Pojęcie postawy twórczej również nie zostało jeszcze jednoznacznie zdefiniowane8, co więcej często jest utożsamiane z kreatywnością oraz twórczością [zob. np. Pufal-Struzik 2018: 88; Cudowska 2004: 92]. Jak zauważa Krzysztof Schmidt [2007: 159], rozwijaniem teorii postawy twórczej zajmują się współcześnie przeważnie psychopedagodzy twórczości oraz pedagodzy. Głównym powodem rezygnacji z pojęcia
postawy kreatywnej przez psychologów twórczości jest między
in-nymi jego wysoce skomplikowany charakter [Szmidt 2007: 159], co może stanowić powód, dla którego w GDN na razie nie sformułowano definicji pojęcia postawy twórczej dla potrzeb glottodydaktycznych. Glottodydaktycy używają go bez objaśnienia lub też korzystają z defi-nicji zaczerpniętych z pokrewnych dziedzin naukowych. Dość często cytowane są definicje pedagogów twórczości, którzy (jak i przedstawi-ciele innych dyscyplin na czele z psychologami) nie opracowali jeszcze definicji uznanej przez większość badaczy.
7 Oba pojęcia nierzadko są stosowane zamiennie [Sobańska-Jędrych 2013: 54-57]. 8 Współczesne koncepcje postawy twórczej w pracach polskich i zagranicznych
badaczy przeanalizowali np. Krzysztof Szmidt [2007: 143-159], Agata Cudowska [2004: 88-98].
Do najbardziej rozpowszechnionych należy definicja Stanisła-wa Popka:
Postawa twórcza jest to ukształtowana (genetycznie i poprzez indywidualne doświadczenie) właściwość poznawcza i charak-terologiczna, wskazująca tendencję, nastawienie lub gotowość do przekształcania świata rzeczy, zjawisk, a także własnej oso-bowości. Jest to więc aktywny stosunek człowieka do świata i życia, wyrażający się potrzebą poznawania, przeżywania i świadomego (co do celu, a nie procesu) przetwarzania zastanej rzeczywistości i własnego ‘ja’ [Popek 1988: 27].
Takie pojmowanie postawy twórczej wiąże ją z dążeniem człowieka do przemiany świata9 i siebie samego, czyli celem doskonałym, lecz bliżej nieokreślonym i wyidealizowanym. Bardziej skonkretyzowane rozumienie postawy twórczej zaproponował Witold Dobrołowicz. Badacz sądzi, że przejawia się ona „w dostrzeganiu problemów wy-magających rozwiązania, w pozytywnym ustosunkowaniu się do tego typu problemów oraz w gotowości i umiejętności ich rozwiązywania” [Dobrołowicz 1988: 202].
Jednak mało uzasadnione wydaje się sprowadzenie postawy twórczej wyłącznie do rozwiązywania problemów, skoro może ona być ukierun-kowana na dowolny aspekt rzeczywistości. Na to właśnie wskazywał Kazimierz Korniłowicz, określając bardzo szerokie pole jej działania: „(…) postawa twórcza człowieka przejawiać się może nawet w drob-nych codziendrob-nych sprawach i w jego stosunku do samego siebie” [cyt. za Szmidt 2007: 145].
NOTATKA
Ciekawostki o pojęciu postawa twórcza
W literaturze przedmiotu pojawienie się pojęcia postawy
twór-czej zazwyczaj wiąże się z pracą Ericha Fromma The Creative Attitude (1959 r.) [Szmidt 2007: 143].
9 Przemiana świata jest trudnym zadaniem, na co wskazywała H. Radlińska: „Naj-rzadsza jest postawa czynna, związana z pragnieniami przekształcania środowi-ska. Nic w tym dziwnego. Postawa czynna wymaga najwięcej sił wrodzonych. Gdy one nie wystarczają – silnych podniet. Zawsze umiejętnej sprawności” [cyt. za Szmidt 2007: 150].
Niemniej jednak 33 lata wcześniej ukazał się artykuł Kazimierza Korniłowicza Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej, opublikowany w 1926 r., w którym autor „przedstawił oryginalną jak na tamte czasy koncepcję działań stymulujących postawę twórczą młodzieży – pomoc w tworzeniu” [ibidem: 145]. Rozpowszechnienie pojęcia postawy twórczej i rozwinięcie koncepcji E. Fromma zwykle przypisuje się Abrahamowi Ma-slowowi. Tymczasem w 1935 r. Helena Radlińska, twórczyni pedagogiki społecznej w Polsce, wydała książkę Stosunek
wychowawczy do środowiska społecznego, w której
„upo-wszechniła pojęcie postawy twórczej (czynnej)” [ibidem: 143]. H. Radlińska zamiennie stosowała nazwy postawa twórcza i postawa czynna.
Jak widać, nawet pobieżne spojrzenie na zagadnienia związane z definiowaniem pojęcia postawy twórczej pozwala zrozumieć jego złożoność oraz szeroki zakres. Należy także nadmienić, że bez wzglę-du na rozbieżności w definicjach sformułowanych przez pedagogów, każda z nich tak czy inaczej nawiązuje do wybranej definicji postawy sformułowanej przez psychologów10. Niektóre z nich określają posta-wę jako „nastawieniowy mechanizm samoregulacji” albo nastawienie [Soborski 1987: 10-11].
Wychodząc z założenia, że nastawienie to „indywidualny stosunek człowieka do określonych rzeczy, zjawisk i procesów” [Kupisiewicz, Kupisiewicz 2009: 110] oraz wykorzystując niektóre definicje posta-wy twórczej [patrz Stanisławiak 2013: 51] można przyjąć, że postawa
kreatywna (twórcza) jest względnie trwałym, opartym na elementach
poznawczych pozytywnym nastawieniem na eksplorację, przetwarza-nie i doskonaleprzetwarza-nie wybranych aspektów, elementów zastanej rzeczy-wistości. Obiektem postawy twórczej może być dowolny przedmiot, zjawisko, proces, inny człowiek lub grupa osób. Postawa kreatywna (sprzyjająca aktywizacji i dynamizacji kreatywności) sama w sobie nie jest wystarczająca do powstawania produktu kreatywnego, ani też do wprowadzania rozwiązań kreatywnych, gdyż realizacja „obranego
10 Różne znaczenia, w jakich pojęcie postawa ujmowano przez polskich psycholo-gów, przedstawiono w monografii Wojciecha Soborskiego [Soborski 1987: 10-16]. Mirosława Marody zaś omówiła definicje postawy w literaturze anglojęzycz-nej oraz gruzińskiej [Marody 1976: 12-15].
celu” lub rozwiązania problemu „wymaga wiedzy, doświadczenia i umiejętności w określonej dziedzinie” [Nęcka 2012: 230].
Psycholodzy i pedagodzy twórczości są zgodni co do tego, że za-równo kreatywność, jak i twórczość występują „w różnym nasileniu” – od zerowego „do bardzo dużego” [Nęcka 2012: 24]. Zerowy stopień przejawu kreatywności po pierwsze nie oznacza niskiego poziomu postawy twórczej (czy jej braku), po drugie nie wyklucza istnienia kreatywnego pomysłu i może świadczyć wyłącznie o niemożności jego realizacji11 wskutek braku właściwych umiejętności, odpowied-nich warunków, środków czy technologii. W podobnych przypadkach powstaje, uniemożliwiający osiągnięcie pożądanego rezultatu, dy-sonans pomiędzy tym co należy zrobić/zmienić i jak tego dokonać. Zniwelowanie tego dysonansu oraz wzmocnienie znikomej aktywności kreatywnej w sferze zawodowej wiąże się z nauczaniem/rozwojem kreatywności zawodowej.