Wsparcie instytucjonalne w opinii osób niesamodzielnych

Ocena wsparcia instytucjonalnego seniorów przez osoby 60+ wskazuje przede wszystkim na bardzo słabe jego wykorzystanie. Zaledwie 2-3% osób deklarowało korzystanie z usług opiekuńczych, poradnictwa, jak i usług aktywizujących, nieco większe znaczenie miały moż-liwości wypożyczenia sprzętu specjalistycznego i rehabilitacyjnego w przypadku osób niesa-modzielnych oraz otrzymania Karty Seniora (w obu grupach), choć i w tym przypadku skala była niewielka (sięga po nie więcej niż 18% mieszkańców województwa). Również dokonując oceny dostępności wsparcia instytucjonalnego, ponad połowa osób nie wypowiadała się na ten temat, gdyż nie korzysta z tego typu usług – dotyczy to zwłaszcza opieki w domu dzienne-go pobytu i poradnictwa, a w przypadku osób niesamodzielnych – również wsparcia aktywi-zującego. Osoby niesamodzielne „czynnościowo” częściej miały wyrobione zdanie na temat opieki z pomocy społecznej w swoim domu/mieszkaniu oraz zakładu opiekuńczo-leczniczego, oceniając je niżej niż osoby sprawne. W przypadku osób sprawnych, częściej korzystających z usług aktywizujących, ok. 40% oceniających je ma na ich temat dobre zdanie (aczkolwiek inaczej sądzi co piąta osoba). Żadna z badanych osób niesamodzielnych nie korzystała z klubu samopomocy ani z DDP, wcale lub prawie wcale nie korzystała z oferty kulturalnej, rekreacyj-nej i edukacyjrekreacyj-nej, słabym zainteresowaniem cieszą się usługi doradcze. Relatywnie ważnym, a jednocześnie uniwersalnym ze względu na stopień samodzielności funkcjonalnej rozwiąza-niem jest Karta Seniora. Z drugiej strony, co ósma osoba wskazała na brak takiej możliwości w jej okolicy (a mowa również o karcie ogólnopolskiej lub wojewódzkiej), ok. 15% osób nie-samodzielnych i blisko co czwarta osoba sprawna nie korzysta z niej świadomie. Osoby niesa-modzielne rezygnują zwłaszcza z możliwości skorzystania ze sprzętu specjalistycznego i reha-bilitacyjnego oraz z pomocy DDP, a także z udziału w imprezach typu Senioralia i skorzystania z oferty kulturalnej. Głównym powodem niekorzystania z analizowanych form wsparcia jest w przypadku osób niesamodzielnych zły stan zdrowia i problemy z poruszaniem.

Pomimo niskiej oceny dostępności wsparcia instytucjonalnego, osoby niesamodzielne w większości nie wykluczają korzystania z różnych jej form. Osoby o najmniejszym stopniu samodzielności wyraźnie częściej niż pozostali akceptują skorzystanie z usług opiekuna lub

pielęgniarki we własnym domu/mieszkaniu, a także zakładu opiekuńczo-leczniczego i hospi-cjum. Niezależnie od stopnia sprawności, najczęściej dopuszcza się zamieszkanie w DPS, naj-rzadziej – zamieszkanie w prywatnym osiedlu dla seniorów i korzystanie z DDP. Osoby mniej samodzielne z uwagi na stan zdrowia, ale i trudności z dojazdem do miejsc świadczenia usług (związanych z opieką zdrowotną i rehabilitacyjną, kulturalną, rekreacyjną itp.) częściej koncen-trują się na potrzebach podstawowych, ograniczających stopień pogorszania się jakości życia.

Ocena dostępności wparcia instytucjonalnego dokonana przez osoby niesamodzielne funk-cjonalnie jest dość podobna jak w przypadku osób sprawnych (rys. 23), zwraca uwagę przede wszystkim przewaga odpowiedzi niezdecydowanych – większość (od 2/3 do nawet blisko 90%) osób wybrała odpowiedź nie miałem/-am z tym do czynienia, więc trudno mi się wypowia-dać lub nie wiem/nie mam zdania/odmowa odp. Już to wskazuje na słabą wiedzę na temat rozwiązań instytucjonalnych kierowanych do seniorów, co więcej, sformułowanie nie miałem z tym do czynienia wskazuje na niską skalę ich wykorzystania (dotyczy to aż 50-60% osób 60+, zwłaszcza jeśli chodzi o opiekę w domu dziennego pobytu i poradnictwo, a w przypadku osób niesamodzielnych – również wsparcia aktywizującego). Można przy tym wskazać na pewne różnice między osobami, które na podstawie ADL lub IADL można określić jako niesamodzielne, a pozostałymi. Po pierwsze, w przypadku większości rozwiązań nieco rzadziej wskazywali odpo-wiedź nie miałem/-am z tym do czynienia, więc trudno mi się wypowiadać (widać to zwłaszcza w przypadku oceny dostępności opieki z pomocy społecznej we własnym domu/mieszkaniu oraz opieki w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, odwrotnie jest z oceną usług związanych z ak-tywizacją, integracją i edukacją). Po drugie, ocena osób niesamodzielnych jest niższa niż po-zostałych. Różnice nie są zbyt duże, aczkolwiek warto je podkreślić, zwłaszcza w przypadku dostępności opieki we własnym domu/mieszkaniu.

Rys. 23. Ocena dostępności wsparcia instytucjonalnego według niesamodzielności funkcjo-nalnej (w %) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% OS

(3,0)^ONS(2,0)(3,1)^OS (2,5)^ONS(3,0)^OS (2,3)^ONS(3,0)^OS (2,6)^ONS(3,0)^{OS ONS}(2,3)(3,0)^{OS ONS}(2,7)(3,0)^OS (2,3)^ONS(3,0)^OS (2,7)^ONS(3,1)^OS (2,6)^ONS(3,2)^{OS ONS}(2,6)(3,0)^{OS ONS}(2,6)(3,0)^OS (2,7)^ONS

wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL Opieka z pomocy

społecznej we własnym domu/mieszkaniu

Opieka w domu

pomocy społecznej dziennego pobytu^{Opieka w domu Opieka w zakładzie}

leczniczo--opiekuńczym

Usługi związane z aktywizacją, integracją i edukacją

Poradnictwo

Bardzo źle Źle Ani dobrze, ani źle Dobrze Bardzo dobrze

Nie miałem z tym do czynienia, trudno mi się wypowiadać Nie wiem/odmowa

OS – osoby sprawne, ONS – osoby niesamodzielne; w nawiasach podano średnią ocenę osób wypo-wiadających się w danej grupie na temat poszczególnych rozwiązań (po pomięciu odp. „nie miałem z tym do czynienia, więc trudno mi się wypowiadać”, „nie wiem” i „odmowa odp.”)

123

Niski stopień wykorzystania wsparcia instytucjonalnego przez osoby o ograniczeniach sprawności w zakresie czynności życia codziennego – zarówno w zakresie usług opiekuńczych, wypożyczenia sprzętu, poradnictwa, jak i usług aktywizujących – potwierdzają dane zaprezento-wane na rys. 24. Odsetek korzystających z analizowanych form wsparcia (oznaczonych najciem-niejszym kolorem) jest bardzo niski, sięgając zwykle 2-3%. Wyjątek stanowi skala korzystania ze sprzętu specjalistycznego i rehabilitacyjnego przez osoby niesamodzielne, zwłaszcza w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego – dotyczy, odpowiednio, 18% i 11% osób 60+. Żad-na z badanych osób niesamodzielnych (według obu ujęć) nie korzystała z klubu samopomocy ani z Dziennego Domu Pomocy, słabym zainteresowaniem cieszą się usługi doradcze. Osoby niesamodzielne wcale (co dotyczy niesamodzielnych w zakresie czynności podstawowych) lub prawie wcale (niesamodzielni w zakresie czynności złożonych – niespełna 1%) nie korzystają z oferty kulturalnej, rekreacyjnej i edukacyjnej. O ile nie zaskakuje to w przypadku pierwszej grupy, o tyle odnośnie drugiej można się było spodziewać większego zainteresowania. Usługi tego typu nie cieszą się też zbyt dużym zainteresowaniem osób niemających większych proble-mów z wykonywaniem czynności dnia codziennego (grupa OS) – na wykorzystanie zniżkowej oferty sportowej oraz nieodpłatnych kursów i zajęć edukacyjnych wskazało ok. 4-5% osób. Nie-co więcej osób z tej grupy deklaruje korzystanie z oferty kulturalnej i imprez kierowanych do seniorów (typu Senioralia). Ważnym, i sądząc po skali wykorzystania, relatywnie użytecznym, a jednocześnie uniwersalnym, ze względu na stopień samodzielności funkcjonalnej, rozwiąza-niem jest Karta Seniora. Jest ono wykorzystywane najczęściej, rozwiąza-niemniej jednak jego skala nie jest zbyt duża. Co więcej, ok. 12% osób w wieku 60+ wskazało na brak takiej możliwości w ich okolicy (a mowa również o karcie ogólnopolskiej lub wojewódzkiej), ok. 15% osób niesamo-dzielnych i blisko 25% pozostałych osób nie korzysta z niej świadomie.

Rys. 24. Korzystanie z przedsięwzięć kierowanych do osób starszych według niesamodzielno-ści funkcjonalnej (w %) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL

Klub

samopomocy ^{Dzienny Dom}Pomocy specjalistyczny^{Sprzęt Wypożyczenie}sprzętu

rehabilitacyjnego

Wsparcie

psychologiczne ^{Pomoc prawna Przygotowanie}pism itp.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS

wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL

Oferta kulturalna kierowana do osób

starszych

Senioralia itp. Karta Seniora Zniżkowa oferta

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL

Klub

samopomocy ^{Dzienny Dom}Pomocy specjalistyczny^{Sprzęt Wypożyczenie}sprzętu

rehabilitacyjnego

Wsparcie

psychologiczne ^{Pomoc prawna Przygotowanie}pism itp.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS OS ONS

wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL wg ADL wg IADL

Oferta kulturalna kierowana do osób

starszych

Senioralia itp. Karta Seniora Zniżkowa oferta

sportowa ^{Nieodpłatne kursy}i zajęcia

W mojej okolicy nie ma takiej możliwości Wiem, że jest taka możliwość, ale z niej nie korzystam

Korzystam Nie wiem, czy jest taka możliwość w mojej okolicy

OS – osoby w pełni sprawne, ONS – osoby niesamodzielne Źródło: opracowanie własne

Osoby niesamodzielne rezygnują zwłaszcza z możliwości skorzystania ze sprzętu specjali-stycznego i rehabilitacyjnego oraz z pomocy DDP, a także z udziału w imprezach typu Senio-ralia i oferty kulturalnej – rys. 24. Głównym powodem niekorzystania z analizowanych form wsparcia (niezależnie od ich rodzaju) jest w przypadku osób niesamodzielnych zły stan zdrowia, problemy z poruszaniem (tab. 37). Zadowolenie z różnych form wsparcia, z których korzystają osoby 60+, trudno porównać z uwagi na niewielką liczbę korzystających z nich osób. O ile ocena taka była możliwa, prowadziła do wniosku, że ocena osób niesamodzielnych jest niższa. Tabela 37. Powody rezygnacji z korzystania z pomocy instytucjonalnej według niesamodziel-ności funkcjonalnej (w %)

Osoby o ograniczonej sprawności w zakresie czynności

życia codziennego _Pozostali

podstawowych (n=58) złożonych (n=179)

Problemy z poruszaniem się, zły stan zdrowia – 33% Brak potrzeby – 9% Brak czasu – 2%

Brak wiedzy na ten temat – 2% Brak transportu, duża odległość – 0%

Korzystam z możliwości, które mnie interesują – 0%

Brak pieniędzy – 0%

Problemy z poruszaniem się, zły stan zdrowia – 22% Brak potrzeby – 17%

Brak transportu, duża odległość – 3%

Brak wiedzy na ten temat – 2% Brak czasu – 1%

Korzystam z możliwości, które mnie interesują – 0%

Brak pieniędzy – 0%

Brak potrzeby – 34-36% Brak czasu – 9-10%

Problemy z poruszaniem się, zły stan zdrowia – 4-5% Brak wiedzy na ten temat – 4% Korzystam z możliwości, które mnie interesują – 3%

Brak transportu, duża odległość – 2-3%

Brak pieniędzy – 1% Odsetki nie sumują się do 100% (możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi) Źródło: opracowanie własne

Pomimo słabej skali wykorzystania i niskiej oceny dostępności wsparcia instytucjonalnego, osoby niesamodzielne w większości (częściej niż osoby bez ograniczeń funkcjonalnych) nie wy-kluczają korzystania z różnych jego form (tab. 38).

Tabela 38. Dopuszczanie możliwości skorzystania z pomocy instytucjonalnej według niesa-modzielności funkcjonalnej (w %)

Wyszczególnienie

Osoby o ograniczonej spraw-ności w zakresie czynspraw-ności

życia codziennego ^Pozostali

wg ADL

(n=58) ^{wg IADL}(n=179) Zamieszkanie w domu pomocy społecznej

(finanso-wanym ze środków publicznych domu pomocy) ^{19% 22% 19%}

Zamieszkanie w prywatnym domu spokojnej starości 5% 6% 8%

Zamieszkanie w prywatnym osiedlu dla seniorów 2% 4% 6%

Pobyt w zakładzie opiekuńczo-leczniczym 16% 10% 9%

Hospicjum 12% 8% 6%

Skorzystanie z opieki dziennej poza miejscem

za-mieszkania, np. Dom Dziennego Pobytu ^{3% 5% 6%}

Skorzystanie z usług opiekuna z pomocy społecznej

lub pielęgniarki we własnym domu/mieszkaniu ^{46% 39% 34%}

Nie dopuszczam możliwości skorzystania z żadnego

z wcześniej wymienionych rozwiązań ^{33% 38% 46%}

Odsetki nie sumują się do 100% (możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi) Źródło: opracowanie własne

Osoby o najmniejszym stopniu samodzielności wyraźnie częściej niż pozostali akceptują (je-śli zaistnieje taka potrzeba) skorzystanie z usług opiekuna z pomocy społecznej lub pielęgniarki we własnym domu/mieszkaniu (blisko połowa), a także z miejsc dla najciężej chorych – zakładu opiekuńczo-leczniczego (16%) i hospicjum (12%). Niezależnie od stopnia sprawności, najczę-ściej dopuszcza się zamieszkanie w DPS (finansowanym ze środków publicznych), najrzadziej – zamieszkanie w prywatnym osiedlu dla seniorów i korzystanie z DDP.

Jak wskazują zapisy na rys. 25, postrzeganie różnych podmiotów wsparcia osób 60+ ma również związek ze stopniem ich niesamodzielności.

Rys. 25. Podmioty odpowiedzialne za wsparcie osób starszych w opinii osób 60+ o ograniczo-nej sprawności podstawowych (n=57) i złożonych (n=180) czynności życia codziennego

• ogólnie niższa ocena własnej roli w zaspokajaniu potrzeb osób 60+ (28% niesprawnych w zakresie podstawowych czynności życiowych – wg ADL, 33% niesprawnych w zakresie złożonych czynności życiowych – wg IADL wobec ok. 45% osób sprawnych)

• na 1. miejscu znacznie rzadziej wskazywany sam respondent (15% niesprawnych wg ADL, 23% wg IADL, ok. 37% osób sprawnych)

• na 1. miejscu 2-krotnie częściej wskazywana rodzina (52% niesprawnych wg ADL, 41% wg IADL, ok. 20% osób sprawnych)

• na 1. miejscu nikt nie wskazał na organizacje pozarządowe i firmy prywatne (dla osób sprawnych znaczenie marginalne)

Niesamodzielność a wskazywane podmioty odpowiedzialne za zaspokajanie potrzeb osób 60+

Biorąc pod uwagę stan zdrowia, zauważyć należy, że osoby mające ograniczenia w wyko-nywaniu podstawowych czynności dnia codziennego częściej niż pozostałe osoby oczekują wsparcia instytucjonalnego ze strony samorządów (sądzi tak blisko co druga osoba) i organi-zacji przestrzeni publicznej pod kątem osób w każdym wieku (36%), od organiorgani-zacji pozarządo-wych – pomocy w likwidacji barier architektonicznych (26%), a od firm prywatnych – szerszej oferty dostępnych cenowo usług dla osób starszych (26%). Rozszerzając zakres niesprawności na złożone czynności życia codziennego (wg skali IADL), zauważa się różnice w postrzeganiu roli firm prywatnych – osoby z tej grupy widzą większą rolę w świadczeniu usług opiekuńczych (24% wobec 19% dla pozostałych osób), podczas gdy osoby bez ograniczeń funkcjonalnych – w organizacji czasu wolnego (13% wobec 5%), stworzeniu szerszej oferty produktów wysokiej jakości (22% wobec 14%), dostosowania oferty turystycznej i rekreacyjnej (20% wobec 13%). Organizacja czasu wolnego wskazywana jest też częściej przez osoby niemające trudności z wy-konywaniem czynności dnia codziennego jako zadanie organizacji pozarządowych (22% wobec 13%) i samorządów (19% wobec 12%), a także częściej oczekuje się od tych dwóch grup pod-miotów odejścia od postrzegania grupy 60+ jako jednorodnej. Wyraźnie dywersyfikuje to popu-lację 60+ i jej potrzeby – osoby młodsze, lepiej wykształcone, mieszkające w stolicy wojewódz-twa, niemające problemów z wykonywaniem złożonych czynności dnia codziennego oczekują zaspokojenia potrzeb utrzymujących ich aktywność. Osoby mniej samodzielne z uwagi na stan zdrowia, ale i trudności z dojazdem do miejsc świadczenia usług (związanych z opieką zdro-wotną i rehabilitacyjną, kulturalną, rekreacyjną itp.), częściej koncentrują się na potrzebach podstawowych, ograniczających stopień pogarszania się jakości życia.

9.5. Zaspokojenie potrzeby przynależności a opinie na temat wsparcia