Polityka równości płci

Organizacje międzynarodowe budują w krajach członkowskich atmosferę sprzyjającą wyrównywaniu szans płci w sferze edukacji, zatrudnienia oraz władzy. Wymienione obszary edukacji oraz zatrudnienia zostały już omówione jako potencjalne uwarunkowania segregacji zawodowej według płci. W kontekście sfery politycznej jako istotny zidentyfikowano fakt przynależności do organizacji międzynarodowych⁷⁶. Oznacza to bowiem konieczność ratyfikacji lub wdrażania określonych aktów prawnych, a także konwencji oraz rekomendacji dotyczących równości płci (Domagała, 2016, s. 90-92). Kolejno analizowane będą wybrane instrumenty polityki społeczno-gospodarczej prowadzonej na rzecz polityki równości płci, tj. system kwotowy oraz

gender budgeting (Kalinowska-Sufinowicz, 2013, s. 208-214).

Szacunkowe dane zawarte w raporcie Światowego Forum Ekonomicznego (WEF, 2017, s. 25), dotyczące nierówności płci w sferze politycznej, wskazują, iż potencjalnie mogą one zostać wyeliminowane za około 100 lat, natomiast w sferze ekonomicznej za blisko 217 lat. Niewątpliwie jest to problem dotyczący m.in. działalności organizacji międzynarodowych, który polega na braku realnych zmian w odpowiedzi na stanowione prawa formalne.

Eksperci ONZ w raporcie poświęconym rozwojowi społecznemu (Human

Development Report 2016. Human Development for Everyone) poddają krytyce

niewielki postęp krajów wysoko rozwiniętych (według wskaźnika Human Development

Index) w niwelowaniu nierówności płci w obszarze dostępu kobiet do władzy:

politycznej oraz ekonomicznej (Jahan, 2016, s. 2-19). Pomimo aktów prawnych

76 W swoim opracowaniu W. Kwiatkowska i A. Rogut (2003, s. 43-49) wskazują na liczne wyzwania związane z dostosowaniem polityki równości płci (na przykładzie Polski) do dyrektyw Unii Europejskiej. Zauważają bariery ich realizacji związane z niedostatecznie rozwiniętym systemem instrumentów wspierających aktywność ekonomiczną kobiet.

ratyfikowanych przez kraje należące do ONZ77

obserwowane są nierówności płci w dostępie do podejmowania decyzji – zarówno na szczeblu państwowych gremiów decyzyjnych, jak i w sferze gospodarstw domowych.

Rada OECD wydała szereg dokumentów strategicznych wskazujących na istotę zjawiska nierówności płci78

. Z raportu How’s Life? Measuring Well-Being (OECD, 2015a) wynika, iż stopień wdrożenia ratyfikowanych konwencji pozostaje w wielu krajach wysoko rozwiniętych niedostateczny, szczególnie w takich obszarach jak: dobrobyt materialny (w tym wynagrodzenie za pracę), godzenie obowiązków zawodowych z domowymi, a także budowanie kapitału społecznego pozbawionego stereotypów i uprzedzeń.

W raporcie Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO, 2016b) zwraca się uwagę na zróżnicowanie czasu pracy kobiet i mężczyzn, trwałe luki międzypłciowe w zakresie bezrobocia, segregację płciową według grup zawodowych oraz problem zatrudniania kobiet na stanowiskach poniżej ich kwalifikacji, pomimo obowiązujących konwencji.

Polityka równości płci rozumiana jako gender mainstreaming, czyli uwzględnianie perspektywy płci w planowaniu oraz realizowaniu zadań publicznych dotyczy wielu obszarów. Jeden z nich analizują L. Kenworthy i M. Malami (1999, s. 256-258). Szacując równanie regresji dla udziału kobiet w parlamencie w 146 krajach w 1998 roku, podkreślają pozytywny wpływ ordynacji wyborczej w postaci partyjnych list dla okręgów oraz ratyfikacji Konwencji ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W krajach skandynawskich, a także z religią dominującą inną niż katolicyzm oraz islam, dostrzeżono większy udział kobiet w parlamencie. Co więcej, im większy udział kobiet zatrudnionych w grupie zawodowej specjalistów oraz wcześniejsze przyznanie praw wyborczych w historii kraju, tym większy udział kobiet zajmujących stanowiska ministerialne.

77 Wśród najważniejszych aktów prawnych wymienić należy: Międzynarodową Kartę Praw Kobiet (ustanowioną w 1979 roku), Deklarację Wiedeńską (1993 rok), Pekińską Platformę Działania (1995 rok) oraz Milenijne Cele Rozwoju (2000 rok) (United Nations [UN], 2015).

78 Dokumenty dotyczące równości płci wydane przez Radę OECD (w porządku chronologicznym): 1980 rok – Declaration on Policies for the Employment of Women; 1999 rok – Guidelines for Gender Equality and Women’s Empowerment in Development Co-operation; 2008 rok – Guiding Principles for Aid Effectiveness, Gender Equality and Women’s Empowerment; 2013 rok – Recommendation of the Council on Gender Equality in Education, Employment and Entrepreneurship; 2015 rok – Recommendation of the Council on Gender Equality in Public Life (OECD, 2017h).

Znaczenie obecności kobiet w sferze politycznej w kontekście ich partycypacji w wyborach oraz aktywności obywatelskich, np. podpisywanie petycji, udział w demonstracjach pokojowych i protestach rozważają S. J. Liu i L. A. Banaszak (2017, s. 144-146). Za pomocą modelu z efektami losowymi badają 20 krajów demokratycznych w latach 2010 i 2014 i wskazują iż, im więcej kobiet w polityce (w parlamencie oraz na stanowiskach ministerialnych), tym większe zaangażowanie kobiet w sferę polityczną. To natomiast według analiz A. Swamy, S. Knack, Y. Lee i O. Azfar (2001, s. 35-38) zmniejsza poziom korupcji. Kraje⁷⁹, które cechują się wyższymi współczynnikami udziału kobiet w parlamencie oraz poziomu ich aktywności ekonomicznej cechują się mniejszą skłonnością do czerpania korzyści majątkowych z przekupstwa, a co za tym idzie, wyższym poziomem praworządności. Co więcej, korupcja obniża tempo wzrostu gospodarczego i powoduje niepokoje społeczne, a to może się przyczyniać do utrwalania nierówności płci.

Kwoty jako instrument zwiększania udziału kobiet w polityce poprzez wyrównywanie ich szans z mężczyznami są wyrazem dyskryminacji pozytywnej w celu przezwyciężania barier w kontekście karier politycznych kobiet (Dahlerup, 2005, s. 151-152). Ruchy kobiece i organizacje działające na rzecz zwiększania udziału kobiet w polityce rozpoczęły proces oddolnego, dobrowolnego wdrażania kwot, np. w krajach skandynawskich w celu eliminowania problemów zmaskulinizowanego środowiska politycznego oraz braku wsparcia kobiet przez organizacji polityczne. Z wykorzystaniem modeli danych panelowych z efektami stałymi P. Paxton, M. M. Hughes i M. A. Painter (2010, s. 45), na grupie 100 krajów⁸⁰ w latach 1975-2000 dowodzą, iż system kwot nie powoduje znacznego wzrostu udziału kobiet w parlamencie. Wyniki badań pokazują, iż formalny zapis dotyczący wzrostu udziału

79 W krajach wysoko rozwiniętych istotnym czynnikiem jest religia. Kraje katolickie, o niższych współczynnikach aktywności ekonomicznej, m.in. Hiszpania czy Włochy, są bardziej narażone na korupcję niż protestanckie kraje skandynawskie. Poza tym, im większa różnorodność etniczna, tym wyższe ryzyko korupcji, natomiast im bardziej demokratyczne instytucje, tym wielkość korupcji jest mniejsza (Swamy i in., 2001).

80 Według raportu OECD (2017c, s. 98-99) większość krajów wprowadziła kwoty wyborcze dla kobiet, jednak ich zakres i rodzaj jest zróżnicowany. W 2017 roku ustawowymi kwotami wyborczymi dla kobiet do niższej izby parlamentu charakteryzowało się 10 państw: Belgia, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Korea Południowa, Meksyk, Polska, Portugalia, Słowenia (stan na: 13.07.2017 r.).

kobiet na listach wyborczych o 1% przekłada się na 0,1% wzrost ich udziału w parlamencie.

Natomiast R. Downes, L. von Trapp i S. Nicol (2017, s. 73-75) rozważają kraje OECD⁸¹ i prowadzoną przez nie politykę budżetową⁸² z uwzględnieniem perspektywy płci. Postulują, iż nierówności płci w sferze aktywności ekonomicznej, przedsiębiorczości, wynagrodzeń, stanowisk kierowniczych, zdrowia czy edukacji mogą być eliminowane za pomocą narzędzia, jakim jest gender budgeting. Z kolei, J. G. Stotsky (2016, s. 25-27) poprzez studium przypadków 23 krajów, charakteryzujących się znacznymi postępami we wdrażaniu perspektywy płci w politykę budżetową, wskazuje na jej najważniejsze wymiary. Po pierwsze, koncentruje się na nieodpłatnej pracy domowej, wykonywanej w głównej mierze przez kobiety. Zaznacza potrzebę jej włączenia do rachunków narodowych oraz konieczność stosowania ułatwień dotyczących opieki instytucjonalnej nad małymi dziećmi i osobami zależnymi. Po drugie, zwraca uwagę na wady konstrukcji systemów podatkowych faworyzujących wspólne opodatkowanie rodzin, w przypadkach, gdy drugi żywiciel pozostaje bierny zawodowo. Po trzecie, analizuje zabezpieczenie społeczne związane z wiekiem, czyli modele systemu emerytalnego. Podkreśla negatywne skutki transmisji niskich dochodów w cyklu życia kobiet. Niższym wynagrodzeniom za pracę odpowiadają niższe świadczenia emerytalne w przyszłości.