Pojęcie globalizacji

Nie ulega wątpliwości, że jednym z pojęć, które ostatnimi czasy zrobiły największą „karierę”, jest pojęcie globalizacji. O globalizacji powiedzieć można krótko: jedno zjawisko, multum definicji.

„Globalizacja” jest pojęciem wywodzącym się głównie z nauk ekono-micznych i z nauk społecznych1. W tym miejscu skupimy się na ekono-micznym, najbardziej rozpowszechnionym, znaczeniu (ujęciu) tego terminu. W ekonomii terminy „globalizacja” i „biznes globalny” stanowią przedmiot dyskusji zarówno w kołach akademickich, jak i nieakademickich od czasu ukazania się w 1983 roku artykułu Levitta The Globalisation of Markets2

. Według tego autora zmiany technologiczne, a także rozwój społeczny, poli-tyczny i ekonomiczny w ciągu ostatnich dziesięcioleci skierowały świat na ścieżkę wiodącą w kierunku „globalnej wioski” lub „jednoczącej się wspól-noty” – jednorodnego, zunifikowanego rynku globalnego, jeśli chodzi o gusta konsumentów i preferencje dotyczące produktów³.

Dyskusja w sprawie globalizacji, wychodząc z wąskiej interpretacji Levitta nabrała dużo szerszego kontekstu przez objęcie przemysłu globalne-go, globalnej strategii, globalnego zarządzania i globalnej komercyjności.

1 Zgodnie z głośną tezą Marshalla McLuhana świat stał się wielką, globalną wioską, co odnosi się do „rewolucji”, jaka w XX wieku zaszła w dziedzinie komunikacji i prze-kazywania danych. Zob. np. H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych

i prawnych, Poznań 1994, s. 346.

2

T. Levitt, The Globalisation of Markets, “Harvard Business Review” 1983, Vol. 61, No. 3 (May-June).

3 Wspomniana publikacja rozpoczęła dyskusję na temat rozmiaru konwergencji kulturo-wej pomiędzy krajami i rozmiaru, w jakim firmy powinny, bądź nie powinny, standary-zować marketing na skalę globalną. Niektórzy ekonomiści (np. Douglas i Wind) kwe-stionowali hipotezę globalizacji i potrzebę tworzenia standaryzowanych strategii i pro-duktów globalnych, przedstawiając dowody na to, że można osiągnąć większe zyski przez przystosowanie produktów i produkcji do potrzeb poszczególnych rynków. Roz-wój gospodarki światowej poszedł jednak w innym kierunku. Wiele rynków staje się w coraz większym stopniu międzynarodowych, a następnie globalnych.

Aspekt lokalny procesów globalizacji 165 Przemysł, podobnie jak rynki, staje się globalny. Wielkie firmy działają praktycznie na całym świecie, koordynując swoje działania w poszczegól-nych jego rejonach. W pierwszej kolejności termin „globalny” może więc być użyty do określenia tych firm, które realizują standardowe strategie na wszystkich rynkach świata (np. McDonald’s czy Coca-Cola)4

.

Stwierdzić należy, że „globalizacja” jest terminem często używanym i prawie tak samo często używanym błędnie. Wynika to z prób upraszczania pojęcia, które w swej istocie jest pojęciem złożonym. Ważne staje się tutaj odróżnienie globalizacji rynków i globalizacji sektorów, jako że każda z tych form globalizacji niesie odmienne następstwa dla różnych aspektów strategii i działalności5. Definiujemy globalizację rynków miarą, według której rynek charakteryzuje się ogólnie podobnymi potrzebami klientów, klientami globalnymi i globalnymi segmentami rynku. Globalizacja sektora oznacza zasięg, w jakim działania członków danego sektora są konfiguro-wane i koordynokonfiguro-wane globalnie w celu maksymalizacji zysku.

Zdaniem A. Makać i E. Oziewicz globalizacja słusznie traktowana jest jako wyższy oraz bardziej zaawansowany etap procesu umiędzynarodo-wienia działalności gospodarczej, gdyż wydaje się być ona najwyższym i najbardziej zaawansowanym etapem tego procesu. Najogólniej rzecz ujmu-jąc uznać można bowiem, że globalizacja działalności gospodarczej oznacza po prostu osiągnięcie przez określony rodzaj (formę) takiej działalności – oczywiście w fazie odpowiednio zaawansowanego jej umiędzynarodowienia – albo np. globalizacji skali (zakresu), albo globalnego znaczenia (rangi) albo oddziaływania (wpływu) na skalę globalną albo też jednocześnie tego wszystkiego naraz⁶.

4 G. Stonehouse (red.), Globalizacja – Strategia i zarządzanie, Warszawa 2001, s. 5 i 6.

5 Sektory zapewniają podaż, a rynki popyt. Mamy tu więc do czynienia z globalizacją postrzeganą z punktu widzenia firm prowadzących określoną produkcję (globalizacja sektorów) i z punktu widzenia konsumentów dążących do zaspokojenia określonych potrzeb i mających różne upodobania, oparte częstokroć na przyzwyczajeniach (globali-zacja rynków). Szerzej na ten temat G. Stonehouse, Globali(globali-zacja – Strategia i

zarzą-dzanie, s. 7 oraz s. 23 i 24.

6 Uczestnikami (podmiotami) tak szeroko pojmowanego procesu globalizacji mogą być wszyscy uczestnicy działalności gospodarczej, jeżeli uczestniczą też zarazem w procesie jej umiędzynarodowienia, a zatem praktycznie wszystkie podmioty gospodarki świato-wej. Za podmioty takie uznawane są zwykle: przedsiębiorstwa krajowe (narodowe), przedsiębiorstwa międzynarodowe/korporacje transnarodowe, gospodarki narodowe

A. Olejnik postrzega globalizację jako „proces, który jest tworzony przez zjawiska i działania o charakterze ogólnoświatowym”. Autorka ta podkreśla, że w znaczeniu ekonomicznym globalizacja odnosi się do dzia-łalności gospodarczej, gospodarki, rynków branżowych, gałęzi gospodarki, przedsiębiorstw, konkurencji. Stanowi ona „wyższy, bardziej zaawansowany i złożony etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej”. Za A. McGrew A. Olejnik powtarza, że pojęcie globalizacji oznacza wzrost różnego rodzaju powiązań między różnymi podmiotami życia międzynaro-dowego oraz wzajemne oddziaływania we wszystkich sferach życia społe-czeństwa. Cechują je dwa wymiary: zasięg i intensywność. Z jednej strony omawiany proces tworzą zjawiska obejmujące większą część świata, z

dru-giej globalizacja polega na intensyfikacji współdziałania, wzajemnych powiązań oraz współzależności między państwami i społeczeństwami7

. Z kolei K. Żukrowska twierdzi, że pod pojęciem globalizacja należy rozu-mieć procesy, które obejmują zjawiska lub działania zachodzące w skali całej gospodarki światowej. Szeroka interpretacja globalizacji prowadzi do wniosku, że jest to wyższa forma umiędzynarodowienia produkcji, a więc jest to proces związany bezpośrednio z pogłębiającym się procesem integracji gospodarek na-rodowych, wywołany w poszczególnych dziedzinach różnymi czynnikami8

. Globalizacja powoduje silne zmiany strukturalne gospodarki, czemu towa-rzyszą działania decentralizacyjne i deregulacyjne, które w praktyce oznaczają zmianę roli państwa w gospodarce jak i w stosunkach zewnętrznych.

(krajowe), międzynarodowe ugrupowania integracyjne/gospodarcze oraz międzynaro-dowe organizacje gospodarcze. A. Makać, E. Oziewicz, Istota procesu globalizacji

w gospodarce światowej. Problemy globalne współczesnego świata [w:] Globalizacja w gospodarce światowej, red. T. Czuba, Sopot 2000, s. 156-158.

7 Pod pojęciem globalizacji rozumie się też określony stan gospodarki światowej (libera-lizację handlu i przepływu kapitału), jak również nasilające się procesy integracji świa-towej i umiędzynarodowienia życia gospodarczego. Na kształtowanie się tego zjawiska wpływają takie czynniki jak postęp naukowo-techniczny, konkurencja międzynarodowa i polityka ekonomiczna państwa. A. Olejnik, Globalizacja a regionalizacja – studium

przypadku Grupy Wyszehradzkiej [w:] Globalizacja w gospodarce światowej,

red. T. Czuba, s. 241-242.

8 Globalizacja rozumiana jako wyższa faza rozwoju procesu integracji i umiędzynarodo-wienia gospodarki jest ściśle związana z ewolucją stosunków międzynarodowych obej-mujących wymianę handlową, przepływ kapitału i liberalizację kontaktów międzynaro-dowych. Jej źródła sięgają handlu w czasach Imperium Rzymskiego. W historii

nowo-Aspekt lokalny procesów globalizacji 167 Szczegółowego przeglądu sposobów ujmowania oraz definiowania pojęcia „globalizacja” dokonała A. Zaorska w książce Ku globalizacji?

Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej.

Autorka już we wstępie tej książki stwierdza, że mało jest pojęć równie niejasnych, a jednocześnie nadużywanych, oraz że w zasadzie nie ma powszechnie akceptowanej definicji globalizacji⁹.

Uniwersalną i w pełni do przyjęcia definicję globalizacji zaproponował B. Parker. Według niego „globalizacja” to rosnąca przenikalność wszelkiego rodzaju granic, mianowicie granic fizycznych, takich jak czas i przestrzeń, granic narodowo-państwowych, granic gospodarek, branż i organizacji oraz mniej namacalnych granic, takich jak normy kulturowe i założeń dotyczą-cych tego „jak się robi pewne rzeczy tutaj”. Globalizacja zachodzi w takich płaszczyznach (środowiskach) jak: 1) globalna kultura, 2) globalna gospo-darka i handel, inwestycje zagraniczne, kapitał, praca, 3) globalne branże, 4) globalizacja technologii i 5) globalizacja środowiska naturalnego10

. Podkreślenia wymaga, że ilość koncepcji dotyczących zjawiska globali-zacji zbliżona jest do ilości dyscyplin w szeroko rozumianych naukach spo-łecznych. Globalizacja jest procesem wielowymiarowym i jako taka stanowi przedmiot zainteresowania wielu dyscyplin nauki. Z naukowego punktu widzenia można stwierdzić, że globalizacja jest procesem interdyscyplinar-nym. We współczesnym świecie mamy do czynienia z procesami

globaliza-cyjnymi w sferze np. politycznej, społecznej, kulturalnej itp. Procesy te wywierają z kolei określony wpływ na kierunki i aspekty rozwoju

politycz-nego, społeczpolitycz-nego, kulturalnego itd. współczesnego świata. W konsekwen-cji z oczywistych względów inne aspekty globalizakonsekwen-cji interesują ekonomistę, inne socjologa, inne politologa, jeszcze inne kulturoznawcę czy prawnika.

W kontekście prawnym globalizacja oznaczała będzie przede wszyst-kim standaryzację rozwiązań prawnych, w szczególności jeżeli chodzi o prawa człowieka. W poszczególnych państwach przyjmowane są bardzo

żytnej proces umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw wyraźnie obserwowa-ny był w XIV wieku, co związane było z rozwojem handlu zamorskiego.

9

A. Zaorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w

gospo-darce światowej, Warszawa 1998, s. 5, 7-8 i 13-21.

10 M. Gorynia, Gospodarka polska a procesy globalizacji [w:] Globalizacja w gospodarce

światowej, red. T. Czuba, s. 81-82 oraz B. Parker, Globalization and Business Practice. Managing Across Boundaries, Sage Publications, London 1998, s. 6-7.

podobne rozwiązania prawne i wprowadzane są do systemu prawa bardzo podobne instytucje wzorowane na zapisach aktów prawa międzynarodowe-go o charakterze wielostronnym. Jako przykład takich aktów można by tutaj wskazać Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

sporządzoną w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.11

czy też Międzynarodowy

Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, otwarty do podpisu w Nowym Jor-ku dnia 19 grudnia 1966 r.¹².