Kształtowanie/rozwój percepcji audialnej w języku obcym wy-maga regularnego stosowania przemyślanego systemu ćwiczeń, nie zaś stosowania pojedynczych technik od czasu do czasu. Zakładamy, że taki system powinien być opracowany przez nauczyciela/nauczycieli określonego języka obcego z uwzględnieniem specyfiki jego naucza-nia i opanowanaucza-nia. Co więcej, ten system powinien ławo poddawać się modyfikacjom w celu szybkiego dopasowania do możliwości i potrzeb konkretnej grupy uczących się.
Stworzenie takiego systemu wymaga aktywizacji co najmniej imitacyjnej bądź adaptacyjnej kreatywności zawodowej, które z kolei potrzebują wsparcia w postaci praktycznych narzędzi gotowych do sto-sowania i/lub do dopasto-sowania do indywidualnych potrzeb dydaktycz-nych nauczyciela. Znowu powstaje pytanie: czy takie narzędzie jest potrzebne, skoro w literaturze naukowej i fachowej oraz w podręczni-kach do nauki języka obcego znajdziemy liczne ćwiczenia i techniki służące rozwijaniu umiejętności rozumienia ze słuchu?
Za opracowaniem takiego narzędzia przemawia, po pierwsze, roz-proszenie ćwiczeń po różnych źródłach, co wymaga zainwestowania czasu i wysiłku w stworzenie własnego banku ćwiczeń, ich selekcji, gradacji, weryfikacji w praktyce i ewentualnej modyfikacji (dopiero wte-dy będzie możliwe stworzenie własnego systemu ćwiczeń). Po drugie, opis proponowanych technik nie zawsze zawiera określenie poziomu biegłości (patrz Serenty, Lipińska 2005; Gajewska 2011). Po trzecie, techniki i ćwiczenia klasyfikowane są według różnych kryteriów, często bez orientacji na fazę akustyczną oraz identyfikacyjną odbioru mowy, gdzie szczególną rolę odgrywają słuch fizyczny, percepcja słuchowa oraz pamięć słuchowa.
Przedstawiony w następnym rozdziale proponowany zbiór ćwiczeń stanowi praktyczne narzędzie, gotowe do zastosowania w procesie kształtowania/rozwoju percepcji audialnej w procesie nauczania/ uczenia się języka obcego oraz do wykorzystania w celu stworzenia własnego systemu ćwiczeń audialnych.
Podstawę teoretyczną stanowią: koncepcja percepcji audialnej Zawadzkiej [1987], model przetwarzania mowy Lukášovej [2015], model opisowy percepcji słuchowej Adlera, Rosenfelda i Proctora [2007], koncepcja nauczania i rozwijania sprawności słuchania w ję-zyku obcym Seretny i Lipińskiej [Serenty, Lipińska 2005: 137-161], a także klasyfikacja ćwiczeń audialnych Rogovуj, Rabinovič, Saharovej [1991] i klasyfikacja „ćwiczeń kształtujących mechanizm antycypacji” Dźwierzyńskiej [2001: 131].
Na tej podstawie zostały wyodrębnione trzy grupy ćwiczeń (patrz Tabela 5), z których każda nawiązuje do określonych faz przetwarzania mowy, przedstawionej w modelu Lukášovej.
Tabela 5. Klasyfikacja ćwiczeń audialnych [w oparciu o: Zawadzka 1987; Lukášova 2015; Adler et al. 2007; Seretny, Lipińska 2005; Rogova et al. 1991; Dźwierzyńska 2001]
Ćwiczenia rozwijające percepcje audialną
grupa 1. Ćwiczenia usprawniające, doskonalące: – wrażliwość słuchową – percepcję słuchową – pamięć słuchową – umiejętność słuchania ze zrozumieniem Grupa 2.
Ćwiczenia wspomagające: – opanowanie leksyki – opanowanie gramatyki – rozwinięcie umiejętności
komunikowania się
– rozwinięcie umiejętności pisania – rozwinięcie umiejętności
czytania Grupa 3.
Ćwiczenia wspierające: – twórcze przetwarzanie informacji*
– włączenie informacji w interpersonalną
komunikację międzykulturową*
Uwagi
Ćwiczenia oznaczone gwiazdką (*) wyszczególniono w Rogova et al. 1991: 121
Niniejsze edukatorium zawiera 75 ćwiczeń z pierwszej grupy: 15 ćwiczeń usprawniających wrażliwość słuchową oraz po 20 ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową, pamięć słuchową i umiejętności słuchania ze zrozumieniem.
Wszystkie ćwiczenia przedstawiono w języku polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim. Powodem takiego rozwiązania była prośba o rozważenie możliwości opisu ćwiczeń w różnych językach obcych, skierowana do Autorek przez glottodydaktyków biorących udział w XV Międzynarodowej Konferencji z cyklu „Rusycystyka europejska a współ-czesność”, która odbyła się w Instytucie Filologii Rosyjskiej i Ukraińskiej
UAM 14-16 września 2017 r.31 Kluczowym argumentem była tu nieznajo-mość języka polskiego (pierwotnie zbiór ćwiczeń planowano opracować jedynie w języku polskim) oraz potrzeba skierowania książki do szerszego grona odbiorców, w tym początkujących nauczycieli języków obcych potrzebujących wparcia merytorycznego. Wpływ na ostateczną obudowę językową rozdziału trzeciego edukatorium wywarły także pozytywne opinie dotyczące zbioru technik nauczania języków obcych E. Gajewskiej [2011], która sformułowała polecenia w języku angielskim, francuskim i niemieckim, „aby zapewnić użyteczność książki dla szerokiej rzeszy nauczycieli-neofilologów” [Łyp-Bielecka 2011: 306].
Zbiór ćwiczeń proponowany w niniejszym edukatorium wyróżnia precyzyjne określenie poziomu biegłości każdego ćwiczenia. Niektóre z nich przypisano do kilku, znacznie różniących się od siebie, pozio-mów. W związku z tym, w opisie niektórych ćwiczeń umieszczono propozycje dopasowania ćwiczenia do wyższych poziomów (patrz Ćwiczenie 9. Jakie to zdanie?, poziom znajomości języka А1, А2, В1, ewentualnie B2). Brak takich przykładów (patrz Ćwiczenie 10. Które
to słowo? Poziom znajomości języka: A2, B1) oznacza wyjątkową
łatwość modyfikacji ćwiczenia. Według autorek edukatorium prawie każde ćwiczenie można zaadaptować do dowolnego poziomu, o czym świadczy np. Ćwiczenie 7. Dopasowanie (poziom znajomości języka A1, A2, ewentualnie C1, C2). Nie brak też ćwiczeń przeznaczonych do zastosowania na dowolnym poziomie biegłości.
Zbiór zawiera ćwiczenia zarówno oryginalne, jak i standardowe, z których część stanowi modyfikacje autorskie odbiegające od pierwo-wzorów umieszczonych w literaturze specjalistycznej.
W rubryce Źródła wskazano publikacje, w których konkretne ćwiczenia zostały opisane. Informacja ‛autorstwo nieznane’ oznacza, iż opisywane ćwiczenie jest stosowane w praktyce, lecz nie udało się ustalić ani jego autora, ani źródła.
W trosce o precyzyjny opis ułatwiający nauczycielom wybór ćwicze-nia umieszczono także informacje dotyczące celów ćwiczećwicze-nia, formy
31 Podczas konferencji w referacie „Kreatywność w glottodydaktyce – projekt zbio-ru ćwiczeń kształtujących sprawność słuchania” O. Makarowska i N. Królikie-wicz przedstawiły wstępne założenia stworzenia książki dla nauczycieli nowego typu (jeszcze bez nazwy edukatorium) oraz koncepcję zbioru ćwiczeń rozwijają-cych umiejętność rozumienia ze słuchu.
przeprowadzenia (indywidualna, zbiorowa), czasu trwania, materiałów dydaktycznych potrzebnych do jego przeprowadzenia, specyfiki prze-prowadzenia, przebiegu oraz weryfikacji.
Ćwiczenia zaprezentowane w dalszej części monografii przygotowane zostały w taki sposób, aby istniała możliwość wykorzystania ich w procesie nauczania/uczenia się czterech języków (polskiego jako obcego, angielskiego, niemieckiego i rosyjskiego). Wszystkie ćwiczenia zostały uprzednio zweryfikowane w praktyce podczas zajęć ze studentami różnych filologii. Cechują się one łatwością przygotowania i przeprowadzenia oraz pozytywnym odbiorem ze strony osób uczą-cych się.
Sprawdzenie efektywności ćwiczeń przedstawionych w rozdziale trzecim pozostaje w gestii nauczycieli języków obcych. Warto też pa-miętać, iż ćwiczenie, które może okazać się bardzo skuteczne w jednej grupie/klasie, może nie sprawdzić się w innej.
Podsumowując, należy podkreślić, iż przedstawiony w następnym rozdziale zbiór ćwiczeń jest rezultatem próby połączenia refleksji glottodydaktycznej nad podstawą teoretyczną klasyfikacji ćwiczeń audialnych i doświadczenia metodycznego.
Jako praktyczne narzędzie wspomaga ono rozwój:
– imitacyjnej kreatywności zawodowej poprzez przedstawienie goto-wych do wykorzystania aplikacji praktycznych;
– adaptacyjnej kreatywności zawodowej poprzez przytoczenie przy-kładów modyfikacji/adaptacji ćwiczeń;
– innowacyjności nauczycieli poprzez propozycję zastosowania ćwi-czeń usprawniających, doskonalących wrażliwość słuchową. Jednak główną propozycją dla nauczycieli pozostaje stworzenie własnego systemu ćwiczeń rozwijających sprawności rozumienia ze słuchu oraz zbadanie stopnia jego skuteczności.