RYZYKO ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ TWÓRCZĄ – TYPOLOGIA, DIAGNOZA
2. Ryzyko egzogeniczne
2.1. Ryzyko generowane przez background twórców i ich otoczenie społeczne w miejscu zamieszkania
Źródła ryzyka twórczości tkwią nie tylko w osobie twórcy, ale także w jego środowisku szkolnym, domowym oraz lokalnym, w którym funkcjonuje. Twórca pracujący w domu może cierpieć na niedostatek warunków umożliwiających
57 W. Dobrołowicz: Op. cit., s. 27.
58 P. Johnson: Op. cit., s. 164.
efektywną pracę (np. z powodu konieczności ciągłego przerywania aktywności w związku z pomocą innym osobom w jego gospodarstwie domowym czy bra-kiem partnerów zdolnych i gotowych do dyskusji na fachowe tematy).
Z potocznych obserwacji i badań naukowych wynika, iż wpływ na ukształ-towanie się postaw twórczych i rozwój twórczości ma system edukacyjny. Róż-ne typy szkół zachęcają bądź zniechęcają do twórczości (w tym drugim przy-padku np. poprzez konformizującą presję i hamowanie zdolności twórczych), przy czym na poszczególne jednostki mogą mieć wpływ i te systemy, i zróżni-cowani przecież ludzie funkcjonujący w ich ramach, stosujący różne sposoby re-alizacji treści dydaktycznych oraz systemy oceniania. Na potencjalnego twórcę działa i typ kończonej przez niego szkoły (w tym jej atmosfera i klimat), i skład klasy, do której w szkole uczęszczał, i zakres swobody dawanej przez nauczycie-li związany z ich osobowością oraz preferencjami dotyczącymi wyboru metod i środków dydaktycznych oraz oceniania uczniów59. „Środowisko szkolne w opinii badanych osób twórczych (w odróżnieniu od osób odtwórczych) bar-dziej wpływa na kształtowanie cech, które decydują o poczuciu autonomii wła-snej, a więc samodzielności, wytrwałości, niezależności i przedsiębiorczości”60.
Z kolei egzemplifikacją oddziaływania środowiska rodzinnego na ryzyko twórczości mogą być badania dotyczące wpływu „kondycji rodziny, jej poczucia koherencji oraz stylów wsparcia udzielanego dzieciom przez rodziców”61 na przebieg kariery zawodowych muzyków.
Ogólnie rzecz biorąc, jakość rodzinnych interakcji (np. pozwalanie dziecku na twórcze eksperymentowanie, wzmacnianie jego ciekawości i potrzeby eks-presji, a także otwartości, dociekliwości oraz docenianie jego prac) wywiera wpływ na ukształtowanie się cech warunkujących twórczość bądź cech, które będą implikowały podwyższone ryzyko w przypadku podjęcia przez socjalizo-wanego aktywności twórczej. Do tych drugich należą: objawy neurotycznego znużenia, brak stabilności emocjonalnej, nadmierna koncentracja na sobie, niska tolerancja na stres i porażki, nieumiejętność pracy nad symultanicznym rozwią-zywaniem więcej niż jednego problemu, brak aprobaty własnego „ja”, zewnętrz-na sterowność62. Natomiast wpływ tych pierwszych ilustruje następujący cytat
59 M. Łączyk: Środowisko wychowawcze a osobowość twórcza – diagnoza uwarunkowań postaw twórczych studentów na podstawie badań własnych. W: Psychologia twórczości. Nowe ho-ryzonty. Op. cit., s. 214.
60 Ibid., s. 204.
61 M. Sierszeńska-Leraczyk: Rodzinne uwarunkowania twórczości muzycznej. W: Psycholo-gia twórczości. Nowe horyzonty. Op. cit., s. 214.
62 G. Mendecka: Ojciec a twórczy rozwój dziecka. W: Psychologia twórczości. Nowe hory-zonty. Op. cit., s. 217-218.
dotyczący A.W.N. Pugina – twórcy o największym potencjale spośród architek-tów świata anglojęzycznego63: „Był jedynakiem, uwielbianym przez rodziców, którzy bardzo wcześnie poznali się na jego talencie, czuwali nad nim i rozwijali go z ogromnym poświęceniem”64.
Znaczenie ma też pozaszkolne środowisko rówieśnicze, modyfikujące kapi-tał kulturowy wynoszony z domu i ślad pozostawiony przez wykszkapi-tałcenie ro-dziców. Z niektórych badań wynika, iż chodzi o wykształcenie zwłaszcza mat-ki65, podczas gdy z innych, że także ojca66. Świadczy o tym cytat: „Ojciec oddziałuje na twórczy rozwój dziecka nie tylko przez swoją obecność – warunek konieczny, lecz niewystarczający – ale przede wszystkim przez to, kim jest: kie ma wykształcenie, system wartości, zaangażowanie w pracę zawodową, ja-kie ma pasje i osiągnięcia. Praca ojca nad doskonaleniem siebie ma większe znaczenie dla twórczego rozwoju dziecka niż sama praca nad dzieckiem”67.
Zachowania, takie jak np. krytyka, ciągła kontrola, pesymizm, według ba-dań, „częściej są obserwowane przez badanych o dominacji postawy odtwór-czej”68. Znaczenie ma także dążenie rodziców do wykształcenia w swoich dzie-ciach orientacji na osiągnięcia.
Środowisko szkolne, uczelniane i pozaszkolne ma wpływ na twórczość i je-go ryzyko poprzez obowiązujące wzory zachowań w postaci np. preferowania elitarnego bądź egalitarnego podejścia do twórczości (powszechności kreacjoni-zmu), poważania bądź niepoważania self-actualized creativty i twórczości bez dzieł, (nie)popełniania błędów w postaci gradacyjnego, a nie zero-jedynkowego podejścia do uczniów, studentów i doktorantów. We wszystkich tych środowi-skach „nowe myślenie może powstać tylko tam, gdzie jest miejsce na nonkon-formizm, stawianie niewygodnych pytań i miejsce na wycofywanie się z ewen-tualnie nieudanych prób”69.
W literaturze przedmiotu70 wskazuje się także pozytywny wpływ klimatu małych miejscowości (tzw. otulin małego miasta) na kreatywność, czego eg-zemplifikacją może być twórczość literacka A. Stasiuka lub następujący cytat dotyczący twórczości malarskiej w zupełnie innych uwarunkowaniach czasowo--politycznych i kulturowych: „Sztuka meksykańska Indian czerpie swój geniusz
63 P. Johnson: Op. cit., s. 173.
64 Ibid., s. 174.
65 M. Karwowski: Klimat kreatywności. Koncepcje, metody, badania. Difin, Warszawa 2009, s. 16.
66 G. Mendecka: Op. cit., s. 223.
67 Ibid., s. 224.
68 M. Łączyk: Op. cit., s. 203.
69 S. Siebenhüter: Denken in Unternehmen. „Personal” 2010, Nr 7-8, s. 26.
70 M. Karwowski: Op. cit., s. 16.
i całą swą moc z miejscowej rzeczywistości: jest związana z ziemią, z krajobra-zem, z przedmiotami i zwierzętami, z bóstwami i barwami tutejszego świata”71.
Można też rozważać wpływ korzystania z różnych mediów i technologii in-formatycznych na twórczość. W każdej z tych determinant tkwią określone źró-dła ryzyka, np. w technologiach informatycznych – ryzyko niewłaściwego sko-rzystania z dostępnego zasobu wiedzy. Najogólniejszą osnowę dla twórczego działania stanowią wymiary kultury, a zwłaszcza: unikanie niepewności versus jej tolerancja. Tworzą one, wraz z otwartością na nowości oraz dążeniem do wzrostu różnorodności, warunki budowania twórczych społeczeństw, w których kreatywność jest uznawana za pierwszoplanową wartość, a zatem źródła ryzyka twórczości tkwią nie tylko w poszczególnych osobach, ich background, uwarun-kowaniach wewnątrzorganizacyjnych (por. rozdział 2.2.), ale i uwarunkowa-niach społeczno-ekonomicznych oraz kulturowych wykraczających daleko poza przestrzeń organizacyjną.