WNIOSKI I REKOMENDACJE
10.2. Rekomendacje
Kto odpowiada za zaspokojenie potrzeb osób starszych?
• Wskazania na podmioty, które są odpowiedzialne za zaspokajanie po-trzeb osób starszych różnią się w zależności od typu jednostki admini-stracyjnej – na wsi odpowiedzialna jest głównie rodzina oraz same osoby starsze; najrzadziej wymieniane są władze gminy; osoby starsze na wsi oczekują od władz zadbania o szerszą ofertę usług dla osób starszych (domy dziennego pobytu, usługi opiekuńcze itp.) – co czwarta osoba, a następnie odejścia od traktowania osób starszych jako jednorodnej grupy, jeśli chodzi o ich oczekiwania (co piąta osoba);
• W małych miastach osoby starsze oczekują lepszego zaspokojenia po-trzeby organizacji czasu wolnego, od organizacji pozarządowych (co piąta osoba) i od firm prywatnych (19%).
• Łodzianie liczą przede wszystkim na likwidację barier transportowych i właściwe kształtowanie przestrzeni publicznej, tak by była ona dostot-sowana do potrzeb i dostępna dla osób w różnym wieku (blisko co druga osoba).
10.2. Rekomendacje
Przedstawione poniżej rekomendacje odwołują się do wniosków, które określają w wymia-rze regionalnym najważniejsze konstatacje dotyczące intensywności potwymia-rzeb i skali ich zaspoko-jenia. Adresatami działania są władze centralne, które w ramach rządowej polityki senioralnej będą wspierać rozwiązania o charakterze ogólnopolskim, a także podmioty publiczne, odpo-wiedzialne za politykę społeczną (w tym politykę senioralną) w województwie. Adresatami re-komendacji są także władze lokalne: powiatu i gminy, od których zależą inicjatywy, które mogą poprawić dobrostan starszych mieszkańców. Dużą rolę należy także przypisać podmiotom pry-watnym, organizacjom pozarządowym, które mogą realizować zadania w ramach porozumień publiczno-prywatnych. Oprócz działań o charakterze strukturalnym, dotyczących rozwiązań in-stytucjonalno-prawnych ważna jest realizacja dotychczasowych praktyk, lepiej zogniskowanych na potrzebach osób starszych niż dotychczas, dotyczących wsparcia i opieki długookresowej, które wymagają dodatkowych środków finansowania oraz zasobów lepiej przygotowanych kadr. Rekomendacje dotyczą kolejnych wniosków, ponadto uzupełniają je rekomendacje sfor-mułowane stosownie do trzech wyróżnionych grup wieku, biorąc pod uwagę specyfikę potrzeb każdej z tych kategorii.
LP. WNIOSKI REKOMENDACJE ADRESACI
1.
Znikome zainteresowanie wzbudza aktywność w organizacjach typowo dedykowanych osobom starszym – uni-wersytety trzeciego wieku, organizacje sportowe, podróżnicze, rekreacyjne, hobbystyczne, a także związki zrze-szające ludzi starszych (np. Związek Emerytów i Rencistów), organizacje konsultacyjno-doradcze reprezentujące interesy osób starszych, np. gminna rada seniorów, koło gospodyń wiej-skich; wyjątkiem jest Łódź, gdzie obser-wuje się relatywnie większą aktywność ludzi starszych.
Potrzebne działania na rzecz większej aktywności w organi-zacjach dedykowanych starszym lub reprezentującym interesy osób starszych, np. gminna rada seniorów, koło gospodyń wiejskich itp., np. poprzez upo-wszechnienie wiedzy o organiza-cjach dedykowanych starszym i ich ofercie.
Rekomendacja dotyczy osób potencjalnie zdolnych do aktyw-ności społecznej Lokalne i regio-nalne władze samorządowe. Media lokalne i regionalne.
2.
Najczęściej przyczyną słabego zainte-resowania ofertą kierowaną do osób starszych jest niedostateczna informa-cja o możliwościach uczestnictwa.
Wprowadzenie nowych, efektyw-niejszych form promocji konkret-nych ofert kulturalno-edukacyj-no-rekreacyjnych – wiele osób starszych zna oferty, ale z nich nie korzysta;
Działania dla zwiększenia wie-dzy osób w wieku 60+ na temat możliwości korzystania przez nich z różnych form wsparcia. W szczególności zaleca się przy-gotowanie przez profesjonalną firmę kampanii społecznej pro-mującej aktywność kulturalną i edukacyjną.
Rekomendacja dotyczy osób potencjalnie zdolnych do aktyw-ności społecznej Lokalne i regio-nalne władze samorządowe. Media lokalne i regionalne; Placówki kultu-ry: teatry, domy kultury i inne instytucje, z któ-rych korzystają starsi, np. ośrodki zdrowia, ośrodki pomocy społecz-nej. 3.
Skala upowszechnienia wiedzy na temat konkretnych ofert kulturalno--edukacyjno-rekreacyjnych wskazuje, że wiele osób zna oferty, lecz z nich nie korzysta, koncentrując się na
potrzebach rodzinnych, a aktywni zad-wodowo nie mają na to czasu.
4.
Osoby niepełnosprawne stanowią poło-wę osób wskazujących na trudności z „samoobsługą” oraz jedną trzecią osób z problemami w wykonywaniu czynności złożonych. Co czwarta osoba 70+ jedynie z czyjąś pomocą potrafi przygotować sobie posiłki, a co piąta wymaga pomocy związanej z przyjmowaniem leków, zaś mniej więcej co dziesiąta – zupełnie nie jest w stanie zrobić tego samodzielnie.
Rozwój form środowiskowych (usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania).
Rekomendacja dotyczy osób potencjalnie niezdolnych do sa-modzielnego funkcjonowania Rozwój półstacjonarnych placówek (domy dziennego pobytu, domy Senior+). Rekomendacja dotyczy osób po-tencjalnie zdolnych do uczestnic-twa w tych formach aktywności społecznej
Zalecana jest w tym kontekście współpraca z władzami centralny-mi (program Opieka 75+, Senior+ dla wsi). Istotne są również dzia-łania promujące usługi opiekuń-cze wśród biernych zawodowo kobiet, w tym cudzoziemek.
Jednostki organi-zacyjne pomocy społecznej w gmi-nach i powiatach we współpracy z władzami regio-nalnymi. 5.
Czynności pomocowe i opiekuńcze wobec osób z ograniczeniami samo-dzielności funkcjonalnej wykonuje zwykle jedna osoba, głównie w formie usług, takich jak: sprzątanie, transport, pomoc materialna. Niezależnie od stopnia samodzielności dominuje po-moc nieodpłatna; osoby niesamodziel-ne stanowią grupę, która relatywnie częściej korzysta z pomocy odpłatnej (całkowicie i częściowo).
6.
Żadna z osób z niesamodzielnością funkcjonalną nie korzystała z klubu samopomocy, dziennego domu pomocy; wcale lub prawie wcale z oferr-ty kulturalnej, rekreacyjnej czy edukacyj-nej; najczęściej – jeśli już, to marginalnie – korzystała z Karty Seniora, choć co ósma osoba wskazała, że nie korzysta, bo nie ma takiej możliwości w okolicy.
7.
Osoby niesamodzielne funkcjonalnie świadome rezygnują (20-27%, zależnie od oferty) z możliwości korzystania ze sprzętu specjalistycznego, rehabilitacyj-nego, pomocy dziennego domu pobytu głównie ze względu na zły stan zdrowia, problemy z poruszaniem się.
8.
Czynności pomocowe i opiekuńcze wobec osób z ograniczeniami samo-dzielności funkcjonalnej wykonuje zwykle jedna osoba, głównie w formie usług, takich jak: sprzątanie, transport, pomoc materialna. Niezależnie od stopnia samodzielności dominuje po-moc nieodpłatna; osoby niesamodziel-ne stanowią grupę, która relatywnie częściej korzysta z pomocy odpłatnej (całkowicie i częściowo).
Rozszerzenie wsparcia opieku-nów nieformalnych (rodzinnych i innych) osób starszych i niesa-modzielnych ze strony władz lokalnych, w szczególności poprzez włączenie wsparcia opiekunów nieformalnych jako priorytetu w strategiach rozwią-zywania problemów społecznych oraz w strategiach polityki spo-łecznej. Potrzebna jest również współpraca z kościołami i ich instytucjami charytatywnymi, np. Caritas.
Rekomendacja dotyczy opieku-nów osób potencjalnie zdolnych do uczestnictwa w tych formach aktywności społecznej
Lokalne władze samorządowe oraz gminna po-moc społeczna.
9.
Wsparcie dla osób starszych opiera się głównie na rodzinie jako tradycyjnym źródle wsparcia i pomocy w sytuacji niesamodzielności.
10. Pomoc lub opiekę świadczą przede wszystkim współmałżonkowie i/lub ich
dorosłe dzieci.
11.
Prawie połowa badanych (45%) w sytu-acji odczuwania potrzeby pomocy nie bierze pod uwagę żadnej instytucjonal-nej formy pomocy ze strony osób trze-cich (szczególnie wyraźnie widoczne jest to na wsi).
Kampanie informacyjne (np. otwarte drzwi) dla zwiększenia wśród starszych wiedzy o insty-tucjach opieki stacjonarnej (DPS, ZOL itp.).
Potrzebne działania: wydanie kierownictwu placówek pomocy społecznej polecenia przygoto-wania i przeprowadzenia kampanii informacyjno-eduka-cyjnych.
Rekomendacja dotyczy osób starszych – potencjalnych miesz-kańców tych instytucji
Władze lokalne i dyrekcje domów pomocy społecz-nej, zakładów opiekuńczo-lecz-niczych itp. Władze regio-nalne (Urząd Marszał-kowski – RCPS) oraz centralne (MRPiPS – Depar-tament Pomocy i Integracji Spo-łecznej). Potrzebne dzia-łania – przygo-towanie imprez mających na celu promocję instytucji opieki zamkniętej 13.
Bardzo mało osób ma osobiste do-świadczenie związane z korzystaniem z jakiejkolwiek instytucjonalnej formy wsparcia osób starszych (od 1% do 4%), stąd też ocena dostępności rozmaitych, całkowicie lub częściowo
nieodpłatnych, usług dla osób starszych w okolicy zamieszkania okazała się trudna.
14.
Występuje brak wiedzy wśród osób w wieku 60+ na temat możliwości korzystania przez nie z różnych form wsparcia instytucjonalnego, co druga osoba nie wie o możliwości skorzysta-nia z transportu specjalistycznego (np. karetki), trzy na cztery osoby nie mają informacji na temat możliwości bezpłatnego skorzystania z porady psychologa lub uzyskania pomocy w opracowaniu pisma urzędowego.
15.
Warunki mieszkaniowe osób najmniej samodzielnych są nieco trudniejsze niż sprawnych, a z uwagi na ograniczenia osoby te są często „więźniami” w swoim domu/mieszkaniu.
Wykorzystanie instytucji miesz-kań chronionych dla likwidacji barier wynikających ze złych warunków mieszkaniowych osób starszych.
Potrzebne działania:
Analiza dostępnych badań na temat mieszkań chronionych i dobrych praktyk w tym zakresie w innych regionach.
Przygotowanie programu regio-nalnego rozwoju mieszkań chro-nionych.
Rekomendacja dotyczy osób po-tencjalnie zainteresowanych Samorządowa pomoc społecz-na – mieszkania chronione są instytucją pomo-cy społecznej. Władze centralne (Ministerstwo Zdrowia i MR-PiPS). 16.
Osoby z niesamodzielnością funkcjo-nalną żyją w trudniejszych warunkach mieszkaniowych niż osoby sprawne, częściej napotykają na bariery archi-tektoniczne w swoim mieszkaniu/ budynku, w przestrzeni publicznej (trudno dostępne obiekty użyteczności publicznej). Oczekują one likwidacji ograniczeń (braku wind i podjazdów, tworzenia przejść dla pieszych dostoso-wanych do osób starszych itp.).
17.
Blisko połowa niesamodzielnych osób 60+ mieszka we własnych domach jed-norodzinnych. 5% osób niesamodziel-nych nie ma w swoim domu/mieszka-niu łazienki, 4% – ustępu spłukiwanego, 2% – bieżącej wody, a 3% – centralnego ogrzewania, 2% z nich nie posiada lodówki, 14% – pralki automatycznej.
18.
Występuje całkowity brak wśród opie-kunów osób starszych wolontariuszy reprezentujących organizacje pozarzą-dowe, organizacje świeckie bądź ko-ścioły czy związki wyznaniowe.
Działania na rzecz zwiększenia liczby wolontariuszy – opiekunów osób starszych, np. przygoto-wanie imprez mających na celu promocję wolontariatu. Rekomendacja dotyczy osób zdolnych do uczestnictwa w tych formach aktywności społecznej
Władze samo-rządowe oraz ich działy promocji, które powinny podjąć bądź roz-szerzyć kampanie informacyjno-pro-mocyjne w tym obszarze. Media lokalne i regionalne. 19.
Opiekę nad osobami starszymi w niewielkim stopniu sprawują opiei-kunowie formalni (opiekunki z pomocy społecznej lub pielęgniarki środowi-skowe), świadczący usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania lub w instytucji całodobowej opieki.
20.
Korzystają ze wsparcia opiekunów formalnych, choć zdecydowanie waż-niejsza jest w ich przypadku pomoc nieformalna, nieodpłatna, a także czę-ściowo odpłatna.
21.
Ponad połowa osób niesamodzielnych w zakresie czynności podstawowych i ok. 40% z ograniczeniami czynności złożonych (wobec zaledwie 10% osób sprawnych) wskazały na ograniczenia w ich otoczeniu utrudniające im samo-dzielne funkcjonowanie – to problemy z poruszaniem się, następstwo choroby, schody w budynkach wielorodzinnych.
Działania samorządów na rzecz likwidacji barier w otoczeniu osób starszych, w tym
inwentaryzacja barier i działania dla ich likwidacji.
Rekomendacja dotyczy wszyst-kich grup seniorów
Władze lokalne oraz ich komórki organizacyjne zajmujące się sprawami miesz-kaniowymi oraz rewitalizacją.
23.
Zdecydowana większość osób nie po-trafi samodzielnie korzystać z kompute-ra czy Internetu; lepiej kompute-radzą sobie z telefonem komórkowym, lecz 13% nie radzi sobie z nim całkowicie; najlepiej radzą sobie z cyfryzacją mieszkańcy Łodzi.
Działania szkoleniowe zmniejsza-jące wykluczenie cyfrowe osób starszych.
Potrzebna jest w związku z tym diagnoza lokalnych potrzeb w za-kresie podziałów cyfrowych i wy-bór podmiotów szkoleniowych. Rekomendacja dotyczy wszyst-kich grup seniorów
Władze lokalne i regionalne oraz ich placówki oświatowe i insty-tucje kultury oraz jednostki organi-zacyjne pomocy społecznej.
24.
Zupełne wykluczenie cyfrowe w więk-szym stopniu odnosi się do osób nie-samodzielnych niż do osób sprawnych; większość osób niesamodzielnych ma kłopoty z korzystaniem z telefonu komórkowego, a nikt w zasadzie nie korzysta z Internetu.
25. Osoby starsze na wsi są wykluczone cyfrowo, a ponad jedna czwarta nie
potrafi korzystać z telefonu.
26.
Wraz ze wzrostem poziomu urbanizacji maleje w naszym regionie poczucie bezpieczeństwa osób starszych, co oznacza występowanie problemu bez-pieczeństwa publicznego w miastach, szczególnie widoczne w przypadku Łodzi.
Władze Łodzi i dużych miast w regionie (pow. 40 tys. miesz-kańców) powinny uwzględnić: a) niski poziom poczucia
bezpie-czeństwa seniorów w prze-strzeni publicznej miasta; b) liczne bariery architektoniczne; c) brak transportu publicznego; d) wyrażaną przez osoby starsze
potrzebę korzystania z usług socjalnych, takich jak domy dziennego pobytu lub usługi opiekuńcze.
Wskazane jest zatem przygo-towanie programów na rzecz bezpieczeństwa np. kompanie społeczne.
Potrzebna jest również lokalna inwentaryzacja barier i działania dla ich likwidacji.
Rekomendacja dotyczy wszyst-kich grup seniorów
Bezpieczeństwo: władze lokalne oraz lokalna poli-cja i straż miejska. Bariery architek-toniczne: władze i ich jednostki zajmujące się infrastrukturą. Usługi socjalne: władze pomocy społecznej kieru-jące placówkami dla osób star-szych. 27.
Zagrożenia architektoniczne i ruchu drogowego, wskazywane są relatywnie częściej przez mieszkańców terenów najsilniej zurbanizowanych, zwłaszcza Łodzi.
28.
Choć istnieje dość duża sieć kontaktów, które utrzymują osoby starsze z rodziną, to w sytuacji nagłej potrze-by pomocy finansowej prawie jedna trzecia osób starszych nie ma na kogo liczyć, podobnie w przypadku co szóstej osoby, która potrzebuje pomocy w przypadku choroby wymagającej kilkudniowej opieki bądź nagłej potrze-by przemieszczenia się w miejsce, do którego sama nie mogłaby dotrzeć.
Władze gmin i powiatów nisko-zurbanizowanych, szczególnie obszarów wiejskich, powinny podjąć działania dla zwiększenia zaangażowania pomocy społecz-nej na rzecz starszych mieszkań-ców, szczególnie pomocy w ich codziennym funkcjonowaniu oraz tworzeniu systemów wsparcia opiekunów rodzinnych, którzy są jedynymi opiekunami starszych na wsi.
Potrzebne działania:
Stworzenie lokalnych partnerstw (władz lokalnych, pomocy spo-łecznej, służby zdrowia itp.) na rzecz ludzi starszych.
Rekomendacja dotyczy wszyst-kich grup seniorów na wsi.
Jednostki orga-nizacyjne pomo-cy społecznej we współpracy z lokalną służbą zdrowia. 29.
Osoby starsze najrzadziej na wsi korzy-stają z opieki instytucjonalnej, ale za to często zajmują się nimi ich dorosłe dzieci, synowa, zięć.
30.
Seniorzy uważają, że za zaspokojenie ich potrzeb odpowiedzialna jest głów-nie rodzina oraz same osoby starsze. Najrzadziej wymieniane są władze gminy, od których osoby starsze ocze-kują zadbania o szerszą ofertę usług dla osób starszych (domy dziennego pobytu, usługi opiekuńcze itp.) a także odejście od traktowania osób starszych jako grupy jednorodnej.
Wnioski i rekomendacje dotyczące trzech grup wieku osób starszych
LP. Grupa wieku 60-64 lata REKOMENDACJE ADRESACI
1.
Są lepiej wykształceni niż osoby w wie-ku 70+, podobnie do osób w wiewie-ku 65-69 lat: 19% ma co najwyżej wy-kształcenie gimnazjalne; 33% zasad-nicze zawodowe; 37% średnie i 11% wyższe.
Różnicowanie oferty aktywiza-cyjnej uwzględniającej potrzeby edukacyjno-kulturalne i sporto-we. Władze lokalne i regionalne oraz ich placówki oświatowe, edukacyjne i instytucje kultu-ry; w strukturze urzędów miasta powołanie komó-rek zajmujących się seniorami na wzór Oddziału ds. Seniorów w Urzę-dzie Miasta Łodzi, ośrodki pomocy społecznej, orga-nizacje pozarzą-dowe. 2.
Kobiety stanowią 55%, a mężczyźni 45% subpopulacji; kobiety są lepiej wykształcone niż mężczyźni– 14,5% z wyższym wykształceniem (mężczyźni 7,7%); 13,3% co najwyżej gimnazjalne (mężczyźni 25,4%); aktywność kulturalno-edukacyjna, rekreacyjna oraz w organizacjach pozarządowych jest większa wśród kobiet z wyższym wykształceniem niż w pozostałych grupach osób.
Propagowanie postawy osób aktywnych społecznie w sferze kulturalno-edukacyjnej, rekre-acyjnej oraz działalności organi-zacji pozarządowych; stwarzanie warunków do aktywnego uczest-nictwa w życiu społecznym, w tym rozwoju wolontariatu.
3.
Trudne warunki mieszkaniowe: 10% osób musi pokonywać schody, aby do-stać się do windy, która jest od półpię-tra; 10% ma w miejscu zamieszkania podjazd dla osób niepełnosprawnych.
Usunięcie barier
architektonicz-nych. Władze lokalne, spółdzielnie
4.
Co czwarta osoba pracuje zawodowo, w tym 18% pracuje w ramach umowy o pracę; 6,3% dorabia do emerytury; 2,8% pracuje dorywczo; łącznie częściej niż co trzecia osoba pozostaje w aktywności zawodowej; osoby aktyw-ne zawodowo, uwzględniając większość wskaźników zastosowanych w badaniu, a dotyczących jakości życia, lepiej funk-cjonują niż osoby bierne zawodowo, np. czują się komuś potrzebne, są bardziej szczęśliwe, mają większą sieć kontaktów.
Promowanie aktywności zawo-dowej; pokazywanie dobrych przykładów osób starszych, które z własnego wyboru podjęły/kon-tynuują pracę zawodową.
Media lokalne i regionalne.
5.
Tylko 1% udziela się w jakiejś
organiza-cji pozarządowej. Propagowanie aktywności na rzecz organizacji społecznych. Władze lokal-ne, organizacje
pozarządowe, organizacje repre-zentujące ludzi starszych – rady seniorów. 6.
13,4% osób pomaga komuś, kimś się opiekuje; przeważa opieka nad wnu-kami (12,1%), w pozostałych przypad-kach jest to opieka nad osobą dorosłą (najczęściej współmałżonkiem).
Pomoc dla osób, które pełnią funkcję opiekunów nieformal-nych osób niesamodzielnieformal-nych (starszych, dzieci, niepełno-sprawnych) w postaci szkoleń, wsparcia emocjonalnego. Władze regio-nalne, lokalne, poradnie zdrowia, organizacje poza-rządowe. 7.
Sytuacja dochodowa co czwartej osoby jest na tyle niekorzystna, że z wielką trudnością bądź trudnością wiąże ona koniec z końcem; co dziesiąta osoba czyni to z wielką trudnością, 13,9% osób dysponuje stałymi dochodami, które nie pozwalają na zaspokojenie bieżących potrzeb, a 6,9% osób pienię-dzy nie wystarcza nawet na najtańsze jedzenie, a jeśli wystarcza, to brakuje pieniędzy na zakup ubrań.
Identyfikacja osób mających trudności z pokryciem potrzeb dochodami, które są do ich dyspozycji, w szczególności tych osób, które mają trudności w za-spokojeniu bieżących potrzeb.
Ośrodki pomocy społecznej.
LP. Grupa wieku 65-69 lata REKOMENDACJE ADRESACI
1.
Są lepiej wykształceni niż osoby w wie-ku 70+, podobnie do osób w wiewie-ku 60-64 lata: 20% ma co najwyżej wy-kształcenie gimnazjalne, 31% zasadnicze zawodowe; 39% średnie i 11% wyższe.
Różnicowanie oferty aktywiza-cyjnej uwzględniającej potrzeby edukacyjno-kulturalne i sporto-we. Władze lokalne i regionalne oraz ich placówki oświatowe, edu-kacyjne i instytucje kultu-ry; w strukturze urzędów miasta powołanie komó-rek zajmujących się seniorami na wzór Oddziału ds. Seniorów w Urzę-dzie Miasta Łodzi, ośrodki pomocy społecznej, orga-nizacje pozarzą-dowe.
2.
Kobiety stanowią 57%, a mężczyźni 43% subpopulacji; kobiety są gorzej wykształcone niż mężczyźni– 9,5% z wyższym wykształceniem (mężczyźni 13,6%); 20,9% co najwyżej gimnazjalne (mężczyźni 17,8%); aktywność
kulturalno-edukacyjna, rekreacyjna oraz w organizacjach pozarządowych jest większa wśród kobiet z wyższym wykształceniem niż w pozostałych gru-pach osób.
Propagowanie postawy osób aktywnych społecznie w sferze kulturalno-edukacyjnej, rekre-acyjnej oraz działalności organi-zacji pozarządowych; stwarzanie warunków do aktywnego uczest-nictwa w życiu społecznym, w tym rozwoju wolontariatu.
3.
Trudne warunki mieszkaniowe: 13% musi pokonywać schody, aby dostać się do windy, która jest od półpiętra; 8% ma w miejscu zamieszkania podjazd dla osób niepełnosprawnych.
Usunięcie barier
architektonicz-nych. Władze lokalne, spółdzielnie
mieszkaniowe.
4.
Aż 8,3% pracuje zawodowo, w tym 5,4% pracuje w ramach umowy o pracę; 4,3% łączy emeryturę z pracą, 0,7% pracuje dorywczo; łącznie co 7-8 osoba pozosta-je aktywna zawodowo; osoby aktywne zawodowo, uwzględniając większość wskaźników zastosowanych w badaniu, a dotyczących jakości życia, lepiej funk-cjonują niż osoby bierne zawodowo, np. czują się komuś potrzebne, są bardziej szczęśliwe, mają większą sieć kontak-tów.
Promowanie aktywności zawo-dowej, pokazywanie dobrych przykładów osób starszych, które z własnego wyboru decydują się na pracę zawodową.
Media lokalne, szkoły podstawowe.
5.
3,7% osób udziela się w jakiejś
organi-zacji pozarządowej. Upowszechnianie dobrych przy-kładów zaangażowania osób
starszych w działalność organi-zacji pozarządowych, szczegól-nie w środowiskach wiejskich, małomiasteczkowych. Władze lokal-ne, organizacje pozarządowe, organizacje repre-zentujące ludzi starszych – rady seniorów, media. 6.
12,9% osób pomaga komuś, kimś się opiekuje, w tym ponad 1% osób zajmu-je się opieką nad osobami dorosłymi.
Pomoc dla osób, które pełnią funkcje opiekunów nieformal-nych osób niesamodzielnieformal-nych (starszych, dzieci, niepełno-sprawnych) w postaci szkoleń, wsparcia emocjonalnego. Władze regio-nalne, lokalne, poradnie zdrowia, organizacje poza-rządowe. 7.
Sytuacja dochodowa co czwartej osoby jest na tyle niekorzystna, że z wielką trudnością bądź trudnością wiąże ona koniec z końcem; co dziesiąta osoba czyni to z wielką trudnością, 12,6% osób posiada stałe dochody, które nie pozwalają im na zaspokojenie bieżących potrzeb;
8,2% osób nie wystarcza pieniędzy nawet na najtańsze jedzenie, a jeśli