Wzrost gospodarczy

Siła wpływu wzrostu gospodarczego na nierówności płci zależy od osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego danego kraju, na co zwracają uwagę w swoich badaniach m.in. D. Dollar i R. Gatti (1999) oraz N. Kabeer i L. Natali (2013)⁶³. Z analiz D. Dollara i R. Gattiego (1999, s. 4) przeprowadzonych na grupie 127 państw w latach 1975-1990 w krajach wysoko rozwiniętych, wynika występowanie tzw. dodatniego sprzężenia zwrotnego. Z jednej strony, w bogatszych państwach dostrzega się mniejsze nierówności płci w sferze edukacji, rynku pracy i polityki, natomiast z drugiej, idee równościowe przyczyniają się do bogacenia się społeczeństw⁶⁴. W warunkach wzrostu gospodarczego rozszerzają się możliwości kobiet co do awansu zawodowego oraz rosną ich wynagrodzenia65, również dzięki urynkowieniu prac

63 W swoich analizach S. Kapsos (2005, s. 11-12) bada elastyczność zatrudnienia ze względu na wzrost gospodarczy. W grupie krajów wysoko rozwiniętych (Europa Zachodnia, Ameryka Północna, Australia, Nowa Zelandia oraz Japonia) przeciętnie w latach 1991-2003 elastyczność zatrudnienia kobiet okazała się być wyższa niż mężczyzn (szczególnie w krajach opartych na eksporcie). Oznacza to, iż wzrost gospodarczy jako czynnik wpływu na strukturę zatrudnienia kobiet powinien być istotny.

64 Znaczenie równości płci dla długookresowego wzrostu gospodarczego stanowi przedmiot badań N. P. Lagerlöfa, (2003, s. 421-423). Autor zaznacza, iż wzrostowi równości płci w analizowanych 27 krajach OECD, który jest mierzony stosunkiem lat kształcenia kobiet do mężczyzn towarzyszy spadek wskaźnika dzietności. Dowodzi, iż zależność ta wynika ze wzrostu kosztu alternatywnego bierności zawodowej kobiet i wpływa na rosnący w czasie poziom PKB per capita.

65

Badanie zaproponowane przez R. H. Oostendorp (2009, s. 159) dotyczy wpływu wzrostu gospodarczego na nierówności wynagrodzeń kobiet i mężczyzn w poszczególnych grupach zawodowych. Wyniki analizy regresji dla grupy 80 krajów w latach 1983-1999 prowadzą do wniosku, iż wzrost poziomu PKB per capita wpływa na zmniejszanie się nierówności płac zarówno w sfeminizowanych, jak i zmaskulinizowanych grupach zawodowych.

domowych i opiekuńczych⁶⁶. W swoim opracowaniu N. Kabeer i L. Natali (2013, s. 21-33) zauważają pozytywną korelację wzrostu gospodarczego oraz równości płci w państwach bardziej zamożnych. W krajach rozwijających się obserwowane jest zjawisko feminizacji ubóstwa. Polega ono na ograniczonym dostępie kobiet do opieki zdrowotnej, edukacji oraz miejsc pracy ze względu na przekonanie, iż ich wkład w tworzenie dochodu jest mniejszy niż mężczyzn. Wnioski płynące z obu przedstawionych badań są zgodne z teorią dyskryminacji G. S. Beckera (1957, s. 153-158), która zakłada, iż staje się ona zbyt kosztowna w przypadku gospodarek konkurencyjnych, wysoko rozwiniętych, otwartych na wymianę międzynarodową.

Odmienne stanowisko w kontekście wpływu wzrostu gospodarczego na segregację zawodową prezentują w swoich badaniach J. A. Ball (2008) oraz I. Gaddis i S. Klasen (2011). Z wykorzystaniem analizy regresji J. A. Ball (2008, s. 63-65) dowodzi, iż wraz ze wzrostem PKB per capita rośnie segregacja zawodowa według płci mierzona wskaźnikiem ID (ang. Index of Dissimilarity67

). Co więcej, siła tego wpływu zależy od stopnia feminizacji sektora pozarolniczego. Gospodarki wysoko rozwinięte, oparte na usługach, doświadczają najsilniejszego wpływu wzrostu PKB per capita na wzrost poziomu segregacji zawodowej⁶⁸. I. Gaddis i S. Klasen (2011, s. 25) koncentrują się na wpływie wartości dodanej wytwarzanej przez poszczególne sektory ekonomiczne w gospodarce na współczynnik aktywności ekonomicznej ludności. W oparciu o analizę regresji krajów OECD w latach 1980-2005 zaobserwowali istotne znaczenie wzrostu

66 C. Olivetti i B. Petrongolo (2016, s. 406-407) analizują wpływ urynkowienia pracy domowej i usług opiekuńczych na segregację zawodową według płci. Z jednej strony, przyczynia się to do wzrostu poziomu aktywności ekonomicznej kobiet ze względu na mniejsze obciążenie pracą domową. Natomiast z drugiej strony, ze względu na feminizację sektora usług zwiększa się zakres poziomej segregacji zawodowej.

67 Definicja oraz opis konstrukcji wskaźnika ID został zaprezentowany w rozdziale drugim.

68 W swoim studium nad wpływem wzrostu gospodarczego na poziom aktywności ekonomicznej kobiet C. Goldin (1994, s. 24-26) koncentruje się na rynku pracy w USA od końca XIX do początków XX wieku. Autorka wskazuje, iż we wczesnym stadium rozwoju, kiedy gospodarka była oparta na rolnictwie, kobiety pracowały na rzecz rodzinnych gospodarstw, łącząc pracę z opieką nad dziećmi. W miarę bogacenia się kraju i przechodzenia do produkcji przemysłowej, kobiety były wypierane z rynku pracy przez lepiej wykształconych mężczyzn, a kobiety zamężne doświadczały marginalizacji poprzez przymus nieodpłatnej pracy domowej. W krajach rozwiniętych poziom aktywności ekonomicznej kobiet wzrósł w związku z serwicyzacją gospodarki, jednocześnie zwiększył się zakres segregacji zawodowej według płci.

wartości dodanej w sektorze usług, w branży handlowej oraz związanej z zakwaterowaniem i gastronomią na wzrost zatrudnienia kobiet w tym sektorze i branżach, a tym samym na wzrost wielkości poziomej segregacji zawodowej według płci.

Cykl koniunkturalny oddziałuje na sytuację na rynku pracy, w tym na zjawisko segregacji zawodowej według płci. W swoich analizach C. Bansak, M. Graham i A. Zabedee (2012, s. 562, za: Rubery, 1988) przyjmują trzy teoretyczne założenia. Po pierwsze, kobiety są bardziej narażone na utratę pracy w momencie kryzysu ekonomicznego, gdyż są grupą defaworyzowaną na rynku pracy69

. Po drugie, jeśli praca kobiet jest ściśle związana z branżami szczególnie narażonymi na recesję, np. handel międzynarodowy czy rynek nieruchomości, mogą one doświadczać częstszych zwolnień. Po trzecie, w trakcie recesji kobiety stanowią tańszy substytut pracy mężczyzn. Badania empiryczne dotyczące USA w latach 1966-2010 ukazują, iż w badanym okresie poziom segregacji zawodowej według płci zmniejszał się, natomiast kryzysy gospodarcze odwracały ten trend (Bansak i in., 2012, s. 564-565). Co ciekawe, to mężczyźni byli bardziej narażeni na utratę zatrudnienia niż kobiety. Przyczyniła się do tego maskulinizacja branż przemysłowych, szczególnie dotkniętych recesją. Inny aspekt wpływu wahań koniunktury na pozycję zawodową według płci na meksykańskim rynku pracy w latach 1987-1993 analizuje W. Cunningham (2001, s. 119-120). Zauważa, iż kobiety niezamężne i bezdzietne, zajmujące wysoko płatne stanowiska, są mniej podatne na negatywne skutki kryzysów ekonomicznych niż pracownice posiadające rodzinę. Ponadto, badania prowadzą do konkluzji o wzroście znaczenia szarej strefy zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn w czasie kryzysu jako zabezpieczenia dochodów rodzin. Potwierdzają to wnioski H. Hoynes’a (1999, s. 39-45), który uwypuklił mniejszą wrażliwość zatrudnienia i poziomu wynagrodzeń wysoko wykwalifikowanych kobiet na fluktuacje związane z kryzysem niż w subpopulacji wysoko wykształconych mężczyzn. Badając sytuację na rynku pracy w USA po kryzysach w latach 1982 i 1992 zauważył, iż kolejna recesja zmniejszyła wrażliwość grup defaworyzowanych, tj. kobiet i Afroamerykanów na jej negatywne skutki. Pomimo

69

Znaczenie aktywnej polityki rynku pracy wobec tzw. grup problemowych (m.in. kobiet, osób niepełnosprawnych, osób powyżej 50 roku życia, osób długotrwale bezrobotnych) podejmuje w swoich opracowaniach W. Kwiatkowska (2013a). Autorka wskazuje również na szczególną rolę szkoleń aktualizujących i podnoszących kwalifikacje matek z małymi dziećmi, które nie podjęły zatrudnienia po narodzinach dziecka (Kwiatkowska, 2012, s. 126-127).

tego, spadkowi wskaźnika zatrudnienia mężczyzn o 1 p.p. towarzyszył spadek omawianego wskaźnika dla kobiet o 1,5 p.p. oraz dla grupy Afroamerykanów o 2,95 p.p.