Pojęcie członka rodziny pracownika

Omawianą swobodę wzmacnia dodatkowo możliwość korzystania z niej przez członków rodziny pracownika. Prawo wspólnotowe gwarantuje członkom rodzin migrujących pracowników nie tylko możliwość wspólnego pobytu i zamieszkania czy podjęcia pracy najemnej, ale także dostęp do powszechnego systemu edukacji (prawo do kształcenia dla dzieci pracowników) oraz możliwość korzystania ze świadczeń socjalnych i zdrowotnych, zgodnie z zasadami systemu obowiązującego obywateli danego państwa [Wach 2007b]. Możliwość podejmowania zatrudnienia przez członków rodziny, jak również przysługujące im uprawnienia pobytowe mają służyć integracji pracownika migrującego z państwem przyjmującym w warunkach wolności oraz godności. Udogodnienia te mieszczą się w kategorii działań zmierzających do usunięcia wszelkich przeszkód w swobodzie przemieszczania się pracowników [Mitrus 2010].

Uprawnienia przysługujące członkom rodziny pracownika w ramach swobody przepływu nie są samoistne, ale związane z prawami przysługującymi temu pracownikowi na podstawie art. 45 TFUE. Podstawowym aktem prawnym, określającym sytuację członków rodzin pracowników migrujących jest jednak przywoływana już wcześniej dyrektywa 2004/38/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004].31Na jej podstawie prawa wywodzone ze swobody przepływu pracowników zostały przyznane zarówno członkom rodzin pracowników, posiadającym obywatelstwo Unii Europejskiej, jak również obywatelom państw trzecich. Członkowie rodziny, będący obywatelami Unii mogą korzystać z prawa pobytu autonomicznie, na podstawie przysługującego im pierwotnego prawa pobytu, niezależnie od pracownika. Odmienna jest natomiast sytuacja członka rodziny, nieposiadającego obywatelstwa UE, dla którego dostęp do rynku pracy jest uzależniony od praw przysługujących pracownikowi, z którym jest spokrewniony. Przesłanką konieczną do spełnienia w celu korzystania z uprawnień, przysługującym członkom rodziny pracownika migrującego jest istnienie więzi między tymi osobami. Lista członków rodziny pracownika, którym przysługuje prawo do migracji wraz z pracownikiem została określona w art. 2 pkt.2 dyrektywy 2004/38 z 29 kwietnia 2004 roku. Zgodnie z jego treścią pojęcie członka rodziny obejmuje:

31 W poprzednim stanie prawnym sytuacja członków rodziny pracownika uregulowana była w rozporządzeniu 1612/68. Na gruncie jego przepisów możliwość migracji przysługiwała im dopiero wówczas, gdy pracownik skorzystał ze swobody. Korzystali więc z tego uprawnienia pośrednio zależnie od istnienia stosunku prawnego między pracodawcą a pracownikiem

64  współmałżonka,

 osobę, z którą obywatel Unii pozostaje w zarejestrowanym związku partnerskim zgodnie z przepisami państwa członkowskiego, o ile ustawodawstwo państwa przyjmującego uznaje równoważność takiego związku partnerskiego z małżeństwem,  bezpośrednich zstępnych pracownika oraz zstępnych małżonka lub partnera, którzy nie

ukończyli 21 roku życia lub pozostają na utrzymaniu,

 bezpośrednich wstępnych pracownika oraz współmałżonka lub partnera, pozostających na utrzymaniu.

Warunkiem skorzystania z uprawnień przez członka rodziny na podstawie przepisów prawa unijnego jest okoliczność migracji obywatela UE z jednego do drugiego państwa członkowskiego, której celem jest podjęcie pracy. Przyczyny tej migracji nie powinny jednak rzutować na sytuację członka rodziny. Jak wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Akrich [2003] okoliczność, że małżonkowie osiedlili się w innym państwie członkowskim po to, by po powrocie do państwa, którego jeden z nich jest obywatelem, skorzystać z uprawnień wynikających z prawa unijnego, nie ma wpływu na ocenę sytuacji prawnej tych osób przez właściwe organy tego ostatniego państwa członkowskiego. Zawarty związek małżeński musi mieć jednak charakter rzeczywisty, a nie fikcyjny.

Obecnie obowiązująca lista członków rodziny pracownika, którym przysługuje prawo do przemieszczania się wraz z pracownikiem została, w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego określonego w rozporządzeniu 1612/68 [z dnia 15 października 1968], poszerzona o osobę, z którą obywatel UE zawarł zarejestrowany związek partnerski. Do skorzystania z możliwości przemieszczania się członka rodziny wraz z pracownikiem do innego państwa niż kraj pochodzenia konieczne jest jednak spełnienie następujących przesłanek:

 związek został zawarty na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego,  ustawodawstwo państwa przyjmującego uznaje równoważność między

zarejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem .

W świetle obecnie obowiązującej dyrektywy [2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004] przywileje osoby, z którą pracownik zawarł związek partnerski zostały zatem niemal zrównane z uprawnieniami współmałżonka. Należy jednak zauważyć, że pracownik ma prawo do wspólnego pobytu jedynie z tym partnerem, z którym zarejestrował związek partnerski na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego. Z pojęcia członek rodziny są zatem wykluczone osoby, z którymi związek partnerski został zawarty według ustawodawstwa państwa trzeciego. W przepisie dotyczącym korzystania

65 ze swobody przemieszczania się przez współmałżonka nie ma natomiast wymogu, by związek małżeński był zawarty na podstawie ustawodawstwa któregoś z państw członkowskich UE. Można zatem wnioskować, że współmałżonkiem w rozumieniu art. 2 ust 2 dyrektywy 38/2004/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004] może być także osoba, która zawarła związek małżeński z obywatelem Unii na podstawie ustawodawstwa państwa trzeciego ( takie też stanowisko zajął Trybunał w wyroku w sprawie Metock [2008]). Prawo unijne nakłada na państwa członkowskie także obowiązek ułatwiania wjazdu i pobytu innym członkom rodziny, którzy nie zostali objęci definicją określoną w art. 2 ust. 2 dyrektywy 2004/38 [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004]. Sytuacja prawna innych członków rodziny pracownika, którzy mogą skorzystać z przywilejów w zakresie przemieszczania się w obrębie UE, wynika z art. 3 ust. 2 tego dyrektywy 2004/38/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004]. Zgodnie z jego treścią ułatwienia związane z wjazdem i pobytem w kraju członkowskich UE przysługują członkom rodziny pracownika, którzy w kraju, z którego przybyli pozostawali na utrzymaniu lub były członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii oraz posiadającymi pierwotne prawo pobytu. Obowiązek ułatwienia przemieszczania się po terytorium UE dotyczy także sytuacji, w których istnieją poważne względy zdrowotne wymagające osobistej opieki obywatela Unii nad członkiem rodziny. Udogodnienia w zakresie wjazdu i pobytu w państwach członkowskich UE przysługują także partnerowi pracownika migrującego, z którym obywatel UE pozostaje w stałym, należycie poświadczonym związku [Ibidem].

W porównaniu do wcześniej obowiązującego art. 10 rozporządzenia Rady 1612/68 [z dnia 15 października 1968] zakres podmiotowy osób objętych ułatwieniami został poszerzony o członków rodziny, którzy ze względu na stan zdrowia wymagają osobistej opieki pracownika migrującego oraz stałego partnera obywatela Unii.32 Ułatwienia w stosunku do tych osób stanowią szczególny wyraz ich uprzywilejowania, ale nie mogą stanowić podstawy roszczenia o zapewnienie im prawa wjazdu oraz pobytu na podstawienie przytoczonych przepisów. W przypadku odmowy wjazdu oraz pobytu państwa członkowskie są jednak zobowiązane do dokonania szczegółowej analizy osobistych okoliczności i należytego uzasadnienia niekorzystnej decyzji. Ze względu na niemożność wyegzekwowania wspomnianych uprawnień, sytuacja prawna osób wymienionych w art. 3. ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004] jest w literaturze

32 Należy zauważyć, że pomimo wielu postulatów dotyczących udogodnień w zakresie przemieszczania się po partnerów żyjących z obywatelami UE w stałych, ale niezarejestrowanych związkach, ich sytuacja prawna nie została zrównana z małżeństwem.

66 określana jako mglista [Currie 2008, za: Mitrus 2010].