Termin obligacji zawarty został w Ustawie z dnia 15 stycznia 2015 r. o obliga-cjach (DzU 2015, poz. 238) i zgodnie z art. 4 ust. 1, 2 ustawy, są to papiery warto-ściowe emitowane w seriach, w których emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnie-nia określonego świadczespełnie-nia. Natomiast poprzez papiery wartościowe emito-wane w serii rozumie się papiery wartościowe reprezentujące prawa majątko-we podzielone na określoną liczbę równych jednostek.
W związku z tym, że obligacje są przedmiotem obrotu na rynku ka-pitałowym, od momentu emisji obligacji do wykupu może ona wielokrotnie zmieniać właściciela. Tak więc wierzycielem emitenta nie jest ten, kto pożyczył pieniądze emitentowi, lecz każdy kolejny właściciel obligacji.
Z powyższej definicji wynikają dwie ważne dla inwestora kwestie:
• obligacja jest papierem wartościowym, w przeciwieństwie do długu wynikającego z umowy pożyczki;
• obligacja jest dokumentem poświadczającym zobowiązanie emiten-ta z tytułu zaciągniętego długu.
W odróżnieniu od udziałowych papierów wartościowych (akcji), obligacje1:
• nie dają obligatariuszowi prawa do majątku emitenta;
1 T. Puzyrewicz, Przewodnik dla inwestorów. Obligacje na rynku Catalyst, GPW w Warszawie SA, Warszawa 2011, s. 18.
Obligacje korporacyjne jako zewnętrzne źródło finansowania działalności gospodarczej... 89
• nie dają wpływu na zarządzanie emitentem;
• nie dają miejsca w organach statutowych emitenta;
• w przypadku upadłości, dają pierwszeństwo realizacji roszczeń przed akcjonariuszami;
• przychody z obligacji są łatwiejsze do prognozowania niż przychody z akcji, zazwyczaj są ustalone w dacie emisji obligacji.
Obligacje mogą mieć formę dokumentu, gdy emitent tak postanowi. Pra-wa z obligacji niemających formy dokumentu powstają z chwilą dokonania zapisu w ewidencji i przysługują osobie w niej wskazanej jako posiadaczowi tych obligacji.
Dokument obligacji powinien zawierać w szczególności2:
• powołanie podstawy prawnej emisji;
• nazwę i siedzibę emitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru;
• nazwę obligacji i cel jej wyemitowania, jeżeli jest określony;
• wartość nominalną i numer kolejnej obligacji;
• opis świadczeń emitenta, ze wskazaniem w szczególności wysoko-ści tych świadczeń lub sposobu ich ustalania, terminów, sposobów i miejsc ich spełnienia;
• oznaczenie obligatariusza (przy obligacji imiennej);
• zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej (ewentualnie);
• datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowa-nia, terminy jego wypłaty i miejsce płatności;
• zakres i formę zabezpieczenia lub informację o jego braku;
• miejsce i datę wystawienia obligacji;
• podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta.
2 M. Poślad, S. Thiel, T. Zwoliński, Akcje i obligacje korporacyjne – oferta publiczna i rynek regulowany, KPWG, Warszawa 2006, s. 129.
Emilia Fladrowska, Joanna Muras
90
Regulacje prawne dają emitentom i nabywcom obligacji duży zakres swobody decyzji kształtowania ich cech. Dlatego poszczególne emisje obliga-cji różnią się między sobą i każda charakteryzuje się specyficznymi cechami.
Niemniej jednak obligacje mają kilka uniwersalnych cech, które odróżniają je od innych papierów wartościowych, są to m. in.:
1) cena:
- nominalna, czyli taka, od której naliczane są odsetki; emitent po tej cenie, powiększonej o wypracowane odsetki, wykupuje obligacje po upływie terminu zapadalności;
- emisyjna, czyli taka, po której kupowane są obligacje od emi-tenta; może być ona niższa lub wyższa od ceny nominalnej, a zależy to od przewidywanego zainteresowania i oprocentowa-nia obligacji;
- rynkowa, ustalana na codziennych sesjach giełdowych, jako wypadkowa popytu i podaży;
- rozliczeniowa, czyli giełdowa powiększona o przyrost odsetek;
to rzeczywista kwota transakcyjna, jaką płaci kupujący i otrzy-muje sprzedający obligacje3.
2) termin wykupu (termin ważności lub termin zapadalności) to ter-min, po upływie którego emitent jest zobowiązany wykupić obli-gację; może to być jednorazowa spłata, przedterminowa (obliga-cja zawiera klauzulę) lub może wystąpić mechanizm „rolowania”
długu, tzn. że emitent nie zwraca pożyczonego kapitału, ponieważ obligatariusze „płacą” za nowe obligacje, tymi, które powinny być wykupione;
3) odsetki (kupony), określają kwoty wypłacane posiadaczowi obliga-cji w ustalonych okresach do momentu wykupu; długość tego okre-su to tzw. okres odsetkowy np. kwartał, pół roku, rok4.
3 http://rynek-kapitalowy.wiedza.diaboli.pl/obligacje (03.11.2015).
4 http://wiedzaiedukacja.eu/archives/1712 (03.1.2015).
Obligacje korporacyjne jako zewnętrzne źródło finansowania działalności gospodarczej... 91
Funkcje obligacji
Obligacje spełniają różne funkcje ze względu na cele gospodarcze, do osiągnię-cia których dążą emitenci i obligatariusze. W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilka funkcji, mianowicie5:
1) kredytowa – występuje po stronie emitenta. Polega na tym, że tą drogą pozyskuje on kapitał, którym może rozporządzać. Jest to al-ternatywa w stosunku do kredytu bankowego, ponieważ brak kon-troli ze strony kredytodawcy w zakresie wykorzystania kapitału oraz brak ryzyka zmiany struktury własnościowej emitenta;
2) pożyczkowo-lokacyjna – widziana z perspektywy inwestora, ponie-waż przynosi zysk. O wyborze tej formy decyduje jej atrakcyjność w stosunku do innych lokat;
3) obiegowa – polega na zapewnieniu obrotu wtórnego papierami wartościowymi, rozumianego jako przeniesienie praw inkorporo-wanych w obligacji przez jego posiadacza na inną osobę. Sposób przeniesienia praw zależny jest od rodzaju obligacji (imienna czy na okaziciela) oraz postaci (dokumentowana czy zdematerializo-wana). Pełna realizacja funkcji obiegowej następuje na rynku re-gulowanym, zorganizowanym w sposób bezpieczny i przejrzysty, który odznacza się odpowiednią płynnością6;
4) płatnicza – pozwala na spełnienie świadczenia wynikającego z określonego stosunku zobowiązaniowego przez dłużnika poprzez przeniesienie własności obligacji na wierzyciela, zamiast spełnie-nia świadczespełnie-nia pieniężnego. Wynika to ze zdolności tych papie-rów wartościowych do umarzania długu, czyli możliwości zapłaty obligacjami i wykonania tym samym zobowiązania (funkcja obli-gacji jako środka płatniczego)7;
5) gwarancyjna – polega na możliwości wyegzekwowania należnych świadczeń od emitenta w drodze przymusowej, jaką zapewnia pa-pier wartościowy. Rozpatrywana jest w aspekcie formalnym i
ma-5 S. Antkiewicz, Obligacje jako instrumenty finansowania przedsiębiorstwa, [w:] R. Orłowska (red.), Wybrane problemy współczesnej gospodarki rynkowej, Studia i materiały Uniwersytetu Gdańskiego nr 2, 2002, s. 9.
6 http://www.spolkigieldowe.bdo.pl/biuletyn/62/prawo-i-orzecznictwo/funkcje-obligacji (21.10.2015).
7 Ibidem.
Emilia Fladrowska, Joanna Muras
92
terialnym, sprowadza się do zapewnienia obligatariuszom stałego dochodu z odsetek, z jednoczesnym zagwarantowaniem otrzyma-nia nominalnej wartości obligacji po upływie terminu wykupu;
6) zabezpieczająca – polega na wykorzystaniu obligacji jako instru-mentu zabezpieczającego inne wierzytelności.