9. Ocena wsparcia instytucjonalnego seniorów przez osoby w wieku 60+
9.3. Postrzeganie roli różnych interesariuszy w zaspokajaniu potrzeb osób 60+
-pełnospr awności
Typ gminy Status zawodowy
wiejsk a miejsk o-wiejsk a miejsk a pr acujący emer yci emer yci doda tk ow o pr acujący po zos tali n=200 n=242 n=181 n=677 n=77 n=915 n=33 n=76
Korzysta z oferty kulturalnej kierowanej do osób
star-szych 6,0 2,9 3,3 11,7 5,2 8,7 18,8 1,3
Korzysta z imprez z okazji święta seniorów –
Senio-raliów 8,0 2,5 3,9 9,9 - 8,1 9,1 2,6
Korzysta z uprawnień Kart
Seniora 13,6 0,8 3,3 20,6 12,8 14,4 12,1 4,0
Korzysta z oferty sportowej kierowanej do osób
star-szych 4,5 1,2 2,2 5,0 3,8 3,3 12,1 5,3
Korzysta z nieodpłatnych
kursów itp. 7,0 1,2 0,6 6,9 2,6 4,8 6,1 2,7
Źródło: opracowanie własne
Zauważono, że odsetek osób z orzeczoną niepełnosprawnością korzystających z oferty kul-turalno-edukacyjno-sportowej, w niektórych przypadkach przewyższa odsetek pozostałych osób korzystających z tej oferty. Wyraźnie dotyczy to oferty edukacyjnej, następnie sportowej i imprez w ramach Senioraliów. Rozpowszechnienie oferty kulturalno-edukacyjno-sportowej jest największe w gminach miejskich i wśród dorabiających emerytów.
9.3. Postrzeganie roli różnych interesariuszy w zaspokajaniu potrzeb osób 60+ Justyna Wiktorowicz
Określając podmioty odpowiedzialne za zaspokajanie potrzeb osób 60+, mieszkańcy wo-jewództwa łódzkiego wskazują zarówno na znaczenie państwa i samorządów, jak i samych sie-bie i rodziny. Sumarycznie, rola rodziny najczęściej postrzegana jest jako istotna i rośnie ona z wiekiem. Na 1. miejscu wskazywano przede wszystkim samych siebie i władze centralne, na 2. – rodzinę i władze samorządowe, na 3. – władze samorządowe, centralne i NGO. Marginal-ne znaczenie mają w tym świetle firmy prywatMarginal-ne. Czynnikiem silniej różnicującym podejście w tym zakresie jest miejsce zamieszkania – w relatywnie najmniejszym stopniu liczą na siebie mieszkańcy Łodzi, na rodzinę – mieszkający w dużych miastach, zaś w największym stopniu liczą na rodzinę mieszkańcy wsi. Osoby o ograniczonej sprawności bardziej niż na siebie li-czą na swoją rodzinę. Na rolę państwa na 1. miejscu wskazują przede wszystkim mieszkańcy Łodzi, a firm prywatnych – mniejszych miejscowości (do 40 tys. mieszk.), zaś na wsparcie
organizacji pozarządowych zdecydowanie rzadziej wskazują mieszkający na wsi. Rola samo-rządów postrzegana jest analogicznie.
W największym stopniu oczekuje się szerszej oferty usług dla osób starszych (domy dzien-nego pobytu, usługi opiekuńcze itp.), jako podmioty odpowiedzialne postrzegając w rów-nym stopniu samorządy i organizacje pozarządowe, ale dość często również firmy prywatne. Z drugiej strony, oczekuje się w podobnym zakresie oferty produktów uniwersalnych, umożli-wiających ich łatwe wykorzystanie przez osoby w różnym wieku, oraz odejścia od traktowania szerokiej grupy 60+ jako jednorodnej. Od samorządów oczekuje się również likwidacji barier transportowych. Ważnym obszarem wsparcia powinno być też bezpieczeństwo, a także orga-nizacja czasu wolnego, przy czym tu rola przypisywana firmom prywatnym jest dużo mniej-sza. Z ich strony oczekuje się szerszej oferty kierowanej do bardziej zasobnej części populacji 60+ oraz usług turystycznych i rekreacyjnych „poza sezonem”. Oczekiwania w tym zakresie wyraźnie dywersyfikują populację 60+ i jej potrzeby – osoby młodsze, lepiej wykształcone, mieszkające w stolicy województwa, niemające problemów z wykonywaniem złożonych czynności dnia codziennego oczekują zaspokojenia potrzeb utrzymujących ich aktywność.
Oceniając rolę różnych podmiotów w zaspokajaniu potrzeb osób w wieku 60+ w Łódzkiem, mieszkańcy województwa w podobnym stopniu wskazują na znaczenie państwa i samorządów, jak na samych siebie i rodziny (rys. 21). Rola rodziny najczęściej postrzegana jest jako istotna (wskazuje na nią blisko połowa osób), przy czym w równym stopniu wymieniana jest na miej-scu 1. i 2. Na 1. miejmiej-scu najczęściej wskazywano samych siebie (35% osób) i władze centralne (26%), na 2. – rodzinę (24%) i władze samorządowe (16%), na 3. – władze samorządowe (8%), centralne (6%) i dopiero w takim zakresie zaznacza się postrzeganie roli organizacji pozarządo-wych (5%). Marginalne znaczenie mają w tym świetle firmy prywatne.
Rys. 21. Podmioty odpowiedzialne za wsparcie osób starszych w opinii mieszkańców woj. łódzkiego w wieku 60+ (w %, n=1100) 48% 43% 39% 37% 12% 2% 23% 35% 26% 13% 1% 24% 7% 7% 16% 3% 0,4% 4% 3% 6% 8% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50%
Rodzina Ja sam Władze centralne Władze
samorządowe pozarządoweOrganizacje Firmy prywatne
Ogółem 1. miejsce 2. miejsce 3. miejsce
Źródło: opracowanie własne
Ocena w tym zakresie nie jest powiązana z płcią ani wiekiem (wyjątek stanowi ocena roli organizacji pozarządowych, postrzegana najczęściej przez osoby w wieku 60-64 lata: 13%). Z wiekiem rośnie ocena roli rodziny (blisko 30% osób 70+, w tym ponad 50% osób 80+, wymie-nia ją na 1. miejscu). Co ciekawe, odsetek wskazujących na samych siebie jest identyczny we wszystkich trzech grupach wieku (60-64, 65-69, 70+, aczkolwiek w przypadku osób 85+ wynosi
ok. 30%). Czynnikiem silniej różnicującym podejście w tym zakresie jest miejsce zamieszkania. Na siebie w relatywnie najmniejszym stopniu liczą mieszkańcy Łodzi (37% wskazań, 27% na miejscu 1.), na rodzinę – w najmniejszym zakresie mieszkający w dużych miastach (poza Łodzią) (36%, 14% na miejscu 1.), zaś w największym – na wsi (60%). Na rolę państwa na 1. miejscu wskazują przede wszystkim mieszkańcy Łodzi (50%), a na rolę firm prywatnych – mieszkań-cy mniejszych miejscowości (do 40 tys. mieszk.), zaś na wsparcie organizacji pozarządowych zdecydowanie rzadziej wskazują mieszkający na wsi (9%); rola samorządów postrzegana jest analogicznie (tab. A4.6).
Biorąc pod uwagę sytuację zawodową, wskazać należy, że osoby łączące pracę z emerytu-rą relatywnie częściej niż pozostali postrzegają znaczenie władz centralnych, organizacji poza-rządowych i samorządów, pomijając zupełnie firmy prywatne (pozostałe oceny są podobne). Z kolei biorąc pod uwagę poziom wykształcenia, osoby z wykształceniem wyższym najczęściej wskazują na siebie, ale też na władze centralne i samorządowe – odpowiednio 54%, 49% i 42% (aczkolwiek jest to pośrednio związane z tym, że wśród nich największy jest odsetek najmłod-szych grup 60+). Z kolei rodzinę najczęściej wymieniały osoby z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym – 52% (co ma też pośrednio związek z miejscem zamieszkania na wsi). Osoby, które same działają w organizacjach pozarządowych, częściej postrzegają NGO jako jedne z podmiotów, które powinny się angażować w zaspokajanie potrzeb osób 60+ (co czwarta oso-ba z tej grupy tak wskazuje), ale też nieco silniej niż inni postrzegają rolę władz – centralnych i samorządowych (władze centralne stawiają na 1. miejscu równie często jak siebie samych i rodzinę). Z kolei osoby, które same sprawują opiekę nad innymi, nie różnią się pod tym wzglę-dem istotnie od niemających takich obowiązków (aczkolwiek częściej na 1. miejscu wskazują rodzinę). Dodatkowo osoby, które z pomocy korzystają, znacznie silniej postrzegają znaczenie rodziny (58% wskazań, w tym 33% na 1. miejscu), a co warto podkreślić – tak samo często, jak niekorzystający ze wsparcia, wskazują na samych siebie.
W największym stopniu oczekuje się szerszej oferty usług dla osób starszych (domy dzien-nego pobytu, usługi opiekuńcze itp.), jako podmioty odpowiedzialne postrzegając w równym stopniu samorządy i – co może zaskakiwać w świetle dotychczasowych analiz – organizacje pozarządowe, ale dość często również firmy prywatne – rys. 22. Z drugiej strony oczekuje się w podobnym zakresie oferty produktów uniwersalnych, umożliwiających ich łatwe wykorzy-stanie przez osoby w różnym wieku, oraz odejścia od traktowania szerokiej grupy 60+ jako jednorodnej. Samorządy powinny również zapewnić likwidację barier transportowych. Waż-nym obszarem wsparcia powinno być też bezpieczeństwo, a także organizacja czasu wolnego, przy czym tu rola przypisywana firmom prywatnym jest dużo mniejsza. Z ich strony oczekuje się szerszej oferty kierowanej do bardziej zasobnej części populacji 60+ oraz usług turystycz-nych i rekreacyjturystycz-nych „poza sezonem”. Zaznaczyć przy tym należy, że osoby 60+ mają dość duże trudności z określeniem roli podmiotów prywatnych w tym zakresie. Pojawiały się również kon-kretne oczekiwania ekonomiczne (przede wszystkim wyższe emerytury/wynagrodzenie, ale też zapomogi, dodatki materialne, np. opał, paczki/akcje pomocy dla ubogich, ograniczenie inflacji, tańsze leki, ulgi w podatkach/opłatach, zniżki do teatru i kina), infrastrukturalne (większa liczba autobusów, naprawa dróg, światła na przejściach dla pieszych, oświetlenie dróg, równe chod-niki, podjazdy, ścieżki rowerowe, szybkie odśnieżanie zimą, windy, zapewnienie bezpłatnego lub w części dotowanego transportu – do lekarza, teatru, bezpłatne „migawki”, bezpieczeństwo w pracy) i społeczne (ułatwienia w dostępie do służby zdrowia, lepsza opieka zdrowotna, w tym rehabilitacyjna, również dochodząca do domu, więcej ośrodków typu Dom Seniora i miejsc w domach spokojnej starości, większe zainteresowanie seniorami (zwłaszcza samotnymi), w tym ze strony służb socjalnych, NGO, organizowanie kursów, spotkań dla seniorów, zmiana nastawienia do nich).
Rys. 22. Oczekiwania mieszkańców województwa łódzkiego wobec różnych podmiotów w zakresie zaspokajania potrzeb osób w wieku 60+ (w %, n=1100)
33% 29% 25% 22% 18% 6% 27% 31% 26% 21% 19% 20% 2% 35% 20% 24% 17% 8% 12% 1% 42% 0% 10% 20% 30% 40% 50%
Szersza oferta usług dla osób starszych (domy dziennego pobytu, usługi opiekuńcze itp.) Szersza oferta produktów/przestrzeń publiczna umożliwiających łatwe korzystanie z nich przez osoby w każdym wieku Odejście od traktowania osób starszych jako jednorodnej grupy, jeśli chodzi o ich oczekiwania Większe bezpieczeństwo (służby porządkowe, wolontariat itp.) Organizacja czasu wolnego Inne Trudno powiedzieć samorządy NGO firmy prywatne 26% 18% 11% 21% 19% Likwidacja barier architektonicznych (windy, podjazdy itp.)
Stworzenie szerszej oferty produktów i usług wysokiej jakości, dostosowanych do wysokich oczekiwań tych osób w wieku 60+, które stać na to Szersza oferta usług turystycznych i rekreacyjnych „poza sezonem” Likwidacja barier transportowych (autobusy/tramwaje niskopodłogowe, trasy komunikacji uwzględniające potrzeby seniorów) Źródło: opracowanie własne
Opinie w tym zakresie są analogiczne dla kobiet i mężczyzn, nie różnicuje ich przeważnie również wiek (tab. A4.7) – jedynie organizacja czasu wolnego jest istotnie częściej wskazywana jako oczekiwana przez osoby przed 70. rokiem życia niż 70+ (dla samorządów – ok. 22% wobec 13%, dla NGO – 23% wobec 17%, dla firm prywatnych – 13-16% wobec 9%). W przypadku wskazania roli firm prywatnych, wiek różnicuje również opinię odnośnie do potrzeby stworze-nia szerszej oferty produktów i usług wysokiej jakości, dostosowanych do wysokich oczekiwań tych osób w wieku 60+, które na to stać (również w tym przypadku częściej zainteresowane są osoby przed 70. rokiem życia niż 70+). Znacznie silniej różnicuje te opinie miejsce zamieszkania osób 60+. Po pierwsze, w przypadku wszystkich analizowanych wariantów wsparcia ze strony samorządów, zdecydowanie (nawet 2-3 razy) częściej wskazywali na nie mieszkańcy Łodzi niż mniejszych miejscowości, zwłaszcza wsi i dużych miast (z wyłączeniem stolicy województwa); jedynie odnośnie do organizacji czasu wolnego najbardziej zainteresowani są tym rodzajem wsparcia mieszkańcy małych miast (28% wskazań). Prawie połowa mieszkających w Łodzi osób 60+ oczekuje od samorządów likwidacji barier, przestrzeni publicznej umożliwiającej łatwe korzystanie z niej bez względu na wiek oraz szerszego wsparcia instytucjonalnego seniorów, a blisko 40% chciałoby, aby organizacje pozarządowe i podmioty prywatne w szerszym zakresie oferowały usługi, zarówno dedykowane osobom starszym, jak i „niewrażliwe na wiek”. Miesz-kańcy Łodzi wyróżniają się również jako grupa, która w największym stopniu liczy na stworzenie przez firmy szerszej oferty produktów i usług wysokiej jakości, dostosowanych do wysokich oczekiwań tych osób w wieku 60+, które na to stać (33% wskazań wobec 12% na wsi) oraz usług turystycznych i rekreacyjnych „poza sezonem” (31% wobec 11% dla małych miast). A
za-tem szerzej rozumiana silver economy, uwzględniająca nie tylko usługi opiekuńcze i zmiany w przestrzeni publicznej, ale również usługi i towary komercyjne dostosowane do potrzeb zmieniającej się populacji 60+ (w której wiele osób jest nadal bardzo aktywnych i nie chce być traktowanych jako osoby „specjalnej troski”), w warunkach województwa łódzkiego będzie „przebijać się” przede wszystkim w stolicy województwa. Popyt na tego typu ofertę będzie tu większy niż w terenach bardziej oddalonych od Łodzi, gdzie doraźne problemy ekonomiczne i częste trudności z dotarciem do miejsc świadczenia takich usług są postrzegane jako znacznie ważniejsze. Oczywiście stanowi to pewne uproszczenie, niemniej jednak 2-3-krotnie rzadsze odsetki wskazań na omawiane działania dają do myślenia. Ma to swoją genezę m.in. w relatyw-nie wyższym poziomie wykształcenia mieszkańców Łodzi w porównaniu z resztą województwa (odsetek wskazań dla tego typu wsparcia ze strony firm prywatnych jest dla osób z wykształ-ceniem wyższym dwukrotnie wyższy niż dla osób z wykształwykształ-ceniem co najwyżej gimnazjalnym, aczkolwiek w relacji do osób z wykształceniem średnim różnice są przeważnie niewielkie, rzędu kilku punktów procentowych). Osoby z tej grupy częściej niż pozostali wskazywali również na ofertę dedykowaną seniorom (blisko 50%) i „niewrażliwą na wiek” (42%) oraz potrzebę zmiany optyki populacji 60+ jako na zadania samorządów.
9.4. Wsparcie instytucjonalne w opinii osób niesamodzielnych