Nieodzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wów-czas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfi-kacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub unik-nięcia pociągunik-nięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. W taki sposób należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. – stwierdził Trybu-nał Konstytucyjny.
11 października 2016 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną M. H. dotyczącą zasad pobierania od oskarżonego mate-riału biologicznego do badań genetycznych (sygn. SK 28/15). Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 74 § 2 pkt 3 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego jest zgodny z art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowa-nie w pozostałym zakresie. Orzeczepostępowa-nie zapadło jednogłośpostępowa-nie.
Problem konstytucyjny sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy nałożony na oskarżonego w art. 74 § 2 pkt 3 Kodeksu postępowania karnego (dalej – k.p.k.) obowiązek poddania się pobraniu przez funkcjo-nariusza policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzow-ne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby zdrowiu oskarżonieodzow-nego lub in-nych osób, stanowi proporcjonalne ograniczenie nietykalności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji), prawa do ochrony życia prywatnego (art. 47 Konstytucji) i autonomii informacyjnej (art. 51 ust. 2 Konstytucji).
– Trybunał Konstytucyjny uznał, że czynność pobrania wyma-zu ze śluzówki policzków stanowi ingerencję w nietykalność osobistą, której istota wiąże się m.in. z nienaruszalnością integralności cielesnej.
Ze względu na ilość i charakter informacji zawartych w próbce materiału
ORZECZNIC TW O
biologicznego, m.in. w postaci kodu genetycznego człowieka, który za-wiera istotne dane np. na temat stanu zdrowia, uzyskanie materiału bio-logicznego stanowi również ingerencję w sferę prywatności człowieka – wyjaśniła sprawozdawca, sędzia TK Sławomira Wronkowska – Jaśkie-wicz przedstawiając ustne motywy orzeczenia. Ponadto, jak podkreśliła, Trybunał stwierdził, że skoro treścią autonomii informacyjnej, chronio-nej na podstawie art. 51 ust. 2 Konstytucji, jest m.in. prawo do samo-dzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących sie-bie i pozostawienie każdemu swobody określenia sfery dostępności dla innych wiedzy o sobie, to obowiązek przekazania próbek materiału bio-logicznego, zawierających istotne i bardzo osobiste informacje, w tym kod genetyczny człowieka, stanowi wkroczenie w tak rozumianą sferę autonomii informacyjnej.
Trybunał przypomniał, że zarówno nietykalność osobista, jak i pra-wo do ochrony życia prywatnego i autonomii informacyjnej nie mają charakteru absolutnego i mogą podlegać ograniczeniom, na zasadach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, a także art. 41 ust. 1 zdaniu dru-gim i art. 51 ust. 2 Konstytucji.
W opinii Trybunału Konstytucyjnego, art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. wskazu-je zarówno sposób ograniczenia praw i wolności wskazu-jednostki (poddanie się pobraniu wymazu ze śluzówki policzków), jak i przesłanki ograniczenia (przesłanka pozytywna w postaci nieodzowności wykonania czynności oraz przesłanka negatywna w postaci obawy, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób). Wykładnia językowa, systemowa i funk-cjonalna art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. prowadzi z kolei do wniosku, że nie-odzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wówczas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfikacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub uniknięcia pociągnięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. I w taki sposób, w ocenie Trybunału, należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k.
– Funkcją art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. jest realizacja jednego z podstawo-wych celów postępowania karnego, jakim jest wykrycie sprawcy prze-stępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, a także wyklu-czenie poniesienia tej odpowiedzialności przez osobę niewinną, a zatem ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przepis ten pośrednio służy również ochronie praw
ORZECZNIC TW O
i wolności innych osób, w szczególności pokrzywdzonych przestępstwa-mi – stwierdziła sędzia TK Sławoprzestępstwa-mira Wronkowska – Jaśkiewicz. Jak podkreśliła, w ocenie Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. spełnia kryterium przydatności z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Pobieranie materiału biologicznego i analiza DNA jest uznaną na świe-cie metodą dowodową w postępowaniu karnym, która ma bardzo silną moc dowodową, gdyż wynik analizy DNA pozwala z bardzo dużym praw-dopodobieństwem ustalić, czy określona próbka materiału biologicznego nie pochodzi od konkretnej osoby lub czy dwie próbki mają to samo źró-dło. Zdaniem Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. speł-nia również warunek niezbędności. Ze względu na moc dowodową anali-zy DNA, w szczególności jako metody identyfikacyjnej, pobranie wymazu ze śluzówki policzków – w określonych stanach faktycznych – może oka-zać się jedynym sposobem na połączenie osoby sprawcy z miejscem zda-rzenia, a tym samym pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej i reali-zację celów postępowania karnego, wynikających z art. 2 k.p.k.
– Efekty art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez ten przepis na obywatela – stwierdziła sędzia sprawozdawca.
Sposób pobrania materiału biologicznego polegający na dokona-niu wymazu ze śluzówki policzków ingeruje w nietykalność osobistą oskarżonego w sposób minimalny. Czynność ta jest dokonywana przez funkcjonariusza policji przeszkolonego w tym zakresie, a w szczegól-nie uzasadnionych wypadkach przez uprawnionego pracownika służ-by zdrowia albo instytucji naukowej lub specjalistycznej powołanej do przeprowadzenia badań genetycznych. Jednocześnie art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. formułuje przesłankę negatywną wykonania powyższej czynno-ści, jaką jest m.in. obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego, co sta-nowi odpowiednie zabezpieczenie przed nieproporcjonalnym wkrocze-niem w sferę integralności osobistej jednostki. Zbiór danych zawierający informacje o wynikach analizy DNA, w tym gromadzone w ramach nie-go próbki w postaci wymazów ze śluzówki policzków, podlega ochronie wynikającej z przepisów o ochronie danych osobowych, zaś informacje dotyczące kodu genetycznego, uzyskiwane, gromadzone, sprawdzane oraz przetwarzane przez policję, mogą obejmować wyłącznie informa-cje o niekodującej części DNA.
ORZECZNIC TW O
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą była sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.