Podział środków transportu miejskiego

„Transport jest działalnością mającą na celu pokonywanie prze­ strzeni”1. W aspekcie ekonomicznym transport polega na świadczeniu odpłatnych usług, w wyniku których przemieszczane są osoby i ładunki, przy jednoczesnym tworzeniu usług pomocniczych2.

W zależności od przyjętego kryterium możemy dokonać podziału środków transportu. Ze względu na przedmiot przewozu3 wyróżniamy: • transport osób,

• transport ładunków.

Warto zauważyć, iż wszystkie gałęzie transportu, za wyjątkiem transportu rurociągowego, pozwalają na przewóz zarówno osób, jak i ładunków.

Kolejnym kryterium podziału są względy organizacyjno­funkcjonal­ ne4. Mamy więc:

• transport regularny, • transport nieregularny.

Transport regularny charakteryzuje się ustalonym, podanym do pu­ blicznej wiadomości rozkładem jazdy. Przewóz odbywa się systematycznie, o określonym czasie. Natomiast w przypadku transportu nieregularnego, jest on realizowany wówczas, gdy wystąpi zapotrzebowanie. Zarówno transport regularny, jak i nieregularny występuje we wszystkich gałęziach transportu. Na przykład w transporcie lotniczym mamy przewozy liniowe oraz czarterowe, w transporcie samochodowym – przewozy według usta­ lonego rozkładu jazdy oraz przewozy okazjonalne (np. wycieczkowe).

* Mgr Magdalena Maciaszek – Katedra Logistyki, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, ul. Matejki 22/26, 90­237 Łódź.

1 W. Rydzykowski, K. Wojewódzka­Król, Transport, PWN, Warszawa 2005, s. 1.

2 Tamże.

3 A. Koźlak, Ekonomika transportu. Teoria i praktyka gospodarcza, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 14–17.

Następnym kryterium jest ciągłość procesu transportowego5. Tu wyróżniamy:

• transport bezpośredni, • transport pośredni

W przypadku transportu bezpośredniego przewóz odbywa się za po­ mocą tylko jednego środka transportu i jest realizowany bez przeładun­ ków w trakcie przewozu. W transporcie pośrednim zaś wykorzystywany jest więcej niż jeden środek transportu.

Dalszym wyznacznikiem jest zasięg geograficzny. W ramach tego kryterium wyróżniamy6:

• transport międzynarodowy, • transport krajowy.

W pierwszym przypadku wyodrębnia się transport kontynentalny i międzykontynentalny, a w transporcie krajowym – m.in. miejski, wo­ jewódzki, wewnątrzzakładowy.

Transport miejski pod względem technicznym nie jest wyodrębnia­ ny jako osobna gałąź transportu. Definiowany jest na podstawie pozio­ mej klasyfikacji transportu, według której dotyczy on operacji trans­ portowych dokonywanych na danym obrębie terytorialnym oraz jego specyficznej problematyki eksploatacyjno­ekonomicznej. Systemy transportu miejskiego stanowią podstawę zapewnienia przepustowości oraz płynności przepływu ludzi i towarów7.

Szczególną uwagę zwraca określenie „miejski”. Termin ten nie jest do końca adekwatny, ponieważ obejmuje on nie tylko miasto w jego granicach administracyjnych, lecz także bezpośrednio graniczące te­ reny podmiejskie. W dużej części są to obszary posiadające ośrodki lub placówki, z usług których korzystają mieszkańcy danego miasta. W przypadku tworzenia się i rozwoju zespołów miast zasięg działania transportu miejskiego jest znacznie większy8.

Systematyzując zatem – transport miejski to zespół czynności po­ zwalających na przemieszczanie się osób i dóbr materialnych za pomo­ cą odpowiednich środków w obrębie miasta9.

5 Tamże.

6 Tamże, s. 15.

7 M. Szymczak, Transport miejski, [w:] E. Gołembska (red.), Kompendium wiedzy o logistyce, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 306.

8 O. Wyszomirski, Transport miejski, [w:] W. Rydzkowski, K. Wojewódzka­Król (red.), Transport, PWN, Warszawa 2005, s. 220.

9 M. Matulewski, S. Konecka, P. Fajfer, A. Wojciechowski, Systemy logistyczne, Insty­ tut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2008, s. 246.

W transporcie miejskim wykorzystywane są środki transportu nale­ żące do różnych jego gałęzi10. Wyróżnić można:

• środki transportu szynowego, np. metro, tramwaje, koleje, • środki transportu drogowego, np. autobus, samochód osobowy.

Środki służące do przewozu wykorzystywane w transporcie miejskim mogą być sklasyfikowane pod względem funkcjonalnym oraz technicznym11.

W podziale funkcjonalnym kryterium podziału jest sposób wykorzy­ stania środka. Według tego aspektu wydziela się środki12:

• indywidualne (rower, motor, motorower, samochód osobowy),

• grupowe (używane wspólnie przez kilku pasażerów, np. taksówka, mikrobus),

• zbiorowe (autobus, tramwaj, metro, kolej miejska, kolej regionalna). Innym kryterium podziału środków transportu miejskiego są zasady prowadzenia tras oraz rodzaj energii napędowej13. Wyróżnia się środki transportu:

• naziemne napędzane silnikami spalinowymi, np. autobus, motocykl, • naziemne napędzane energią elektryczną pochodzącą z trakcji elek­

trycznych umieszczonych nad trasą linii, np. trolejbus,

• naziemne kursujące po torowiskach bezpośrednio wbudowanych w jezdnie lub znajdujących się pomiędzy pasami ruchu, napędzane energią elektryczną, np. tramwaj,

• podziemne korzystające z tuneli znajdujących się pod ulicą.

Z powyższych podziałów można wywnioskować, że niektóre środki transportu należą do więcej niż jednej kategorii.

Biorąc pod uwagę funkcjonalność środków transportowych służą­ cych do obsługi komunikacji miejskiej, najczęściej używa się takich kryteriów, jak14: • prędkość ruchu, • zapotrzebowanie terenowe, • zdolność przewozowa, • zużycie energii, • wpływ na środowisko. 10 Tamże, s. 247.

11 O. Wyszomirski, Transport miejski, s. 221.

12 Tamże, za: W. Suchorzewski (red.), Planowanie systemów transportu miejskiego, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa 1991, s. 11.

13 O. Wyszomirski, Transport miejski, s. 221.

Każdy z środków transportu miejskiego charakteryzuje się innymi wymogami dotyczącymi wyżej wymienionych kryteriów. W tab. 16 zo­ stały sklasyfikowane podstawowe wady i zalety środków komunikacji miejskiej.

Tabela 16. Wady i zalety poszczególnych środków komunikacji miejskiej

Środek

komunikacji ^{Zalety Wady}

Tramwaj

– niski koszt eksploatacji – duża pojemność – bezkolizyjność – szybkość – punktualność – ekologia – kosztowna infrastruktura – konieczność tworzenia odrębnej

infrastruktury

– efektywny przy dużym natężeniu ruchu

– hałaśliwość – awaryjność

– niska dostępność przestrzenna

Autobus

– duża pojemność

– brak konieczności tworzenia dodatkowej infrastruktury – łatwość uruchamiania nowych

tras

– możliwość dostosowania do natę­ żenia ruchu

– wysoki koszt eksploatacji – kolizyjność

– niska szybkość – niska punktualność

– negatywny wpływ na środowisko – niski komfort jazdy

Kolej miejska/ metro

– bardzo duża pojemność – bezkolizyjność

– wysoka szybkość – duża punktualność – ekologia

– efektywny przy dużym natężeniu ruchu

– długi okres powstawania – zagrożenie zamachami

terrorystycznymi

Transport indywidualny

– ogromna swoboda ruchu – brak konieczności wydzielania

odrębnej infrastruktury – wygoda

– niska pojemność – duża terenochłonność

– wysoki koszt przemieszczania – kolizyjność

– negatywny wpływ na środowisko – zagrożenie wypadkami

Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Szymczak, Logistyka miejska, Wyd. Akademii Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2008, s. 119–120.

Przewaga poszczególnych środków transportu miejskiego jest zróżnicowana pod względem funkcjonalności. Każdy z wymienionych środków transportu ma szereg zalet, ale również posiada mankamenty. W dzisiejszych czasach duży nacisk kładzie się na możliwość odbywania intermodalnych podróży miejskich. Zagadnienie kombinowanych po­ dróży miejskich jest szerzej omówione w podrozdziale 9.4.

8.2. Potrzeby komunikacyjne mieszkańców ośrodków