę d n i e ł a t w ą , p o l e g a ł a b y b o w i e m t y l k o n a - t w i e r d z e n i u m e d y c z n y m c h o r o b l i w y c h z m i a n w - t r u k t u r z e m ó z g u , c z y wogó**
1 © s y s t e m i e n e r w o w y m . N o w o c z e s n a p s y c h o l o g i a j e d n a k w c o r a z r r l ę k s z e j m i e r ż e o d t e g o j e d n o s t r o n n e g o - t - n o w i s k a o d s t ę p u j ę . U z n a j ą c W i e l k i w p ł y w , j a k i n a p s y c h i k ę l u d z k ą w y w i e r a m a t e r i a m ó z g u 1 n e r w ó w i r u c h m a t e r i a l n y c h a t o m ó w w e w n ą t r z n i e j , d o c h o d z i d o p r z e k o n a n i a , ż e p o z a t y m i s t n i e j ą j e s z c z e I n n e d u s z * l u d z k ą r z ą d z ą c e -« f u n k c j o n a l n e - p r a w a , Z a b u r z e n i a w i c h nor«*
m a l n y m d z i a ł a n t u , n i e d o s t r z e g a l n e w s t r u k t u r z e m a t e r i i , m u s z ą b y ć w r ó w n e j m i e r z e b r a n e p o d uvragę,
i. A ż e b y z n a l e ź ć o d p o w i e d n i p u n k t w y j ś c i u , n a t ę ż y p a m i ę t a ć o t y m , ż e p r a w o j e s t n a u k ą p r a k t y c z n e g o ż y c i a , ż e
n o r m u j © z e w n ę t r z n e z a c h o w a n i e s i ę c z ł o w i e k a , n o r m a p r a w n a «*
J a k t o j u ż w y k a z a ł e m - n a s t a w i a s i ę n a p e w i e n p r z e c i ę t n y t y p c z ł o w i e k a , a w i ę c t a k ż e n a p e w n e p r z e c i ę t n e j e g o z d o l n o ś c i u m y s ł o w e . N a l e ż y w i ę c u s t a l i ć t y l k o g r a n i c ę s t a n u p s y c h i o z n e - g © l u d2k i e g o , p o n i ż e j k t ó r e j z a k a z y i n a k a z y p r a w n e j u ż n i © d z i a ł a j ą i d l a t e g o t e ż d z i a ł a ć n i e z a m i e r z a j ą .
Z e w n ę t r z n e z a c h o w a n i e s i ę c z ł o w i e k a , o i l e o n o J e s t p r z y c z v n ą c z y s t o z e w n ę t r z n y c h l u b c z w s t o f i z j o l o g i c z n y c h r e f l e k s ó w , J e s t w y n i k i e m s z e r e g u w ł a ś c i w o ś c i d u s z y l u d z k i e j 1 i c h m a n i f e s t - ^ c j i *
a / A ż e b y m ó c O d e g r a ć r o l ę w d a n y m s p o ł e c z e ń s t w i e , c z ł o w i e k m u s i p o s i a d a ć p e w i e n z a p a s w w o b r a ż e ń , w i a d o m o ś c i w r o d z o - n y o h , c z y n a b y t y c h i o s o b i s t y c h d O i Ł w i a d c z e ń , k t ó r e d a n e
s p o ł e c z e ń s t w o u w a ż a z a m i n i m a l n y d l a p r a w n o - ' k u t e c z n e g o d z i a ł a n i a * *?yobteiżenia tc, a n a l e ż ą d o n i c h t a k ż e p e w n e
o g ó l n e m o r a l n e p o g l ą d y , c z ę ś c i o w o t y l k o c z ł o w i e k p r z y n o s i n a ś w i ą t , p r z e w a ż n i e n a b y w a je d o | i o r o p r z e z w y c h o w a n i e
i o s o b i s t o d o ś w i a d c z e n i e , a n a w ą j i S w e d z o n e w y m a g a j ą pew.*
n e g o o z a s u d o svnego r o z w o j u , S t a h , w k t ó r y m c z ł o w i e k t e g o m i n i m u m n i a o s i ą g n ą ł , n a z y w a n i d o r o z w o j e m p s y c h i c z n y m , N K C p r z y j m u j e , ż e o n n i g d y n i e z o a t a j e o s i ą g n i ę t y p r z e d u k o r z o n y m M o d n y m r o k i e t ż y c i a , a n i e z a w s z e p r z ę d
1 8 r o k i e m ż y c i a . - P o .tym o s t a t n i m c z a s i e N K C p r z y j m u j ą * . ż e c z ł o - v/iek z a w s z e j e s t j u ż p r z y g o t o w a n y w p e ł n i d o ż y c i a s p o ł e c z n e g o ,
choć j e s z c z e n i e d o w s z y s t k i c h c z y n n o ś c i p r a w n y c h .
J e d n a k ż e n i e k o n i e c z n i e w i e k j e s t d e c y d u j ą c y * S ł y n n y j e s t w y p a d e k K a s p r a H a u s e r a w XIX w i e k u , k t ó r y o d u r o d z e n i a p r z e z k i l k a d z i e s i ą t l a t t r z y m a n y b y ł w o d o s o b n i e n i u o d ś w i a t a i l u d z i
t k t ó r y n i e t y l k o n i o n a u c z y ł s i ę m ó w i ć , c h o ć z d o l n o ś ć m o w y p o s i a d a ł , a l e n i e z n a ł taka; n a j p r y m i t y w n i e j s z y c h p r a w p r z y r o d y , W t a k i m s t a n i e b ę d z i e d z i k i p r z e n i e s i o n y z w n ę t r z a A u s t r a l i i d o E u r o p y »
j e ż e l i s i ę d o t ą d n i e z e t k n ą ł z c y w i l i z a ć ją* M o ż e t a k ż e z a i s t n i e ć w r o d z o n a n i e z d o l n o ś ć d o z e b r a n i a d o ś w i a d c z e ń . S ą l u d z i e , k t ó r z y d o k o ń c a s w e g o ż y c i a p o z o s t a j ą d z i e ć m i l u b - j a k k t o w o l i - l d i o -
t a m i . C z y , o i l e t e n s t a n j e s t w y w o ł a n y n i e d o r o z w o j e m m ó z g u i i d z i e w p a r z e z i n n y m i w a d a m i u m y s ł o w y m i , n p . b r a k i e m z d o l n o ś c i k o j a r z e n i a w r a ż e ń , m o ż e m y p o z o s t a w i ć n i e r o z s t r z y g n i ę t y m , W k a ż d y m r a z i e
t e n z w i e r z ę c y a t a n r o b i c z ł o w i e k a w o c z a c h p r a w a n i e z d o l n y m d e d z i a ł a ń p r a w n y c h ,
V
W y o b r a ż e n i a d u s z y l u d z k i e j m o j ą w ł a ś c i w o ś ć k o j a r z e n i a s i ę l u b o d p y c h a n i a • N a t e j p o d s t a w i e p o w s t a j ą c o r a z t o w i ę c e j s k o m p l i k o w a n e o b r a z y , a z w i ą z a n y z t y m p r z e b i e g p s y c h i c z n y n a z y w a m y m y ś l e n i e m . K a ż d e w y o b r a ż e n i e w y w o ł u j e i n n e , c z ę s t o z p o d ś w i a d o m o ś c i , k t ó r e d ą ż ą d o p o ł ą c z e n i a s i ę z n i m . W r e s z c i e j e d n o z n i c h z w y c i ę ż a i n a d a n ą c h w i l ę ł ą c z y s i ę o s t a t e c z n i e z d r u g i m j p o w i e m y w ó w c z a s , ż o d o s z l i ś m y d o w y n i k u m y ś l e n i a . P r o f e s o r p s y c h o l o g i i L i p p s w M o n a c h i u m p o r ó w n y w a ł t o z j a w i h k o d o w a l k i o b y t w p r z y r o d z i e , P o s i a d a j ą c e n a j w i ę k s z ą e n e r g i ę i d e e , c z y w y o b r a ż e n i a z w y c i ę ż a j ą , p o d o b n i e j a k w p r z y r o d z i e z w y c i ę ż a n a j p r z y d a t n i e j s z e d o ż y c i a , B z i ą . m o ż o b y ś m y , p o r ó w n a l i t o d o w a l k i p r o t o n ó w i n e u t r o n ó w o u t w o r z e n i ^ j ą d r a W ' ’a t o m i e . W i e l o k r o t n e ł ą c z e n i e s i ę t y c h s a m y c h w y o b r a ż e ń p o t ę g u j e i c h w z a j e m n a s i ł ę p r z y c i ą g a j ą c ą 1 m o ż e u t o r o w a ć d l a ’ dehv;' k o j a r z e n i a t a k i e s t a ł e d r o g i , ż e już w a l k i n i e ma,- D o c h o d z i m y w ó w c z a s d o a u t o m a t y z m u w m y ś l e n i u .
W y o b r a ż e n i a , a n a l e ż ą d o n i c h t a k ż e a b s t r a k c y j n e p o j ę c i a j a k d o b r o i z ł o , p i ę k n o i b r z y d o t a , m a j ą d l a k a ż d e g o c z ł o w i e k a o d m i e n n ą s i ł ę p r z y c i ą g a j ą c ą l u b o d p y c h a j ą c ą . M o ż l i w o ś ć e g z y
s t e n c j i c z ł o w i e k a w y m a g a j e d n a k , a ż e b y p e w n e w y o b r a ż e n i a g l a ł y p e w n ą m n i e j l u b w i ę c e j l ó w n ą p i ł ę o d p y c h a n i a w z g l ę d n i e p r z y c i ą g a n i a , a s p o ł e c z e ń s t w o ż ą d a , a b y c z ł o w i e k , ż y j ą c s p o ł e c z n i e , t a k i w ł o ś n i e i c h u s t r ó j p o s i a d a ł , w z g l ę d n i e w y t w o r z y ł * Ż ą d a o n o t a k ż e ,
o c z y m j e s z c z e p ó ź n i e j b ę d z i e m o w a , ż e b y c z ł o w i e k ś w i a d o m y m w y s i ł k i e m s w e j w o l i z w y c i ę s t w o p e w n y m a s o c j a c j o m u ł a t w i a ł .
Z d a r z y ć p i ę j e d n a k m o ż e , ż e p e w n e w y o b r a ż e n i e t a k s i ę
?
r z y c z é p i d o d r u g i e g o , ż e w ż a d e n s p o s ó b o d e r w a ć p i ę n i e da,- Są 0 t z w , " I d e e s f i x e s " - m a n i a c t w a . M o ż e -rl ę t a k ż e z d a r z y ć , ż e w y o b r a ź e n i a ^ z r a c ą z u p e ł n i e z d o l n o ś ć s t a ł e g o ł ą c z e n i a się.- H u l a j ąo n e , j a k r o z h u k a n e k o n i e p o ł ą c e , n i e r a z p r z y p e ł n e j ś w i a d o m o ś c i w d u s z y l u d z k i e j i w ó w e z a s u s t a ją w s z e l k i e p r a w i d ł a m y ś l e n i a , -
Są t o s t a n y z u p e ł n e f e o r o z s t r o j u n e r w o w e g o , W j e d n y m i d r u g i m w y p a d k u c z ł o w i e k , c z ę s t o p r z e j ś c i o w o t y l k o , s p a d a p o n i ż e j g r a n i c y z a k r e ś l o n e j d l a n o r m a l n e g o d z i a ł a n i a m o g ą c e g o w y w o ł a ć s k u t k i p r a w n e ,
c / D a l s z ą w ł a ś c i w o ś c i ą yr o b r a ż e ń , p r z y n a j m n i e j o i l e c h o d z i o I c h z n a c z e n i e d l a z e w n ę t r z n e g o d z i a ł a n i a c z ł o w i e k a , j e s t i c h d ą ż n o ś ć d o w y ł a d o w a n i a s i ę w c z y n . D z i a ł a ć , t o z n a c z y r e a l i z o w a ć w y o b r a ż e n i e j a k i e g o ś e f e k t u , l u b n i e działań-, o t o p y t a n i e , p r z e d
k t ó r y m k a ż d e j s e k u n d y c z ł o w i e k s t a j e . W p r z e w a ż a j ą c e j i l o ś c i w y p a d k ó w o d p o w i e d ź n i e d o c h o d z i d o ś w i a d o m o ś c i l u d z k i e j , g d y ż o d p o w i e d ź p o t a k u j ą c a n i e z n a j d u j e w d a n y m u s t r o j u p s y c h i c z n y m żadnyfch h a m u l c ó w i n a s t ę p u j e b ł y s k a w i c z n i e , J e ż e l i p o w s t a j e w y o b r a ż e n i e
p r z y j e m n o ś c i z z a p a l e n i a p a p i e r o s a , p r z e i s t a c z a ^ i ę o n o n i e z w ł o c z n i e w s z e r e g w y o b r a ż e ń , o ś r o d k a c h k u t e m u p o t r z e b n y c h i n a t y c h m i a s t n a s t ę p u j e s z e r e g d z i a ł a ń n e r w ó w r u c h o w y c h ¿ ¡ p r z e k s z t a ł c a j ą c y c h
w y o b r a ż e n i e w r z e c z y w i s t o ś ć . T e j e n e r g i i m o g ą s i ę j e d n a k p r z e c i w
-m
s t a w i ć e n e r g i e h a m u j ą c e i n n e w y o b r a ż e n i a . C h ę c i z a p a l e n i e p a p i e r o s a m o ż e ^ i ę p r z e c i w s t a w i ć e n e r g i a - w y o b r a ż e n i a , ż e z s p a - l e n i e p a p i e r o s a m o ż e b y ć d l a z d r o w i a s z k o d l i w e l u b ż e m o ż e s p o w o d o w a ć w y b u c h j a k i e j ś m a t e r i i w p o b l i ż u - i ę z n a j d u j ą c e j . O d w i ę k * z e j l u b m n i e j s z e j e n e r g i i j e d n e g o l u b d r u g i e g o w y o b r a ż e n i a z a l e ż e ć b ę d z i e , c z y n a s t ą p i z a m i e r z o n e d z i a ł a n i e , s i
S i ł ę p s y c h i c z n ą , k t ó r a d e c y d u j e o w y ł a d o w a n i u s i ę e n e r g i i n a z w a n y w o l ą l u d z k ą , "T7olną" o n a b ę d z i e w o c z a c h p r a w a - j e s z c z e r a z z a z n a c z a m , ż e p o m i j a m f i l o z o f i c z n y p u n k t w i d z e n i a - j e ż e l i b ę d z i e n i e z a l e ż n ą o d z e w n ę t r z n e g o , c z y w e w n ę t r z n e g o p r z y m u s u . P i e r w s z y w y p a d e k j e s t p r o s t y , J e ż e l i z e w n ę t r z n y c z y n n i k u n i e m o ż l i w i a r e a l i z o w a n i e s i ę e n e r g i i p s y c h i c z n e j ^ ł a ń c u c h p s y c h i c z n y c h p r z e b i e g ó w z o s t a j e p r z e r w a n y i L
z p o w o d u w ł ą c z e n i a o b c e j p r z y c z y n y , o d p o w i e d z i a l n o ś ć - p o d m i e * . ' '■ t u z a s k u t e k m u s i o d p a ś ć . D r u g i w y p a d e k j e s t w i ę o e j s k o m p l i k o w a n y i; p r z e d s t a w i a w ł a a e i w e z a g a d n i e n i e . M u s i m y n a n i e s p ó j - , , r z e ć z n o w u o d s t r o n y n o r m y p r a w n e j , k t ó r a z a p o d s t a w ę b i e r z e ,
p e w n e p r z e c i ę t n e e n e r g i e p s y c h i c z n e . L i c z y s i ę o n a z t y ® , ż e n o r m a l n i e e n e r g i e p s y c h i c z n e d a d z ą s i ę p o h a m o w a ć , ż e w d u s z y l u d z k i e j o d b y w a s i ę w o l n a g r a z w a l c z a j ą c y c h s i ę e n e r g i i i ż e c z ł o w i e k p r z y d o s t a t e c z n y m n a t ę ż e n i u , a t e g o o d n i e g o w y m a g a p r a w o , p o w i n i e n e n e r g i i , t e g o w y o b r a ż e n i a d a ć p r z e w a g ę , k t ó r e p r a w o u z n a j e z a s ł u s z n e . Al.e m o g ą w p s y c h i c e l u d z k i e j p o w i t a ć w y o b r a ż e n i a o t a k i e j s i l e e n e r g i i , k t ó r a j e * t n i e m o ż l i w a d o z w a l c z a n i a , - l b o e n e r g i e p r z e c i w d z i a ł a j ą c e m o g ą ^paść' p o n i ż e j m o ż n o ś c i p r z e c i w s t a w i e n i a s i ę , n p . p o d w p ł y w e m a l k o h o l u ' l u b
i n n y c h ś r o d k ó w o d u r z a j ą c y c h . J e ż e l i t e n ^ t a n j e s t tak: d a l e c e a n o r m a l n y , ż e d a n y o s o b n i k ż a d n ą m i a r ą już n a d z i a ł a n i e ż a k a - z ó w 1 n a k a z ó w p r a w n y c h r e a g o w a ć n i e j e s t ,w s t a n i e , b ę d z i e m y m i e l i z n o w u z a b u r z e n i a p s y c h i k i l u d z k i e j , k t ó r e u n i e m o ż l i w i a z a s t o p o w a n i e s k u t k ó w p r a w n y c h . S t w i e r d z e n i e t a k i e g o s t a n u b ę d z i e n i e r a z n i e s ł y c h a n i e t r u d n e , Ł a t w i e j s z y m b ę d z i e , j e ż e l i p s y c h i a t r a s t w i e r d z i t a k i e z m i a n y w s t r u k t u r z e s y s t e m u n e r w o w e g o l u b i n n e z e w n ę t r z n e o b j a w y , k t ó r e s t a l e s i ę ł ą c z ą z a n o r m a l n ą z m i a n ą e n e r g i i p s y c h i c z n e j. C h w i e j n y m z a w s z e b ę d z i e r o z s t r z y g n i ę c i e , g d y t r z e b a b ę d z i e o d w e w n ą t r z r o z w a ż y ć c z y i o i l e g r a n i e e , k t ó r e p r a w o j a k o p o d s t a w ę d z i a ł a n i a s w y c h n o r m p r z e w i d u j e , z a s t a ł y p r z e k r o c z o n e ,
C z a s e m p r a w o s i ł ą p o z y t y w n e j n o r m y - z w a l n i a p o d m i o t o d p r z e c i w s t a w i e n i a s ię e n e r g i i p e w n e g o w y o b r a ż e n i a , n a p r z y k ł a d w p r z y p a d k u g r o ź b y ^
d / O s t a t n i m w r e s z c i e e l e m e n t e m , k t ó r y n a l e ż y u w z g l ę d n i ć , j«fc ś w i a d o m o ś ć l u d z k a < J e ż e l i c z ł o w i e k s t r a c i ś w i a d o m o ś ć , ó w r e g u l a t o r p r z e s t a j e i s t n i e ć , n i e m o ż e b y ć m o w y o ł ą c z e n i u z d a n y m z a c h o w a n i e m s i ę s k u t k ó w p r a w n y c h . P o d t y m w z g l ę d e m p r a w o n i e m i e c k i e i p o l s k i e n a w e t w f o r m i e w y r a ż a n i a s i ę j e s t z g o d n o : w
s t a n i e h e z p r z y t o m n o ś c i n i e m a o d p o w i e d z i a l n o ś c i p r a w n e j / p o r *
§ 1 0 5 i 8 2 7 B G B o r a z a r t . 5 1 K Z / . /
A l e t y l k o d r o b n a c z ę ś ć p r z e b i e g ó w p s y c h i c z n y c h o d b y w a s i ę w ś w i e t l e ś w i a d o m o ś c i , w i ę k s z o ś ć d o k o n u j e , s i ę w m r o k a c h p o d
ś w i a d o m o ś c i . Z a w s z e j e d n a k k o ń c o w y i c h e f e k t d o c h o d z i d o ś w i a d o m o ś c i , c h o ć c zasem, z t a k b ł y s k a w i c z n ą s z y b k o ś c i ą , ż e r o a k o j a
jej s t a j e s i ę n i e m o ż l i w ą . P r a w o j e d n a k w y m a g a o d c z ł o w i e k a , a ż e b y , z a n i m m y ś l p r z e m i e n i s i ę w c z y n , p r z e s z ł a j e s z c z e p r z e z o w ą ś w i a d o m ą k o n t r o l ę . J e ż e l i t o z o a t a n i e z a n i e d b a n e , c z y n i o n o g o z a ^ k u t k i m n i e j l u b w i ę c e j o d p o w i e d z i a l n y m , D o t e g o o b o w i ą z k u n a l e ż y p r z e d e w e z y t k i m w y w o ł a n i e t y c h w s z y s t k U t w y o b r a ż e ń z g ł ę b i d u s z y , k t ó r e b ą d ź t o ł ą e z ą c « i ę z p o p r z e d n i m I n n y b y d a ł y o b r a z , b ą d ź t o p r z e d , w d z i a ł a j ą c ą e n e r g i ą z a h a m o w a ł y e n e r g i ę p o w s t a ł e g o ' j u ż u p r z e d n i o k o m p l e k s u w y o b r a ż e ń . N i e d o k o n a n i e t e g o yrysiłku n a z y w a m y m i a n e m " n i e d b a l s t w o 1' " l e k k o m y ś l n o ś ć 11 d a n e w y o b r a ż e n i e , k t ó r e b y m o g ł o c z y n w y w o ł u j ą — c y p r z e z p r a w o ^ f k a T e k p o w s t r z y m a ć , n i e i s t n i e j e , w i n y n i e b $ W
A l ę w a r u n k i e m j e s t , b y r ó w n i e ż t a n i e o b e c n o ś ć b y ł a n i e z a w i n i o n a *
K t o b o w i e m w ż y c i u s p o ł e c z n y m p o s ł u g u j e s i ę p e w n y m i ś r o d k a m i , w i n i « » s i ę z a z n a j o m i ć z i c h w ł a ś c i w o ś c i a m i , J e ż e l i , p o s ł u g u j ą c s i ę s t r z e l b ą , n i e w i e m , 1 ż e p o c i s k m o ż e w y r z ą d z i ć s z k o d ę w o d l e g ł o ś c i k i l o m e t r a , nie. m o g a e m Yrywołać h a m u j ą c e g o w y o b r a ż e n i a o m o ż l i w o ś c i s z k o d y , a l e z a n i e d b a ł e m o b o w i ą z k u z a p o z n a n i a s i ę z jej i p o c i s k u
s k u t e c z n o ś c i ą , ,
J e s t p o z a t y m p e w i e n s t a n p s y c h i c z n y , k t ó r y n a z y w a - m y r o z t a r g n i e n i e m . Ś w i a d o m o ś ć w p r a w d z i e i s t n i e j e , a l e j e s t t a k d o s z c z ę t n i o z a j ę t a w p o r m y m k i e r u n k u , ż e i n n e p r z e b i e g i p s y c h i c z n i p r z e c h o d z ą 'p r z e z n i e n i e d o s t r z o ż o n c , 0 i l e z a s t a n t a k i , w z g l ę d n e j n i e p r y t o m n o ś c i , d a n y o s o b n i k o d p o w i a d a , b ę d z i e z a w s z e z a g a d n i e n i e m k o n k r e t n y c h o k o l i c z n o ś c i ,
, .
K . Z , / a r t . o l / o d m a w i a s l c u t k ó w p r a w n y c h o ś w i a d c z e n i o m w o l i z ł o ż o n y m w s t a n i e z a k ł ó o o n i a c z y n n o ś c i p s y c h i c z n y c h , w y
ł ą c z a j ą c ' g o " ś w i a d o m ą w o l ę " , p o d c z a s g d y N K C m ó w i o w y ł ą c z e n i u z d o l n o ś c i “w o l n e g o " r o z s t r z y g a n i a p r z e z w o l ę / § 1 0 4 p.2/*.
Z w a ż y w s z y , ż e w o l a ś w i a d o m a , j a k z p o p r z e d n i c h r o z w a ż a ń w y n i k a , m o ż e b y ć wolą n i e z d o l n ą d o w y w o ł y w a n i a - k u t k ó w p r a w n y c h , z w a ż y w s z y d a l e j , ż e w y k l u c z e n i e świadomości s t w a r z a s t a n n i e p r z y t o m n o ś c i , k t ó r y K Z w t y m s a m y m artykule d r o b n o w y l i c z a , z w a ż y w s z y wreszcie, że w o l a w y k o n a n a podświadomie, m o ż e . w y w o ł a ć kutlci p r a w n e , - n a l e ż y d o j ś ć d o p r z e k o n a n i a , ż e p o j ę c i e
" ś w i a d o m e j w o l i " o z n a c z a c o ś s z c z e g ó l n e g o , i n n a s.0 j a k to, r a co.
w s k a z u j e j e g o d o s ł o w n e b r z m i e n i e . Z d a n i e m m o i m l n n o d z i t u c »nic I n n e g o , j a k poruszoną u p r z e d n i o z d o l n o ś ć Yrrkonywania pr z e z , ś w i a d o m o ś ć k o n t r o l i n a d e n e r g i a m i p s y c h i c z n y m i , W w y n i k u w i ę c p o j ę c i e " ś w i a d o m e j w o l i " k r y j e s i ę z " w o l n ą " wolą
NKC.-N i e p o r u s z a ł e m d o t y c h c z a s p s y c h o -
c h i k i l u d z k i e j , a w i ę c n i e z d o l n o ś c i z a r ó w n o s p o s t r z e g a n i a / a p e r - c y n o w a n i a / z j a w i s k z e w n ę t r z n y c h , j a k 1 u z o T / n ę t r z n i e n i a w o l i . R o z u m i e s i ę b o r / i e m s a m o p r z e z s i ę , ż e k t o o ś l e p n i e l u b o g ł u c h n i e , k t o w s k u t e k s p a r a l i ż o w a n i a n e r w ó w n i e j e s t w s t a n i e w y k o n a ć p e w n y c h r u c h ó w , m o ż e s i ę w t y m z a k r e s i e s t a ć n i e z d o l n y m d o w ł a ś c i w e g o r o z u m o w a n i a w s k u t e k b r a k u w y m i e n i o n y c h p o d a / d o c / p r z e s ł a n e k , b ą d ź t o n i e z d o l n y m d o r e a k c y j u z n a n y c h z a s ł u s z n o i u p r a g n i o n y c h i d l a t e g o n i e z d o l n y m d o w y p ł y w a n i a s k u t k ó w p r a w n y c h .
J e ż e l i k t o ś , z o b o w i ą z a n y d o w y k o n a n i a p o w n y c h c z y n n o ś c i , z o s t a n i e n a g l e r u s z o n y p a r a l i ż e m i w - k u t e k t e g o n i e j e s t ir » t a n i e n a k a z u p r a w a ?rvkonać, z a p o w s t a ł ą p r z e z to. ^ z k o d ę odpo
w i a d a ć n i e m o ż e .
Zm D a l s z e w a r u n k i s k u t e c z n o ś c i p r a w n e j d z i a ł a ń l u d z k l c h t
a / U z e w n ę t r z n i e n i e w o l i ;
R z a d k o k i e d y p r a w i d ł o w o p o w z i ę t e p o s t anoYilemie s a m o przez s i ę w y w o ł u j e ' k u t k i prawne, Z a j d z i e t o t y l k o wówczas, g d y o d n o s i ć s i ę o n o b ę d z i e d o b i e r n e g o z a c h o w a n i a s i ę , d o z a n i e c h a n i a c z y n n o ś c i p r z e z p r a w o w y m a g a n e j , r r z g l ę d n i o przez p r a w o d l a p o w s t a n i a 'pewnego s k u t k u
pravmego przewidzianej.
-•, ’ ■ i • • , • 'i '• ’ r
N i e w y k o n a n i e c z y n n o ś c i p r z e z p r a w o lcazanej m o ż e s p o v ż o d o w a ć z o b o w i ą z a n i e - d o o d s z k o d o w a n i a , - mo»*
ż e mie ć J e d n a k t a k ż e z n a c z e n i e w i n n y m k i e r u n k u , n a przykład
z a n i e c h a n i e w y t o c z e n i a p o z w u w p r z e w i d z i a n y m p r z e z p r a w o c z a s o k r e s i e , m o ż e p r o w a d z i ć d o v / y g a ś n i ę e l a p r a w a i t p . P r z e w a ż n i e j e d n a k p o v ; z i ę t a d e c y z j a m u s i s i ę u z e w n ę t r z n i ć .
T a k ż e i t a mcenif o s t a ć J a woli J e s t d o
S
o w n c g o m o m e n t u p r z e b i e g i e m p s y c h i c z n y m i . G-dy' - e n e r g i a w y o - r a ż e n i a d ą ż ą c e g o d o r e a l i z a c j i u z y s k a p r ż - e w o g ę n a d i n n y m i ,- d o w y k o n a n i a « W y k o n a n i e o d b y w a s i ę p r z e w a ż n i o p o d ś w i a d o m i e , z a p o r a o c ę !b ą d ź t o a u t ornat y z m ó w p s y c h i c z n y c h , b ą d ź t o r e a k e y j c z y s t o f i z j o l o g i c z n y c h , c z y l i m e c h a n i c z n y c h . C z a -
s e m t y l k o ś w i a d o m o ś ć jo k o n t r o l u j e , d o j ą c o d n o ś n y m c e n t r o m m ó z g o w y m s z c z e g ó ł o w o w s k a z ó w k i , W d z i a ł a l n o ś c i c z ł o w i e k a
r o z r ó ż n i a m y d w i e g r u p y r u c h ó w : a l b o r u c h y o r g a n ó w ' ; w y w o ł u j ą * * c y p h d ź w i ę k i , a l b o t e ż r u c h y i n n y c h c z ę ś c i c i a ł a , n p , r ą k , n ó g , g ł o w y l t p . W a ż n i e j s z y m b ę d z i e j e d n a k inne. r o z r ó ż n i e n i e , k t ó r e s i ę z t a m t y m i n i e z a w s z e p o k r y w a * J e d n e r u c h y m a j ą p e w n ą z a r a r t o ś ć p s y c h i c z n ą , j a k m o w a , g e ' t r ę k i l u b g ł o w y , i n n e t y l k o z n a c z e n i e m e c h a n i c z n o , j a k u d e r z e n i o w i » c z a s e m t a k ż e i g ł o s .
Z a r ó w n o f a k t , ż e u z e w n ę t r z n i e n i e w o l i <*dbvyra s i ę w d u ż e j m i e r z e p o d ś w i a d o m i e , j a k i m o ż l i w o ś ć z ł e g o f u n k c j o n o w a n i a a e a r a t u n e r w o w e g o , m o g ą b y ć ź r ó d ł e m n i e d o k ł a d n o ś c i w j e j o ś w i a d c z e n i ? . R u c h m o ż e b y ć n i e z g o d n y z w y o b r a * .
ż e n i e m , k t ó r e g o » p o w o d o w a ł o j n i e n a l e ż y t e g o w y p a d k u m y l i ć z o m ó w i o n y m p o n i ż e j p o d b / , t j . , ż e r u c h w y w o ł u j e i n n y , j a k p r z e w i d z i a n y p r z e z d z i a ł a j ą c e g o b i e g zewnętrzięjtoh s k u t k ó w .
T a m o ż l i w o ś ć n i e d o k ł a d n e g o p r z e n o s z e n i a w o l i n a z e w 1- n a t r z , s p r a w i a w i e l e k ł o p o t ó w z a r ó w n o p r z y u s t a l a n i u , j a k i s t o s o w a n i u n o r m p r a w n y c h . P y t a n i e , o : i l e c z ł o w i e k a a t o o d p o w i a d a , j e s t j o d n y m z n a j t r u d n i e j s z y c h d o r o z w i ą z a n i a z a g a d n i e ń . S z c z e g ó l n i e w a ż n y m , j e s t o n o p r z y ,e z y n n o ś c i a o h p r a w n y c h . O s o b n y d z i a ł t e j n a u k i z a j m u j e s i ę w ł a ś n i e w a d a * * m i o ś w i a d c z e n i a w o l i / § 1 1 6 - 1 2 4 B G B , a r t . 3 3 - 4 5 K Z / • N a j - p r z y k s z e j s z y m .o b j a w e m j e s t f a ł s z y w e u ż y c i e d ź w i ę k u m o w y . I m Yrięcej r u t y n o w a n y jest m ó w c a , i m więcej w i ę c z r m c ł jesst
zaufać automatyzmowi s w o i c h o r g a n ó w m o w y , t y m w i ę k s z e nie*»
bezpieczeń^two u ż y c i a n i e z a m i e r z o n e g o * ł o w a ,
w w i e l u w y p a d k a c h f a ł s z y w y r u c h d a :w i ę n a p r a w i ć * J e ż e l i y - j p r a w k a n a s t ę p u j e b ł y s k a w i c z n i e i ' w i d o c z n y m
ż e p o p r z e d n i r u c h b v ł n i e z a m i e r z o n y , n a l e ż v u w a ż a ć , jaJCędy- b v n i e z a i s t n i a ł , o i l e już n i e w y w o ł a ł - k u t k ó w n i e d o x&m
p r a w i e n i a . D l a t e g o p r a w o ż ą d a o d d z i a ł a j ą c e g o ^ t a ł e j k o n t r o l i n a d j e g o r u c h a m i , :t a k ż e n a d w p o w i a d a n y m i s ł o w a m i # B r a k t e j k o n t r o l i p r z e z ś w i a d o m o ś ć , p r z e z n i e z y o r ó c e n l e
d o s t a t e c z n e j u w a g i 1 w s k u t e k t e g o b r a k p o p r a w i a j ą c e j « © & & - c j l , m o ż e s a m w s o b i e b y ć w i n ą / p o r , § 1 2 1 B G B / . Z a w i n i o n y m , m o ż e b y ć c z y n n i e t y l k o n i e r o z w a ż n y , a l e t a k ż e n i e u w a ż n y #
Z a u w a ż y ć p r z y t e j o k a z j i w y p a d a , ż o n i e u w a g a m o £ o m i e ć u j e m n e s k u t k i n i e t y l k o p r z y w y k o n y w a n i u c z y n n o ś c i a l e t a k ż e p r z y o d b i e r a n i u w r a ż e ń z z e w n ą t r z * - S ł o w o o zna»*
c z e n i u p r a w n y m m o ż e b y ć n i e d o s ł y s z a n o , a l e m o ż e b y ć t a k ż e w p r a w d z i e m e c h a n i c z n i « d o s ł y s z a n e , a l e n i © d o s t r z e ż o n e l u b
o d p o w i e d n i o n i e r o z w a ż o n e p r z e z ś w i a d o m o ś ć .
G o r z e j s i ę s p r a w a p r z e d s t a w i a , j e ż e l i s k u t k ó w d z i a ł a n i a j u ż o d w r o c i e n i e m o ż n a . TT d z i e d z i n i e c z y n n o ś e l p r a w w n y c h , p r a w o w p e w n y c h w y p a d k a c h d a j e m o ż n o ś ć u c h y l e n i a » i ę
o d t a k i c h s k u t k ó w p r a w n y e h , / P o r ó w n a j t a k ż e w z w i ą z k u * z a w a r c i o m m a ł ż e ń s t w a § 1 3 3 2 B G B / • TT i n n y c h w w p a d k a c h b ę ^ d z i e t o j u ż t y l k o k w e s t i ą w i n y w z a l e ż n o ś c i o d k o n k r e t n y c h
o k o l i c z n o ś c i / p a t r z p o n i ż e j p , 3 / .
b / D z i a ł a l n o ś ć l u d z k a j a k o p r z y c z y n a « k u t k ó w p r a w n y c h :
/ L i t e r a t u r a : S t . G e l i c h o w s k i - " D i e B e d e u t u n g d e r L e h r e v o m
adae^uaten u n d v o m z u f a e l l i g e n K a u s a l z u s a m m e n h a n g f u w / » K r a g e d e s V e r s u o h s m i t u n t a u g l i c h e n M i t t e l n " - P o z n o ń , 1 9 0 9 /
P r z y j ę t ą , p o d s t a v , r o w ą z o s o d ą p r a w a je- t, ż e dla
p r a w a o b o j ę t n e s ą m y ś l i i p o s t a n o w i e n i a p o d m i o t u p r a w n e g o t a k d ł u g o , p ó k i o n e n i e z a m a n i f e s t u j ą s i ę w j a k i m k o l w i e k
czynie, Ale zasada ta obowiązuje bezwarunkowo tylko w prawie karnym i tylko w kręgu kultury zachodniej demokracji, W nie
których ustrojach totalistyeznych natomiast widzimy dążenia do karania także za wrogie nastawienie danej jednostki do systemu, V innych dziedzinach prawa zna ona wyjątki# Wspomnę tylko o
słynnym angielskim wojennym rozporządzeniu 18 B, uprawniającym władzę państwow ą do odosobnienia osoby, której sposób myślenia
stenowi niebezpieczeństwo, że może się on wyładować w sposób szkodliwy dla państwa, ZnaczenTeTToj wyjątkowej normy wyjaśniał niedawno Sekretarz dla Spraw Wewnętrznych w parlomeneie angiel
skim, gdy żądano od.niego, by osoby trzymane dotąd na podstawie wymienionego dekretu w zamknięciu, stawione byłv przed -ąd. Są
dy angielskio bowiem - zdaniem jego - powołane są tylko do są
dzenia czynów, nie zaś do rozstrzygania, czy dany osobnik jest dla państwa niobe&i>i£czny , 0 tym decydować może tylko suweren
na władza państwowa. Nie jest to jednak decydującym kryterium.
Z własnego"bolesnego doświadczenia wiemy bowiem, że dekret o Berezie Kartuzkiej usiłował stworzyć pożrór kontroli sądowej,
W prawie cywilnym również w wyjątkowyoh wypadkach staji umysłowy człowieka może mioć znaczenie dla stosunków prawnych, z czego nie zawszo, nawet stosując dane przepisy, zdajemy sobie sprawę* Zwykle prawo wymaga , ażeby ten stan umysłu przez jakiś czyn się uzewnętrznił; nie jest to jednak, teoretycznie rzecz biorąc, konieczne.
pomijając omówione uprzednio wypadki ' zaburzeń umy
słowych, zwrócić należy uwagę na § 6 BGB, według którego pijak może być ubezwłasnowolniony m.in. także, jeżeli jego stan za
graża bezpieozeństMposob,
Istnieją poza tym stosunki prawne, które wymagają wzajoranego lojalnego ustosunkowania się ob u stron. Jeżeli po
jednej stronic tego lojalnego 'jtanu p-vchicznego nie ma, sto
sunek prawny traci swą wartość i .może z tego powodu być roz
wiązany. NKC mówi wówczas o sytuacji, w której nic można wyma
gać od drugiej strony, by stosunek prawny nadal podtrzymywała;
należą tu także wypadki, ^ k t ó r y c h ustawa mówi o "ważnym powo dzio" do wycofania «ię z danego związania prawnego. Ważnym po
wodem może być między innymi także nielojalny sposób m-rślenia danej osoby, Naturalnie wymaga to objektywnego stwierdzenia te*, go stanu. Zwykle więc warunkiem zastosowania tej zasady joet zamanifestowanie się jego na zewnątrz pewneudane nastawienie psychiczne, charakteryzujące postępowanie, no samo w sobie
już może wywołać skutki prawne, ale oprócz tego ma ono swoje znaczenie jako symptom pewnych energii psychicznych, mająoyeh tendencjo do naruszenia norm prawnych, Jeżeli ojciec się źle prowadzi /§ 1666 BGB/ lub źle gospodarzy /§ 1667/, jeżeli ma łżonek żyje niemoralnie /§ 1668 BGB/ - prawo dopuszcza uchy
lenie danego stosunku praimego, W tych samych warunkach spadko
bierca może stracić swoje prawo do zachowku /§ 2333 p,5 BGB/, Jeżeli działalność jego ujawnia niegodny sposób myślenia*
Poza tymi, nielicznymi wypadkami, prawo cywilne inte
resuje ■’ tylko taka dziołalność podmiotu prawnego, która wy
wołuje pewien skutek bądź to psychiczny, bądź to w układzie zewnętrznym sytucji. Inaczej je t w prawie karnym, jeżeli ono ptoi pod wpływem teorii aubjektywnej, jak Polski Kodeks Kar
ny, Dany czyn nie tylko karalny jo^t dla tego, że naruszył czyjeś dobro, ale i dla tego, że je~t manifestacją zbrodnicze
go zamysłu, a więc usiłowanie je~t tak aamo karalne, jak do
konany czyn /art.24 PKK/. Copra'da i w prawie cwilnym, choć bardzo rzadko, spotykamy podobne objawy, przyczem ustawa idzie nawet poza granice działania "'-kierowanego bezpośrednio ku urzeczywistnieniu zamiaru". Jeżeli ktoś dąży do z bój*"twa
swego małżonka, ten ostatni uzyskuje p r a w o a o rozwodu /§ 1566 BGB/; jożeli spa dkobierca dąży do zab ójstwa spadkodawcy, Jego małżonka lub potomków, może cyc pozbawiony prawa do zachowku /% 2333 p,l. BGB/; jeżeli spadkobierca usiłuje zabić
spadkodaw-c e , m o ż e b y ć u z n a n y z a n i e g o d n e g o s p a d k o b r a n i a / § 2 3 3 9 p . l
BGB/. .
N a o g ó ł J e d n a k p r a w o o y w l l n e n a w i ą z u j e
t y l k o d o d z i a ł a n i a s k u t e c z n e g o * S k u t k i e m t a k i m n o ż e b y ć t a k ż e s p o w o d o w a n i e n a r u s z e n i a c z y j e j ś r ó w n o w a g i u m y s ł o w e j i d l a t e g o d l a p r a w a c y w i l n e g o z n a c z e n i e rnożo m i e ć t a k ż e u s i ł o w a n i e x » c j a k o m a n i f e s t a c j a p e w n e g o z a m y s ł u , l e e z -ze w z g l ę d u n a w y w o ł a * n y p r z e z n i e s k u t e k p s y c h i c z n y s w e g o r o d z a j u . M o ż e s i ę t a k ż e z d a r z y ć * ż e u m o w n i e z a c h o w a n i e s i ę s a m o w s o b i e * b e z w z g l ę d u n a J e g o * k u t k i w j a k n p . c z a r e m p r z y u m o w i e o p r a c o l u b z l e
c e n i e - m o ż e b y ć p r z e d m i o t e m z o b o w i ą z a n i e . J e ż e l i J a k o ś z m i a n a w s t o s u n k a c h p r a w n y c h l u b w o g ó l e z e w n ę t r z n y c h m a b ^ ć z a r a c h o w a n a n a r z e c z d z i a ł a j ą c e g o * m u - i d z i a ł a n i e j e g o b w C n r z T e z y n a w y w o ł a n e j z m i a n y . P r z y c z y n o n a z y w a l o g i k ę k a ż d o z d a r z e n i e , b e z k t ó r e g o wedłufe d o ś w i a d c z e ń l u d z k i c h * I n n e k o n k r e t n e z d a r z e n i © n i e b y ł o b y p o w s t a ł o l u b n i e b y ł o b y p o w i t a ł o v t e n r a m k o n k r e t n y * p o r ó b . N i e k a ż d a J e d n a k p r z y c z y n * w p o j ę o l u l o g i k i je.°t p r z y c z y n ą w r o z u m i e n i u p r a w a * P r a w o
bowiem, j a k o n o r m a p r a k t y c z n e g o ż y c i a , 2 1 p r z y c z y n ę u w a ż a t y l k o t a k ą , j a k ą p r a k t y c z n y r o z u m z a p r z y c z y n ę u z n a j e * J e ż e » z a t r z y m a m k o g o ś n a u l i c y i p r z e z t o s p o w o d u j ę , ż e - o n w peTf-*
n ^ m m o m e n c i e z n a j d z i e s i ę n a m i e j s c u j a k i e j ś k a t a s t r o f y , w k t ó r e j z o s t a n i e u s z k o d z o n y , a n a k t ó r y m b y s i ę n i e z n a l a z ł , g d y b y m g o n i e b y ł z a t r z y m a ł , l o g i c z n i e b i o r ą c s p o w o d o w a ł e m j e g o u s z k o d z e n i e , p r a k t y c z n i e J e d n a k . n i k t n i e p o w i e , ż e ja t e j s t r a t y J e s t e m p r z y c z y n ą .
-K a ż d e w y d a r z e n i e j e s t s k u t k i e m n i e z l i c z o n e j i l o ś c i p r z y c z y n . n i e s k o ń c z o n e g o i c h ł a ń c u c h a * W s p ó ł d z i a ł a n i e w o z y -
e t k l e h l e n r a z e m , w y w o ł u j e d o p i e r o d a n y k o n k r e t n y e f e k t . G d y b y k t ó r e g o k o l w i e k z t y c h o g n i w w o w y m ł a ń c u c h u z a b r a k ł o l u b g d y b y w y s u n i ę t e z o s t a ł o d a l s z e J e s z c z e o g n i w o , d a n e w y d a r z e n i e a l b o b y w o g ó l e n i e z a i s t n i a ł o , a l b o b y p r z e b r a ł o
i n n y w y g l ą d * Z t o g o t ł u m u p r z y c z y n p r a k t y c z n y u m y s ł l u d z k i w y b i e r a t y l k o c z ę ś ć i t e t y l k o u w a ż a z a p r z y c z y n i ę , I n n e p o m i
j a i n y żywe. Je p r z y p a d k i e m . P r z y p a d k i e m w i ę c w t a k i m u j ę ciu, b y ł o o d n o ś n i e u s z k o d z e n i a s p o t k a n e g o , m o j e J e g o z a t r z y m a n i e *
S p o r n y m j e s t v t e o r i i p r a w a , w e d ł u g J a k i e g o kr^te.*
r l u m t o b e l e k c j a p r z y c z y n * i ę o d b y w a . J e d n i m ó w i © o p r z y e z y * » n a c h g ł ó w n y c h i d r u g o r z ę d n y c h , i n n i r o z r ó ż n i a j ą p r z ^ c z w s y d a l s z e i b l i ż s z e . Ż a d n e z t y c h r o z r ó ż n i o ń n i e « t w a r z e ^ J e d n a k d o s t a t e c z n i e o b j e k t y w n e g o k r y t e r i u m . W r z e c z y w i s t o ś c i
d o b ó r t e n p o l e g a n a p e w n y m , z n a n y m c z ł o w i e k o w i o b j a w i e w g r z e p r z y c z y n , k t ó r y n a z y w a m y r a c h u n k i e m p r a w d o p o d o b i e ń s t w a . D o ś w i a d c z e n i e u c z y n a s b o w i e m , ż e d a n a p r z y c z y n a , w p e w n y c h w a r u n k a c h , z a w s z e i s t a l ® w y w o ł u j e t o n s a m s k u t e k , * e w
i n n y c h w y p a d k a c h s k u t k i s ą z a l e ż n e o d w spółdział.ojtia t a k i c h c z y i n n y c h p r z y c z y n . Z t y c h j e d n e p o w t a r z a j ą a i ę c z ę ś c i e j , i n n e r z a d z i e j w zv:iązku z p r z y c z y n ą , k t ó r a j e s t p o d s t a w ą n a s z e g o b a d a n i a , a c z a s e m w s p ó ł d z i a ł a n i e p r z y c z y n , k t t tteby m o g ł y n a d a ć p e w i e n t o k w y p a d k o m , j e s t b e z t r z g l ę d n i e n i e z d o l n e d o w y w o ł a n i a z a m i e r z o n e g o s k u t k u ,
T y l k o p i e r w s z a i o s t a t n i a g r u p a p r z y c z y n d a s i ę p r z e z c z ł o w i e k a o e e n i ć z n i e z m i e n n ą p e w n o ś c i ą . P r z e w i d z e n i e k o n k r e t n e g o w s p ó ł d z i a ł a n i a i n n y c h , w o b e c n i e z l i c z o n y c h i c h m o ż l i w o ś c i , j e s t d l a u m y s ł * l u d z k i e g o n i e o s i ą g a l n e * Z d o l n o ś ć t ę m o ż e p o s i a d a ć t y l k o B ó g . M o ż l i w o ś ć t a k a i s t n i e j e d l «
c z ł o w i e k a , c h o ć t a k ż e t y l k o w s t o p n i u o g r a n i c z o n y m , t y l k o r o z w a ż a j ą o o d s t r o n y * k u t k u w s t e c z j e g o p r z y c z y n y * O d * t r o - d z i a ł a j ą c e g o , a t o n a « p r z e d e w « z y s t k i m i n t e r e s u j e , o c e n i ć m o ż e m y t y l k o w i ę k s z e l u b m n i e j s z e p r a w d o p o d o b i e ń s t w o w s p ó ł d z i a ł a n i a i n n y c h p r z y c z y n d l a w y w o ł a n i a p e ' w n e g o - k u t k u . J e ż e l i t r z y m a n ą w r ę c e - z k l a n k ę u p u s z c z ę p o ^ k l u c z e n i u m o ż l i w o ś c i d z i a ł a n i a i n n y c h w p ł y w ó w , w i e m z e s t u p r o c e n t o w ą
fwnośeią. że upadnie w kierunku ziemi, Prawdopodobieństwom będzie, że upadając się stłucze. Jeżeli wskutek nieprzewidzianych okolicz
ności upadnie na miejsce sprężynujące- i zostanie odrzucony przez okno, wybijają.e komuś oko, skutek ten będzie nieprawdopodobnym«
Jeżeli upadnie na stalową pły tę, niemożliwym będzie, żeby płytę tę przebiła . Przyczynę, która wyyołujo praydopodobńy efekt, nazy
wamy współmierną? Jeżeli wywołany.; przez nią efekt zostanie spowo*- dow any nieprrzow idzialnym, niezwykłym biegiem innych okolicz
ności, nazywamy<ją przypadkową. Naturalnie i taka- ocena nie* jest pozbawioną.1 pewnego, sub jektywizmu. Jest ona jednak o tyle* ob jektyw*
ną, że za -podstawę jej bierze się ocenę przeciętnego, normalnego człowieka* Należy'także pamiętać o tym, że ’'■topień prawdopodobień
stwa da-, się ująć w. formułkę
matematyczną,.-Dla'- prawa cywilńśgó’letnie ją na ogół jako przyczyny tylko takie, któire'są współmierne* Nic należy jednak zapominać, że przypadkowe"Ob j'Cktvwnie przyczyna może z punktu widzenia dzia
łającego być Współmierną, jeżeli wskutek szczególnych wiadomoś
ci, z prawdopodobieństwa współdziałania'pewnych przypadkowych' j.
naog. ół okoliczności musiał: sobie zdawać sprawę. Na przykład Je
żeli zatrzymując kogoś na pewien okres czasu wiedziałem, że w 1 pewnym momencie wvbuchnie mina i- że'zatrzymany na skutek tego towarzysz w danym miejscu znajdzie się w chwili w- buohu, żatrzy-^
m-anie go będzie subjektywnie współmiernym dla szkody.. Dlatego też pojęcie współmierności lub przypadkowości przyczyny jest nieod
łącznie związane z zagadnieniem winy, /
Na jedną jeszcze okoliczność należy zwrócić uwagę*. Stwo
rzona tego rodzaju sytuacja, że mieści ona w sobie możliwości wy
wołania przez połączenie się z na razie nieznanymi-,, lecz; prawdo- podobnymi przyczynami pewnego skutku, jest przez umysł ludzki uważaną za rośnie realne zjawtko, jak skutek sam, choć o mniej-
rzym zhaczeniu, leżeli możliwe następ"twa oceniane Bą ujemnlo, ust owa mówi często o '’niebezpieczeństwie" lub "zagrożeniu". Wyma
ga ono Istnienia współmiernych przyczyn dla skutku, którego' się obawiamy, przy czym ustawodawca w poszczególnych wypadkach "to
pień prawdopodobieństwa rozmaicie może określać /pot, § 907 z § 908 BOB/. Takie zagrożenia mogą także - jskeśmy to już poprzed
nio widzieli - «tanowić pewne stany psychiczne. * '//'/
W Odpowiedzialność za działania«- Wino, i .jej
rodzaje^.-Ażeby pewien skutek, sporrodowany działnlnoś- oi^ podmiotu prawnego, mógł być zarachowany na dobro, ozy m niokórzyść działającego, prawo-wymaga nie tylko aby sprawca był zdolny do działań ze Skutkiem prawnym i ten ostatni był
s p o w o d o w a n y je&o działalnością, ale normalnie także, ażeby od
powiedzialność zań była uzasadniona róunież w przebiegach psy
chicznych poprzedzających czyn. Z tego punktu widzenia rozróżnia
ny działanie świadome i
nieumyślne.-Świadomym będzie działanie wówczas,, jeżeli wy<v- brażenie o skutku należało do kompleksu wyobrażeń kształtujących postanowienie o działaniu , przy czym zależnie od tego, ozy wyo
brażenie o skutku było energią decydującą o czynie, czy toż W stosunku do działania nie odgrywało roli rozstrzygającej, będzie
my m ówili o czynie rozmyślnym /Absicht/ lub tylko świadomym /yorsatz/* Nieumyślnym będzie ono natomiast, jeżeli wyobrażeni*
o spowodowanym skutku przy powzięciu d-cyzji wogóle nie było brano pod rozwagę,
'■ Jeżeli rzucę kamieniem i.zbiję szybę, to rozmyś
lnym będzie moje działanie, jeżeli celem rzutu było wybicie szy- byj świadomym tylko - jeżeli celem było trafienie kogoś poza
©rybą się znajdującego, jednakże zbicie przy tej okazji szyby sobie uświadomiłem? nieumyślnym zaś będzie, jeżeli możliwość zbicia «zyby nl© była braha pod uwagę lub wprawdzie rozważana, lecz Jako nieprawdopodobna pominięta.
O ile chodzi o skutki korzystne dla działającego, to rozróżnienie między czynem świadomym .a nieumyślnym nie po
siada na ogół większego znaczenia, z wyjątkiem ,takich. czynnoś
ci prawnych, przy których świadomość o skutku jest wymagana jako istotny warunek-..prawnego jego znaczenia. Jeżeli zobowią
zany jestem do usunięcia jakiegoś przedmiotu z danego miejsca i z tego miejsca przez nieuwagę go strącę, zobowiązanie uwa
żać należy za wykonane,- Ale jeżeli zobowiązany jestem oddać memu Wierzycielowi na właBność pewien przedmiot i przez nie
uwagę wyślę go Uprawnionemu, skutek prawny przejścia włas
ności nie nastąpił, gdyż brakło wymaganej przez prawo woli przewłaszczenia. Inaczej będzie się sprawa przedstawiała, je
żeli obowiązek mój obejmować będzie tylko spowodowanie zmiany posiadającego, gdyż nabycie posiadania nie jest czynnością prawną, przynajmniej nie w prawie niemieckim.
.Donioślejsze’ znaczenie mają powyższe rozróżnienia, jeżeli wywołany skutek powoduje dla innego podmiotu ^zlcodę i powitanie pytanie, czy za nią należy odpowiedzialnoseląob
ciążyć działającego.
Z małymi wyjątkami prawo cywilne, podobnie jak pra
wo karne, w maga po jego stronie winy, która'może być świado
mą lub nieumyślną /art.134 KZ/. Wina świadoma zaistnieje wówczas, jeżeli sprawoa uświadamiał sobie jaki ^kutok jego
działanie wywoła. Obojętnym przy tym zwykle będzie, czy był on zamierzonym lub nie, W prawie cywilnym znooznife rzadziej
jak w prawie karnym istnienie zamiaru ma swoje znaczenie#
Zastosowanie § 026 BOD naprzykład wymaga w jątkow© zamiaru
wyrządzenia szkody. — — — —
Czasem także ustawodawca uzależnia zastosowanie ry
goru prawa od pewnej moralnej kwalifikacji czynu, szczególne
go natężenia woli bezprawnej mówiąc o pstępowaniu podstępnym /art,39/ lub złośliwym /§ 1567, 2333 p.4 BGB/#
Natomiast wywołanie skutku szkodliwego nieumyślnie, nie zowsze obciąża sprawcę. Wychodząc z założenia, że czło
wiek działający w związku społecznym winien nie tylko nad energią walczących o wpływ na postanowienie wsobrażoń spra
wować świadomą kontrolę, ale stara ć ^ig z nodświadomości wywołać także te wyobrażenia , które swoją encrsią na korzyść lub niekorzyść w świadomości już istniejących zaważyć b^
mogły, i że ta kontrola działać także winna przy w k o n a n i u samym, - prawo brak staranności w wskonswsniu tej kontroli poczytuje za winę na równi na ogół z winą rozmyślną, nazywa
jąc ją niedbalstwem, J*ak już przy innej okazji o t'-m bvja mowa, wina niedbalstwa może być winą konkretną danego o~c*bnS*.
ka, tj. uwzględniającą indywidualne jego możliwości'V~yoíiics*.
ne lub winą abstrakcyjną, polegającą na niedociągnięciu indyw widuum do przeciętnego pozipmu wymaganego orz® prawo j->ko warunku czynności prawnej. i'en ostatni rodzaj ma ■'zas torowanie przy wykonywaniu przejętych lub nałożonych zoBowiązan, oheć w niektórych_wypadkach prawo uwzględnia także' winę indywidual
ną /diligentia ouam in suis rebus/, Czasem wreszcie wvmagania odnośnie staranności są znacznie obniżone.ł0<p owiedzlalność może być ograniczona tylko do ciężkiego, rażącego niedbalstwa /grobe Fahrlaessigkeit/- § 912, 968 BG-B /' art l G6o KZ/# Ustawy bliższego określenia tych stppniowań nie dają. Należą one do tych pojęć płynnych, zależnych od poglądów danego środowiska#
Rażące niedbalstwo zachodzi w każdym rażie zawsze wtenczas, jeżeli dana osoba żadnego wysiłku nie-zrobiła celem rozważenia
^kutków. działania lub wysiłe k ten był poniżej dopuszczalne!
jej granicy w stosunkach społwcżńych. >
... J;
r .
• ' ' *'V jO d p o y r l e d z i a l n o ś ć z* d z a ł a n i e o s ó b t r z e c i c h ,
1* OSŹtoJSEiSl:
Z a s a d n i c z o k a ż d y o d p o w i a d a ć w i n i e n t y l k o zr - w o j e W ł a s n e c z y n y 1 t y l k o w ł a s n y m p o s t a n o w i c n i e m i d z i o b a n i e m k s z t a ł
t o w a ć s- o j o s t o s u n k i p r a w n o . H a t y m s t a n o w i s k u &t a ł o p r s w e r z y m - '•kie. B y ł o o n o m o ż l i w y m j e d n a k t y l k o w p r y m i t y w n y c h w a r u n k a c h , W m i a r ę r ó ż n i c z k o v r a a i a - i ę ż y c i a s p o ł e c z n e g o i g c f p o d a r c z e g o , r o ^ ł a o o r a z w i ę c e j w s p ó ł z a l e ż n o ś ć w z a j e m n y c h j e d n o s t e k i k o n i e c z n o ś ć i c h w s p ó ł d z i a ł a n i a . Z m u s z a ł o t o w n a s t ę p s t w i e stron. d o u z n a n i a o d p o w i e d z i a l n o ś c i t a k ż e z a c z y n n o ś c i o s o b y p o w o ł a n e j d o w s p ó ł d z i a ł a n i a , Bozv»ój t e n w p r a r d e r z y m s k i m ' o p ó ź n i a m y b y ł p r z e z u s t r ó j p a t r i -
a r c h a l n y o r a z i n s t y t u c j ę n i e w o l n i c tym.. C o p o d p o r z ą d k o w a n i g ł o w i c r o d z i n y - n i e w o l n i c y , d z i e c i i i n n i z n i m i z r ó w n a n i c z ł o n k o w i e r o - d z i n y - n a b y w a l i , s t a w a ł o s i ę c z ę ś c i ą j e j m a j ą t k u , - Z a i c h d z i a ł a n i e o d p o w i a d a ł a o n a n a t e j s a m e j z a s a d z i e , j a k z a z a c h o w a n i e s i ę i n w e n t a r z a ż y w e g o , z t y t u ł u o b o w i ą z k ó w c i ą ż ą c y c h n a p r a w i c w ł a s n o ś c i i p o d o b y n m mu' b r o l u t n y m p r a w e m r o d z i n n y m , - P o w o l i d o p i e r o , c z ę ś c i o w o z a p o m o c ą f i k c j i w f o r m u ł k a c h p r o o e c o u y c h , t o r o w a ł s o b i e d r o g ę p o g l ą d , ż e p o d p e w n y m i w a r u n k a m i d z i a ł a n i e j e d n e j o s o b y , p o w o
ł a n e j d o w p ó ł d z i a ł c w i a p r z e z d r u g ą , m o ż e b y ć b e z p o ś r e d n i o z a r a c h o « w a n c n a k o r z y ś ć l u b n i e k o r z y ś ć t e j o s t a t n i e j ,
T? novro c z e l n y m p r a w i e z n a l ' z ł o n w z a k r e s i e c z y n n o ś c i p r a w n y c h p r z e z i n s t y t u c j ę p r z e d e t a w i c i e l s t w a z m n ł y m l wyjąt**
k a m i p e ł n e u z n a n i e . A l e i poza. t ą d z i e d z i n ą m o ż e p o w s t a ć o d p o w i e d z i a l n o ś ć z e d z i a ł a n i e o s ó b t r z e c i c h , b ą d ź t o d l a t e g o , ż e p r a w o n o d s t a w ę tej p r z e s u w a n a m o m e n t p o w i e r z e n i a c z y n n o ś c i t r z e c i e j o - o l l e , d o p a t r u j ą c s i ę w i n y w jej w y b o r z e , b ą d ź t o w n a r u s z e n i u p r z e j ę t y c h l u b p r z e z u s t a w ę n a r z u c o n y c h o b o w i ą z k ó w n a d z o r u , w r z a d k i c h w y p a d k a c h t a k ż e z e w z g l ę d ó w s ł u s z n o ś c i . Z a w s z e j e d n a k p o m i ę d z y d z i a
ł a j ą c y m a o d p o w i e d z i a l n y m z a n i ą g o m u - i i s t n i e ć ' t o - u n e k p r a w n y , z a w i e r a j ą c y ź r ó d ł o t e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i ,
2. P r z e drt avd.c 1 o l s t w o ;
N i e p o d p a d a p o d n i n i e j s z e r o z w a ż a n i a t z w . p o ś r e d n i e z a s t ę p s t w o , k t ó r y m s i ę p r a w o r z y m s k i e o b f i c i e p o s ł u g i w a ł a c e l e m z a s p o k o j e n i a p o t r z e b o b r o t u . P o ś r e d n i z a s t ę p c a b o w i e m p r z e z d z i a ł a l n o ś ć s w o j ą n a z e w n ą t r z , w y w o ł u j e z a w s z e t y l k o s k u t e k m i ę d z y s o b ą a o s o b ą t r z e c i ą , T y l k o m o c ą » z e w n ę t r z n e g o s t o s u n k u p r a w n e g o m i ę d z y n i m a z a s t ą p i o n y m , t e n o s t a t n i n a b y w a p r a w a l u b o b c i ą ż o n y z o s t a j e p r z e z s k u t k i d z i a ł a n i a z a s t ę p c y i t y l k o w s t o s u n k u d o n i e g o .
I s t o t a b e z p o ś r e d n i e g o z a s t ę p s t w a p o l e g a z a ś n a t y m , ż e w p r a w d z i e - j a k \r p o p r z e d n i m w y p a d k u - p r z e d s t a w i c i e l z m o c y n a d a n e g o m u b ą d ź t o p r z e z z a s t ą p i o n e g o / p e ł n o m o c n i k / , b ą d ź t o p r z e z u s t a w ę / u s t a w o w y z a s t ę p o a / u p o w a ż n i e n i a p r z e p r o w a d z a r o z w a ż a n i a i p o d e j m u j e d e c y z j e z a m i a s t z a s t ą p i o n e g o , l e c z z t y m s k u t k i e F * *
ż e s p o w o d o w a n y d a n ą c z y n n o ś c i ą s t o s u n e k p r a w n y n a w i ą z u j e " l ę b e z p o ś r e d n i o d l a z a s t ą p i o n e g o ; n a t o m i a s t d a n a c z y n n o ś ć n i e p o w o d u j e ż a d n y c h s k u t k ó w p r a w n y c h n a z e w n ą t r z d l a p r z e d s t a w i c i e l a s a m e g o , o i l e n a t u r a l n i e n i e p r z e k r o c z y ł g r o n i e u p o w a ż n i e n i a l u b p r z e z s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć n i © n a r u s z y ł c i ą ż ą c y c h n a n i m o g ó l n y c h , p r z e z p r a w o n a k a ż d y p o d m i o t p r a w n y n a ł o ż o n y c h o b o w i ą z k ó w , Z p o w y ż s z e g o w y n i k a d a l c i * ż e n i e j e s t p r z e d s t a w i c i e l e m , k t o t y l k o m e c h a n i c z n i e w y k o n u j © p o v z i ę "
t ą p r z e z k o g o ś i n n e g # , z j e g o p o l e c e n i a , d e c y z j ę . P o s / d n i e ć j e - t t y l k o n a r z ę d z i e m d z i a ł a j ą c e g o , t a k , j a k b y ł n i m n i e w o l n i k w p r a w i e r z y m s k i m , - J e g o d z i a ł a l n o ś ć n i e j e s t c z y n n o ś c i ą p r a w n ą i n i e Yrymaga d l a t e g o t e ż o d p o r / i e d n i c h •• W o l n o ś c i .
S p o r n ą j e s t w t e o r i i p r a w a k o n s t r u k c j a p r z ó d - s t a v / i e i e l s t w a , - J e d n i / t e o r i a r e p r e z e n t a c y j n a / t w i e r d z ą , ż e d z i a ł a j ą c y m j e d y n i e ' j e s t p r z e d s t a w i c i e l , a t y l k o s k u t k i j e g o d z i a ł a n i a o d n o s z ą s i ę d o z a s t ą p i o n e g o . N a t y m s t a n o w i s k u s t o i w i ę k s z o ś ć p r a w
-p r e w n i e y n a t o m i a s t -p o w i a d a j ą , ż e właścitnnn. d z i s ł a j ą c y m p o z o * s t a j e z o w t ą p l o n y , a p r z e d s t a w i c i e l j e s t t y l k o w s p ó ł d z i a ł a j ą c y m z n i m * P i e r w s z a t e o r i a z d a j e s i ę b y ć o d p o w i e d n i e j s z ą p r z y p e ł n o m o c n i c t w i e o g ó l n y m - g e n e r a l n y m , j e d n a k ż e p r z v p e ł n o m o c n i c t w i e s z e z e g ó ł n y m - o g r a n i e z o n y m , b ę d z i e m y m i e l i z a w s z e d e c y z j ę 1 z a s t ą p i o n e g o i p r z e d s t a w i c i e l a *
G r a n i e © o d p o w i e d z i a l n o ś c i p e ł n o m o c n i k a z a k r e ś l a m o c o d a w c a przy. n a d a w a n i u u p o w a ż n i e n i a / p e ł n o m o c n i c t w a / . U p r a w n i e n i a u s t a w o w e g o z a s t ę p c y / o j c a , o p i e k u n a / u s t a l a w k a ż d y m w y p a d k u s z c z e g ó ł o w y p r z e p i s u s t a w y *
P r z e d s t a w i c i e l s t w o d o p u s z c z a l n e j e s t w o l b r z y m i e j w i ę k s z o ś c i c z y n n o ś c i p r a w n y c h , p r z e d e w s z y s t k i m w p r a w i e z o - b o w i ą z a l i i r z e c z o w y m , r7 n i e k t ó r y c h j e d n a k w y p a d k a c h u s t a w o d a w c a u w a ż a , ż e p o w z i ę c i e d a n e j d e c y z j i j e s t t a k ś c i ś l e z w i ą z a n e z o s o b i s t y m i z a p a t r y w a n i a m i c z ł o w i e k a , .fce n i k t g o w t y m w y r ę e z y ć n i e j e s t w - t a n i e . P r a w o n i a m i e e k i o w y k l u c z a
z a s t ę p s t w o m . i n * p r z y z a w i e r a n i u m a ł ż e ń s t w a , u z n a n i u - ś l u b n o „
»•*' d z i e c k a , o ś w i a d c z e n i u o s t a t n i e j w o l i i t p .
, . , Z a c h o d z i c z a s e m j e s z c z e i n n a m o ż l i w o ś ć , m i a n o w i c i e , ż e k t o ś p o d e j m u j e p e w n e c z y n n o ś c i p r a w n e z e s k u t k i e m d l o o - ó b t r z e c i c h , n i c b ę d ą c i c h p r e d s t a w i c i e l e m . K o m o r n i k * ą d o w v z a « r z ą d c a m a s v u p a d ł o ś c i l u b s p a d k o w e j , . w y k o n a w c a t e s t a m e n t u , * w y k o n u j ą z w e c z y n n o ś c i z w ł a s n e g o , n a d a n e g o i m p r z e z u - t a w ę
• p r a w a , c h o ć -łaitki i c h c z y n n o ś c i o d b i j a j ą s i ę n a z a i n t e r e s o w a n y c h o s o b a c h , W y k o n a w e a t e s t a m e n t u n i e j e s t .p r z e d - t a w i c i e l e i a a n i s p a d k o d a w c y , b o t e n j u ż n i e ż y j e , m i s p a d k o b i e r c ó w l u b w i e r z y c i e l i s p a d k u , b o j e s t o d i c h w o l i n i e z a l e ż n y m
-5 f O z i a ł a l n o ś ć o s o b y p r a w n e j : ,
O s o b a p r a w n a d z i a ł a p r z e z s w ó j o r g a n * k t ó r y m j e s t
? a r z f ^ * 3 ® ® * <?n jej p r z e d s t a w i c i e l o m , l e c * j e s t t a k ą c z ę ś c i ą j a k m o z g , u a t a , r ę c e o s o b y f i z y c z n e j i w t y m
¿ £ r a * t 0 P Z ! ® ? ! ł n l a f u n k c j e . N i e n a l e ż y s i ę z b i ć z t r o p u t p t , ż e u s t a w o d a w c a / § 2 6 u s t , 2 B G B / c z a s e m p o r ó w n u j e j e g o
^ t a n o w i s k o z e s t a n o w i s k i e m u s t a w o w e g o z a s t ę p c y * W r z e c z y w i a - i J*1 b 0 V 'J°? c z y m ś 1 i ę c e j , c o w y n i k a c h o ć b y z t e g o ,
s t a t ^ t a y y c h u p r a w n i e ń m o ż e p o p e ł n i ć d e -
0* 5 ł ? GB// z ^ l ^ t k a m i d l a o s o b y p r a y n e j * Z a d e -l i k t p o p e ł n i o n y p r z e z p r z e d s t a w i c i e -l a n a t o m i a s t / z a s t a w i o n y
o h y b a ż e w s p ó ł u c z e s t n i k i e m c z y n u * l u b o d p o w i e d z i a l n o ś ć s p o w o d o w a n a j e * t w i n ą w doborze*-,/
•v\ ' p o 3 ę c i e b e z p r a w n o ś o 1
w p r a w i o c y w i l n y m .
• * .
. I.- ' ■.. .
Czyny niedozwolone.'
Każde zachowanie się człowieka*, -j£k .1, kn- rda zmiana w stosunkach ludzkich, podlega ocenie ze p^ony,normy S i t r m o i T a k iuż o tym hyła mowa, działanie ludzkie może być dla prawnej. Jak juz o tym ^ ¿ Zc^ e l u V z każone. Nakaz możemy