Pojęcie twórczego pracownika

Przedmiotem niniejszego opracowania jest pojęcie twórczego pracownika, czyli kapitału ludzkiego na poziomie jednostki (a nie zespołu czy całej organiza-cji). Zdefiniowanie tego pojęcia, choć nastręcza trudności, jest istotne m.in. dla-tego, że rozwiewa wątpliwości dotyczące adresatów procesu inwestowania w ich pozyskiwanie i rozwój.

Przy formułowaniu definicji twórczego pracownika można spróbować od-nieść się do modelu wybitnych zdolności J.S. Renzulliego, uwzględniającego trzy elementy: ponadprzeciętne zdolności, twórczość oraz zaangażowanie w pra-cę¹ (por. tabela 1).

Tabela 1 Definiowanie twórczego pracownika poprzez jego atrybuty

Element modelu wybitnych zdolności

J.S. Renzulliego Atrybuty twórczego pracownika

1 2 Ponadprzeciętne zdolności Twórczy pracownik o ponadprzeciętnych/

/wybitnych osiągnięciach w danej dziedzinie lub uzyskujący wysokie wyniki w teście inteligencji*

1 A.E. Sękowski: Psychologia zdolności. Współczesne kierunki badań. Wydawnictwo Na-ukowe PWN, Warszawa 2004, s. 35-36.

cd. tabeli 1

1 2 Twórczość Twórczy pracownik charakteryzujący się

oryginal-nością pomysłów, giętkością i płynoryginal-nością myślenia.

Podejmuje nowe (niekonwencjonalne) zadania, jest otwarty na wieloznaczność i ryzyko, wyróżnia się dużą wrażliwością i bogatą emocjonalnością Zaangażowanie w pracę jako uwarunkowanie

osobowościowe

Twórczy pracownik angażuje się w pracę, pracuje wytrwale i uporczywie dąży do celu, fascynuje się wykonywanymi czynnościami

* Psychologowie uważają, iż powyżej pewnej wartości progowej poziom inteligencji nie ma znaczenia dla uzyskiwanych osiągnięć. Wysokie wyniki w testach inteligencji nie zawsze przekładają się w związku z tym na twórcze działania (por. E. Nęcka: Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s. 121-125).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A.E. Sękowski: Psychologia zdolności. Współczesne kierunki ba-dań. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 35-36.

Zdefiniowanie pojęcia twórczych pracowników nie jest łatwe, gdyż w lite-raturze przedmiotu (w szczególności z zakresu ekonomii, pedagogiki i psycho-logii) nadal nie istnieje syntetyczne i jednoznaczne ujęcie zagadnienia twórczo-ści. Jedną z proponowanych koncepcji teoretycznych jest analiza twórczości w trzech wymiarach: poziomów, czasu i jakości², na podstawie której można próbować określać, kim mogą być twórczy (inaczej pomysłowi, kreatywni) pra-cownicy (por. tabela 2).

Tabela 2 Twórczy pracownik w wymiarze: poziomów, czasu i jakości

Poziomy Twórczość płynna

Ideacja – zdolność do wytwarzania nowych pomysłów

Twórczy pracownik na poziomie dojrzałym i/lub wybitnym, którego produkty/dzieła są (będą) uznane za nowatorskie przez aktualnych lub przyszłych odbiorców

Twórczość skrystalizowana

Rozwiązywanie problemu lub osiąganie celu Twórczość dojrzała

Rozwiązywanie ważnych problemów i osiąganie ważnych celów

Twórczość wybitna

Wprowadzenie zmian fundamentalnych (rewolucyjnych)

2 E. Nęcka: Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s. 45-50.

cd. tabeli 2 Czas

Twórczość płynna

(w perspektywie sekund i minut)

Twórczy pracownik, który w określonym wymiarze czasu stał się ekspertem, np. tworzący dzieła unikatowe (w przypadku twórczości wybitnej) lub rzadkie (w przypadku twórczości dojrzałej) Twórczość skrystalizowana

(w perspektywie od kilku minut do kilku lat) Twórczość dojrzała

(w perspektywie od kilku do kilkunastu lat) Twórczość wybitna

(w perspektywie od 10 lat)

Jakość Wypełnianie luk

Uzupełnianie braków dotychczasowych osiągnięć w danej dziedzinie

Twórczy pracownik, którego praca pociąga za sobą zmianę kwalitonomiczną

Transfer z jednej dziedziny wiedzy do drugiej Zmiany istniejących interpretacji

Fakty/dane zestawiane w inny sposób Tworzenie własnej odrębnej dziedziny

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Nęcka: Wymiary twórczości. W: Nowe teorie twórczości. Nowe metody pomocy w tworzeniu. Red. K.J. Szmidt, K.T. Piotrowski. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002, s. 45-50; E. Nęcka: Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s. 215-225.

Z tabeli 2 wynika, iż na twórczych pracowników można spojrzeć z różnych perspektyw. Nie bez znaczenia pozostaje kwestia oceny społecznej, która odgrywa decydującą rolę w ich określaniu. Przykładowo pojęcie „twórczego pracownika”

może być zależne od tzw. uwarunkowań kontekstowych gospodarowania kapita-łem ludzkim w organizacji (strategii, struktury, kultury organizacyjnej). Kreatyw-ność pracownika stanowi bowiem cechę wartościową strategicznie, będąc zarazem specyficzną jakością ucieleśnioną w cechach jednostki.

Wobec tego twórczy pracownicy budują kapitał ludzki organizacji o wyso-kiej jakości, który może być: wartościowy strategicznie (umożliwiający realiza-cję nowatorskiej strategii firmy), unikalny (ze względu na specyficzne umiejęt-ności i trudność z pozyskaniem), cenny (ze względu na znaczny wkład w realizację misji firmy, np. wytwarzanie innowacyjnych produktów), trudny do imitacji (z powodu niepowtarzalnej biografii, np. udziału w znaczącym, wywie-rającym wpływ na dalsze życie zawodowe, projekcie badawczym), niesubstytu-cyjny (wysoce twórczego pracownika nie może zastąpić pracownik o niskim po-ziomie twórczości).

Kolejną możliwością metodyczną zdefiniowania pojęcia twórczego pra-cownika jest nawiązanie do czterech grup wartości stanowiących efekt procesu twórczego (por. tabela 3).

Tabela 3 Twórczy pracownicy jako kreatorzy różnego rodzaju wartości

Grupa wartości Cel Przykład twórczego pracownika Poznawcze Prawda Pracownik jednostki badawczo-rozwojowej weryfikujący

hipotezy w ramach pracy koncepcyjnej

Estetyczne Piękno Architekt pracowni projektowej opracowujący nowatorską koncepcję aranżacji wnętrz

Pragmatyczne Użyteczność Chemik biorący udział w pracach badawczych nad skuteczno-ścią danego leku

Etyczne Dobro Prawnik reprezentujący interesy społeczności lokalnej w bezprecedensowym procesie sądowym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Nęcka: Psychologia twórczości. Op. cit., s. 14-17.

Trzeba pamiętać, że takich pracowników, jak wymienieni w tabeli 3, można spotkać w każdej organizacji, branży. Przykładowo kompetencje twórcze mogą się odnosić do menedżerów personalnych, którzy muszą efektywnie sobie radzić z rozwiązywaniem różnorodnych problemów operacyjnych i strategicznych³.

2. Definicja jakości inwestowania w pozyskiwanie