WYNAGRADZANIE ZA KREATYWNOŚĆ (NA PRZYKŁADZIE PROGRAMISTÓW)
1. Programiści jako twórcy
Zanim zostanie wykazane, że programiści są kreatywnymi pracownikami, należałoby na początku wyjaśnić, czym jest kreatywność.
Kreatywność stanowi fenomen, którego istotę wciąż nie do końca zbadano.
Kreatywna osoba źle się czuje w otoczeniu ubogim w bodźce. Interpretuje różne
problemy w specyficzny dla siebie sposób i raczej sama wyznacza sobie cele i granice działania. Cechują ją wysoki poziom indywidualizmu i zaufanie we własne sprawstwo, a także indywidualnie określony czas pracy. Biorąc pod uwagę powyższe, należałoby zadać sobie pytanie, czy te cechy można przypisać programistom. Jeżeli tak, oznaczałoby to, że są oni osobami kreatywnymi.
W literaturze przedmiotu programiści zostali uznani za szczególną podgrupę pracowników wiedzy1, czyli pracowników kreatywnych. Jednocześnie są zaliczani do grupy pracowników wiedzy2, czyli do eksploratorów, dystrybutorów, lokalizato-rów, administratorów wiedzy, a także twórców nowej wiedzy3. Stąd wniosek, że programiści należą do osób twórczych. W wyniku przeprowadzonych badań ankie-towych stwierdzono, iż programiści zatrudnieni w badanych firmach programi-stycznych określają siebie jako pracowników wiedzy (tylko jedna osoba spośród wszystkich respondentów odpowiedziała, że nie czuje się pracownikiem wiedzy).
W nowej „Klasyfikacji zawodów i specjalności”, obowiązującej od lipca 2010 r., programiści znajdują się w drugiej grupie wielkiej (obecnie symbol za-wodu programisty − 251401). Grupa ta obejmuje wśród wielu innych także zawody, do zadań których należy tworzenie nowej wiedzy. Można to traktować jako kolejny dowód na to, że programiści stanowią szczególną grupę pracowni-ków zajmujących się kreowaniem nowej wiedzy. Należą w związku z tym do pracowników wiedzy w węższym zakresie.
W warunkach budowania społeczeństwa informacyjnego we współczesnej gospodarce opartej na wiedzy programiści generują nowe rozwiązania. Do roz-wiązywania pojawiających się problemów zmusza ich również turbulentne oto-czenie. Tworzenie nowych rozwiązań wymaga posiadania cech charakteryzują-cych osoby twórcze. Jednak w związku z tym, iż wiedza na temat kreatywności wciąż jest niedostateczna, określenie cech kreatywnego programisty nie jest za-daniem łatwym. Biorąc jednak pod uwagę rosnące znaczenie kreatywności oraz rolę programistów na współczesnym rynku pracy4, podjęcie próby określenia cech charakteryzujących kreatywnych programistów wydaje się ważne. W tabeli 1 przedstawiono przykłady świadczące o posiadaniu przez programistów cech charakteryzujących osoby twórcze.
1 D. Jemielniak: Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach wiedzy na przykładzie orga-nizacji high-tech. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Sp. z o.o., Warszawa 2008, s. 32.
2 K. Perechuda: Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 206.
3 Ibid., s. 213.
4 http://www.instytut-it.pl/files/RYPR/2010RYPR1.pdf (data dostępu: czerwiec 2010 r.);
http://www.computerworld.pl/news/360884/Rynek.pracy.branza.IT.chce.zatrudniac.ale.nie.ma.kog o.html (data dostępu: październik 2010 r.).
Tabela 1 Przykłady świadczące o posiadaniu przez programistów cech charakteryzujących osoby twórcze
Cecha kreatywnego programisty Przykład
1 2 Umiejętność tworzenia nowych produktów Tworzenie oryginalnego oprogramowania
Umiejętność tworzenia prawdziwych rozwiązań Tworzenie oprogramowania adekwatnego do rzeczywistości, w której zostanie zastosowane Umiejętność tworzenia estetycznych rozwiązań Dążenie do tworzenia oprogramowania, które nie
tylko działa, ale również podoba się wizualnie klientowi
Umiejętność tworzenia użytecznych rozwiązań Tworzenie oprogramowania, które rozwiązuje problemy klienta
Umiejętność tworzenia rozwiązań służących dobru ogółu
Dążenie do tworzenia oprogramowania służącego dobru społecznemu, brak akceptacji dla tworzenia np. programów komputerowych wspomagających nieetyczne działania
Inteligencja Rozwijanie własnych zasobów w tym zakresie celem pokonania bariery rozumienia nowych zagadnień
Otwartość Umiejętność dostosowania się do zgłaszanych potrzeb klientów dotyczących tworzonego oprogramowania
Niezależność Dążenie do podejmowania samodzielnych decyzji w trakcie tworzenia oprogramowania
Wytrwałość Zdolność do ciężkiej i długotrwałej pracy nad tworzonym oprogramowaniem
Elastyczność Zdolność do tworzenia oprogramowania w zmien-nych warunkach, w różzmien-nych miejscach i o różnym czasie
Wrażliwość Umiejętność tworzenia oprogramowania, które wychodzi naprzeciw potrzebom klientów, nawet przez nich nieartykułowanym
Tolerancja dla ryzyka Zdolność do podejmowania ryzyka w trakcie tworzenia oprogramowania
Ciekawość Zdolność do wgłębiania się w każdy szczegół, co w konsekwencji prowadzi do stworzenia oprogramowania
Myślenie Umiejętność analitycznego myślenia, nonkonformizm w trakcie programowania Uwaga Zdolność do pełnej koncentracji nad tworzonym
oprogramowaniem
Percepcja Zdolność do spostrzegania wielu rozwiązań dotyczących tworzonego oprogramowania Posiadanie wyobraźni Umiejętność wyobrażania sobie przyszłego produktu Umiejętność kategoryzowania
i posiadanie wiedzy pojęciowej
Wykorzystanie dotychczasowych rozwiązań w celu wytworzenia nowego oprogramowania
Sprawna pamięć Umiejętność zapamiętywania poprzednich kroków tworzonego oprogramowania celem napisania jego dalszego logicznego ciągu
cd. tabeli 1
1 2 Zdolność do planowania, nadzoru i kontroli nad
wykonaniem czynności poznawczych niższego rzędu
Umiejętność planowania, samokontroli nad tworzo-nym oprogramowaniem, zdolność do współpracy z klientem, w tym umiejętność analizowania infor-macji zwrotnych/zdolność wyciągania wniosków Kierowanie się emocjami filokreatywnymi Kierowanie się głównie pozytywnymi emocjami
w trakcie tworzenia oprogramowania
Zdolność do reakcji hedonicznej Świadomość, że tworzone oprogramowanie musi spełniać oczekiwania klienta
Skłonność do zabawy lub ciekawość (hipoteza nadmiernego uzasadnienia)
Traktowanie programowania jako pasji, hobby Kierowanie się motywacją samoistną Zdolność do automotywacji
Brak akceptacji dla monotonii Dążenie do współkreowania twórczego klimatu sprzyjającego generowaniu nowego oprogramowania Konkurencyjność Zdolność do rywalizacji, która może się przyczynić
do wytworzenia oryginalnego oprogramowania nie-dostępnego na rynku
Źródło: Tabela pochodzi z rozdziału IV pracy doktorskiej autorki i stanowi jej opracowanie własne na podsta-wie: E. Nęcka: Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2003, s. 13-17, 35-75, 121-143; D. Jemielniak: Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach wiedzy na przykładzie organizacji high-tech. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Sp. z o.o., Warszawa 2008, s. 31.
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż prawie 33,91% bada-nych programistów jest zdania, iż w trakcie tworzenia oprogramowania zajmuje się kreowaniem nowych rozwiązań. Aż 40% respondentów odpowiedziało, iż stopień oryginalności wytwarzanego przez siebie oprogramowania ocenia na wysokim poziomie. Wśród odpowiedzi dotyczących stopnia oryginalności wy-generowanego oprogramowania pojawiła się również odpowiedź, iż stopień ten jest uzależniony od rodzaju tworzonego oprogramowania.