Zgodnie z art. 19 k.p.c., w sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. W innych (niż o roszczenie pieniężne2) spra-wach majątkowych powód jest obowiązany oznaczyć w pozwie – kwotą pieniężną – wartość przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia za-warte w dalszych artykułach Kodeksu postępowania cywilnego. Takim dalszym przepisem jest m.in. art. 231 k.p.c., który odzwierciedla specyfikę spraw z zakresu prawa pracy. W ten sposób ustalanie wartości przedmiotu sporu w sprawach z zakresu prawa pracy opiera się na jednym z powyż-szych przepisów: ogólnym (art. 19 k.p.c.) i szczególnym (art. 231 k.p.c.).
Powołane przepisy odnoszą się jedynie do spraw o prawa majątko-we, które nie muszą mieć jednak charakteru pieniężnego. Charakter majątkowy występuje wówczas, gdy sprawa zmierza do realizacji prawa lub uprawnienia mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron, a takimi mogą być sprawy o świadczenie, ustalenie bądź ukształto-wanie prawa lub stosunku prawnego3. Kwalifikacja prawna sprawy jako
2 Por. postanowienie SA w Poznaniu z 26 września 2013 r., I ACz 1388/13, Lex nr 1381500.
3 Por. uzasadnienie orzeczenia SN z 25 stycznia 1961 r., 2 CR 909/59, OSPiKA 1962, nr 1, poz. 8 i postanowienia SN: z 28 lutego 2001 r., I CZ 152/00, LexPolonica
AR T YKUŁY
majątkowej bądź niemajątkowej nie jest uzależniona od powyższych ro-dzajów powództw. Decyduje majątkowy bądź niemajątkowy charakter dobra, którego naruszenia upatruje powód i którego ochrony się doma-ga. Przy takim założeniu prawami majątkowymi są wszelkie prawa wy-wodzące się bezpośrednio ze stosunków prawnych obejmujących ekono-miczne interesy stron4.
W konsekwencji, należy przyjąć, że istnieją takie kategorie spraw z zakresu prawa pracy, które nie mają charakteru majątkowego i nie za-chodzi w nich konieczność oznaczania wartości przedmiotu sporu. Są to sprawy z odwołań pracownika od kar porządkowych oraz o wydanie świadectwa pracy (w istocie o prawa niemajątkowe). Brak obowiązku ustalania wartości przedmiotu sporu koresponduje tutaj z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wykluczającymi możliwość wniesie-nia kasacji w tego rodzaju sprawach (art. 3982 § 2 pkt 2 k.p.c.).
Podanie wartości przedmiotu sporu stanowi obowiązek pracownika – powoda, podlegający rygorom art. 130 i n. k.p.c. Na obowiązek ozna-czenia przez strony wartości przedmiotu sporu (oraz wartości przedmiotu zaskarżenia), również w sprawach ze stosunku pracy, mimo, że postępo-wanie w sprawach o roszczenia pracowników są – co do istoty – wolne od opłat sądowych (art. 263 § 1 k.p.5 i art. 35 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosz-tach sądowych w sprawach cywilnych6) wskazał SN w postanowieniu z 25 marca 2003 r.7, podkreślając, że przepisy art. 187 § 1 pkt 1, art. 368
§ 2 k.p.c. oraz art. 3933 § 2 k.p.c. (uchylony – przyp. aut.), dotyczące obo-wiązku oznaczenia przez stronę wartości przedmiotu sporu oraz wartości przedmiotu zaskarżenia, mają zastosowanie w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy, a obowiązki z nich wynikające powin-ny być egzekwowane od stron na odpowiednim etapie postępowania.
Z tym stanowiskiem koresponduje pogląd SN wyrażony w postanowieniu
nr 1543382 i z 5 sierpnia 2009 r., II PZ 6/09, Lex 558584.
4 Zob. postanowienia SN: z 24 września 2015 r., II UZ 21/15, Lex 1925802 oraz z 9 lutego 2016 r., II UZ 36/15, Lex nr 2002506. Por. także W. Siedlecki, Z. Świeboda, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1998, s. 87–88.
5 Kodeks pracy z 26 czerwca 1974 r. – Dz.U. z 2014 r. poz. 1502, t.j.
6 Dz.U. z 2014 r. poz. 1025, t.j.
7 I PK 471/02, OSNP 2003 – wkładka, nr 17, poz. 7. Zob. także postanowienie SN z 16 lipca 2014 r., II PZ 11/14, Lex nr 1777875.
AR T YKUŁY
z 11 kwietnia 2008 r.8, że sprawy dotyczące istnienia stosunku pracy (na-wiązania, ustalenia, przekształcenia, roz(na-wiązania, przywrócenia do pra-cy) mają charakter majątkowy, choć nie zawsze dochodzone świadczenie ma charakter pieniężny. To, że powód na żadnym etapie postępowania nie dochodzi roszczenia określonego jakąkolwiek kwotą pieniężną, nie jest argumentem przemawiającym za niemajątkowym charakterem jego roszczenia. Wymagane jest w nich zatem, jak w typowej sprawie cywilnej, określenie wartości przedmiotu sporu i zaskarżenia.
Chociaż oznaczenie wartości przedmiotu sporu należy do powoda, to ocena jego podlega kontroli sądu, na podstawie art. 25 § 1 k.p.c., który przewiduje, że sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu do-chodzenie. Sprawdzenie tej wartości z urzędu może zostać zarządzone przez sąd jedynie przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu. Po tym doręczeniu jej weryfikacja, zgodnie z art. 25 § 2 k.p.c., może nastąpić tyl-ko w razie zarzutu pozwanego, zgłoszonego przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Ustalona przed sądem I instancji wartość przedmiotu sporu pozostaje w takiej wysokości w postępowaniu apelacyjnym9. Po ustaleniu wartości przedmiotu sporu, tak z urzędu, jak i na zarzut po-zwanego, następuje zatem jej utrwalenie i nie podlega ona ponownej we-ryfikacji w dalszym toku postępowania (art. 26 k.p.c.). Wartość ta, wska-zana przez powoda i niesprawdzona przez sąd na odpowiednim etapie sprawy, pozostaje bez zmian w dalszym toku postępowania mimo zmia-ny okoliczności faktyczzmia-nych.
Weryfikacja przez sąd pracy wartości przedmiotu sporu, także dla celów ustalenia obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od pozwu, nastę-puje zazwyczaj poprzez zwrócenie się do pracodawcy o przedstawienie wyliczenia 1-miesięcznego (lub 1-rocznego) wynagrodzenia powoda z uwzględnieniem zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalen-tu pieniężnego za urlop wypoczynkowy10, ewentualnie przedstawienie
8 I PZ 4/08, OSNP 2009, nr 15–16, poz. 204.
9 Zob. postanowienia SN: z 8 grudnia 2000 r., I CZ 115/00, Lex 51342 i z 17 grudnia 2003 r., IV CZ 153/03, Lex 599563. Por. także postanowienie SN z 10 lutego 2016 r., I CZ 128/15, Lex nr 2007782.
10 § 14 i n. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania
i wy-AR T YKUŁY
hipotetycznego wyliczenia dochodzonego roszczenia. Powyższego we-zwania dokonuje się pod rygorem grzywny (art. 475 k.p.c.).
Zgodnie z § 125 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 grud-nia 2015 r. Regulamin urzędowagrud-nia sądów powszechnych11, jeżeli pismo wszczynające postępowanie nie odpowiada warunkom formalnym, a z tre-ści pisma wynika, że podlega ono odrzuceniu albo że sprawę należy prze-kazać innemu sądowi lub innemu organowi, przewodniczący posiedzenia wyznacza posiedzenie niejawne bez wzywania strony lub uczestnika postę-powania nieprocesowego do usunięcia braków formalnych pisma, chyba że bez ich usunięcia nie można wydać postanowienia w przedmiocie odrzuce-nia pisma lub przekazaodrzuce-nia sprawy. W przypadku określonym w ust. 1 nie za-chodzi również potrzeba sprawdzenia wartości przedmiotu sporu, chyba że od wartości tej zależy właściwość sądu. Zgodnie z art. 25 § 3 k.p.c., jeżeli sąd w wyniku sprawdzenia wartości przedmiotu sporu uzna się za niewłaściwy (art. 17 pkt 4), przekaże sprawę sądowi właściwemu; jeżeli jest kilka sądów właściwych – przekaże temu z nich, który wskaże powód.