Jeżeli uznać, że gatunek jest wzorcem organizacji tekstu [Gajda 2008: 130], to edukatorium, podobnie jak podręcznik [Niesporek-Szam-burska 2013: 186], można postrzegać jako gatunek tekstu. Nowopow-stający gatunek zostanie przedstawiony w perspektywie statycznej, czyli jako „typ tekstu, model pozwalający łączyć teksty o podobnych właściwościach” [Wojtak 2004: 16].
Z założenia edukatorium należy do piśmiennictwa naukowego, cho-ciaż może posiadać cechy gatunków dydaktycznych, jak np. niniejsze edukatorium łączące cechy monografii (teoretycznonaukowej odmiany gatunku naukowego [Gajda 2001: 190]), podręcznika akademickiego (dydaktycznonaukowej odmiany gatunku naukowego)27 i zbioru ćwi-czeń (gatunku dydaktycznego). Jest to możliwe, gdyż model treści merytorycznej edukatorium nawiązuje do modelu glottodydaktyki W. Woźniewicza (Rys. 4):
Rysunek 4. Model treści merytorycznej edukatorium [w oparciu o: Woźniewicz 1987]
jaki jest stan rzeczy i dlaczego co robić, żeby zmienić istniejący stan rzeczy na pożądany jakie działania należy podjąć, żeby zmienić stan
rzeczy
Powyższy model w określonym stopniu determinuje strukturę eduka-torium (patrz Tabela 3) obejmującą następujące elementy (obowiązkowe elementy pogrubiono):
27 S. Gajda zalicza podręcznik oraz „zbiór ćwiczeń (zadań)” do odmiany dydak-tycznej gatunku naukowego [Gajda 2001: 190]. Bardziej uzasadnione wydaje się traktowanie podręcznika akademickiego jako odmiany dydaktycznonaukowej gatunku naukowego, gdyż w teorii podręcznika nawet podręcznik szkolny jest zaliczany przez część badaczy do piśmiennictwa naukowego [Nocoń 2009: 44]. Co więcej, sam S. Gajda określa styl podręcznika akademickiego jako dydaktycz-nonaukowy [Gajda 2001: 191].
Tabela 3. Struktura edukatorium [opracowanie własne Makarowska O.]
1 Spis treści 2 Wykaz skrótów
3 Przedmowa, podziękowania 4 Wstęp / wprowadzenie
5 0 rozdział (może być połączony ze wstępem)
podstawy metodologiczne
6 1 rozdział
treść rozdziału dotyczy tego, jaki jest stan rzeczy i dlaczego
7 2 rozdział
treść rozdziału dotyczy tego, co robić, żeby zmienić istniejący stan rzeczy na pożądany
8 3 rozdział
treść rozdziału dotyczy tego, jakie działania należy podjąć, żeby zmienić stan rzeczy
9 Zakończenie
10 Streszczenie w języku angielskim, ojczystym czy obcym
(w zależności od języka edukatorium)
11 Bibliografia 12 Aneksy
13 Spis rysunków, wykresów, diagramów itd.
Tabela 3. ukazuje powiązanie modelu treści merytorycznej eduka-torium z jego strukturą, która razem z właściwym aparatem naukowym (bibliografia, przypisy), odpowiednim stylem i przejrzystym układem pracy należy do formalnych cech wspólnych edukatorium i monografii naukowej28. Do wspólnych cech merytorycznych zalicza się oryginalny temat, spójność tematyczną, sprecyzowany problem badawczy, omó-wienie jednego zagadnienia przedstawionego „w sposób oryginalny
28 „§10. 1. Monografia naukowa jest to recenzowana publikacja książkowa: 1) przedstawiająca określone zagadnienie naukowe w sposób oryginalny i twórczy; 2) opatrzona przypisami, bibliografią lub innym właściwym dla danej dyscypliny naukowej aparatem naukowym”. (Rozporządzenie Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości dzia-łalności naukowej, s. 4
i twórczy” oraz nawiązywanie do najnowszych osiągnięć i tendencji naukowych29. Jedną z kluczowych cech wspólnych jest zastosowanie właściwej metodologii.
Różnice między edukatorium a monografią sensu stricte w znacznej mierze determinują: jego orientacja na badania teoretyczne i jednocze-śnie na możliwość praktycznego zastosowania znalezionych rozwiązań oraz główne zadanie, jakim jest pomoc w samodzielnym kształtowaniu/ rozwoju umiejętności zawodowych nauczyciela jako innowatora, badacza i (refleksyjnego) praktyka. Wskutek oddziaływania tych czynników, edukatorium przewiduje zgłębianie danego zagadnienia oraz przygotowanie podstawy do dalszych badań teoretycznych i/lub empirycznych (jak i monografia), ale nie wymaga wyczerpującego omówienia czy opracowania zagadnienia. Ponadto, jeżeli „celem monografii jest wnikanie w szczegóły” [Apanowicz 2002: 29], to w edukatorium ten cel jest realizowany w o wiele węższym zakresie. Wskutek tego rozdziały zawierające aspekt metodologiczny oraz konteksty teoretyczne badanego zjawiska powinny zawierać wyłącz-nie wyłącz-niezbędne informacje. Jest to kowyłącz-nieczne, gdyż, jak wspomniano wyżej, każdy rozdział powinien dać precyzyjną odpowiedź na pytanie związane z odpowiednim problemem badawczym określonego pozio-mu glottodydaktyki.
Istotnym wydaje się także uściślenie, wyjaśnienie oraz uporząd-kowanie pojęć i terminów zawartych w edukatorium, by nie zakłócać ciągłości jego lektury oraz nie utrudniać zrozumienia treści. Cecha ta zbliża edukatorium do podręcznika akademickiego, podobnie jak dość częste przedstawienie syntetyzującego i uogólniającego spoj-rzenia na określoną problematykę, większa ilość cytowań, unikanie przeładowania informacjami i poddawanie ich selekcji, możliwość wprowadzenia ciekawostek oraz „techniczne ułatwienia w zakresie percepcji” [Pytkowski 1981: 313, 315], którego nie zaleca się stosować w monografiach np. podkreślenia czy znaki graficzne służące wyłącznie urozmaiceniu strony graficznej.
29 Cechy merytoryczne i formalne wyróżniające monografię naukową wyszczegól-niono na podstawie § 10 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
z dnia 22 litego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej oraz
NOTATKA
Pojęcie podręcznika akademickiego
Podręcznik akademicki „w szerokim rozumieniu jest to
(…) środek dydaktyczny zawierający pełną syntezę wiedzy z uwzględnieniem jej genezy, etapów rozwojowych, podstaw metodologicznych, powiązań korelacyjnych z innymi dyscy-plinami, często dość luźno związany z programem nauczania” [Skrzypczak 1996: 31].
Główną cechą różniącą podręcznik akademicki od monografii jest to, że podręcznik „nie musi rozwiązywać problemów, ale przedstawiać podstawowe wiadomości do ich rozwiązywania, a przede wszystkim podawać linie rozwojowe” [Pytkowski 1981: 310].
Podstawowe cechy podręcznika akademickiego to traktowanie „dyscypliny całościowo”, ograniczenie treści „do podawania zasad (tzw. żelazny repertuar), linii rozwojowych i perspektyw, uwzględnianie „powiązania z innymi dyscyplinami” [Pytkowski 1981: 308-309].
W odróżnieniu od podręcznika akademickiego, stanowiącego prze-myślaną kompilację wiadomości [Pytkowski 1981: 309], edukatorium jest pracą oryginalną zawierającą novum w postaci nowości naukowej i praktycznej. Edukatorium, w przeciwieństwie do podręcznika, zawiera szczegółową wiedzę teoretyczną i praktyczną dotyczącą określonego zagadnienia oraz konkretne praktyczne rozwiązania, a nie tylko zasady.
Jego charakterystyczną cechą formalną jest możliwość niepropor-cjonalnego układu – objętość części praktycznej (Rozdział 3) może być większa, o czym wspomniano wyżej. Jest to niewskazane w przypadku monografii naukowej, której rozdziały powinny mieć zbliżoną objętość.