kraje muzułmańskie nie zostały dotknięte kryzysem subprime1; charaktery‑
zował je wzrost pkb i obrotów handlu zagranicznego kraje te utrzymywały przez cały okres kryzysu subprime pewną odporność kryzysową, także ze względu na znaczne nadwyżki bilansu płatniczego w obrotach bieżących utrzymywane przez cały okres akceleracji tego kryzysu (zob tab 5 1 – kraje eksportujące ropę naf‑
tową) dopiero w roku 2009 nadwyżki te w krajach eksportujących ropę znacząco się obniżyły
Tabela 5.1. Globalne rachunki bieżące – nadwyżki bilansu płatniczego (w mld USD)
Lp. Grupy krajów 2006 2007 2008 2009
1. Japonia 170 213 193 142
2. Stany Zjednoczone –812* –739 –615 –418
3. Kraje uprzemysłowione –525 –463 –464 –147
4. Strefa euro –29 –30 –98 –43
5. Kraje rozwinięte Azji 289 415 424 319
6. Europa Centralna i Wschodnia –91 –121 –150 –38
7. Eksporterzy ropy 432 423 620 137
* znak minus przed liczbą oznacza ujemny bilans płatniczy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Economic Outlook Update. Global Slowdown and Rising Inflation, international monetary fund, april 2010, s 172
interesujący jest fakt, że przy analizie danych makroekonomicznych gospodarek poszczególnych krajów mena (middle east and north africa), które to gospodarki oparte są na zbliżonych fundamentach politycznych i społecznych, można zaobser‑
wować sporo różnic, zwłaszcza jeśli porównuje się kraje eksportujące ropę i kraje importujące ten surowiec kraje eksportujące ropę, głównie zjednoczone emiraty arabskie (zea), nie odczuwają recesji gospodarczej tak intensywnie jak inne kraje w tym regionie W porównaniu z wieloma rozwijającymi się gospodarkami wykazują wyższe saldo budżetowe, co przekłada się na poziom długu państwowego Według prognoz międzynarodowego funduszu Walutowego (mfW) w 2013 roku wspólny
1 W zea pękła jednak bańka cenowa i pojawił się kryzys na rynku nieruchomości – zob szerzej:
k górak ‑sosnowska, p masiukiewicz, Bankowość muzułmańska, oW sgh, Warszawa 2013
pkb dla obszaru gcc (gulf cooperation council) zwiększy się o kilka procent2 relację długu do pkb wybranych krajów mena w porównaniu z innymi regionami obrazuje wykres 5 1
podczas gdy kraje eksportujące ropę odnotowują duże wzrosty gospodarcze, pozostałe kraje, będące pod silnym wpływem arabskiej Wiosny, odczuwają spo‑
wolnienie gospodarcze Wzrost gospodarczy krajów eksportujących wyniósł w 2011 roku 6,5 %, podczas gdy kraje importujące ropę odnotowały tylko 1,25‑ procentowy wzrost, co, jak wspomniano powyżej, było reperkusją niestabilnej sytuacji społeczno‑
‑politycznej oraz słabego popytu zewnętrznego, a także wysokich cen ropy W kon‑
sekwencji wiele przedsiębiorstw zrezygnowało z działalności na tym obszarze, spadł wskaźnik biz, a spadek aktywności gospodarczej w europie – głównego partnera handlowego tego regionu – stał się kolejnym czynnikiem blokującym wzrost gospo‑
darczy
Wykres 5.1. Stosunek długu do PKB w krajach MENA na tle innych krajów
Źródło: Prognozy wzrostu PKB, międzynarodowy fundusz Walutowy, Washington 2012, http://www 1cornhill com/pln/news/2864, 10 02 2014
2 zob szerzej: Prognozy wzrostu PKB, międzynarodowy fundusz Walutowy, Washington 2012, http://www 1cornhill com/pln/news/2864, 10 02 2014
Tabela 5.2. Liczba banków konwencjonalnych oraz muzułmańskich w wybranych krajach muzułmańskich w 2009 roku (sektor banków komercyjnych)
Lp. Kraj
Banki
muzułmańskie konwencjonalne
Razem liczba banków w % liczba banków w %
1. Arabia Saudyjska 10 24,4 31 75,6 41
2. Bahrajn 9 7,1 117 92,9 126
3. Egipt 7 6,1 107 93,9 114
4. Indonezja 11 8,9 113 91,1 124
5. Jordania 4 11,4 31 88,6 35
6. Kuwejt 4 11,1 32 88,9 36
7. Libia 1 2,6 38 97,4 39
8. Syria 3 10,0 27 90,0 30
9. Tunezja 1 1,3 76 98,7 77
10. ZEA 10 5,3 179 94,7 189
11. Katar 4 9,5 38 90,5 42
12. Turcja 4 2,7 145 97,3 149
13. Malezja 15 9,7 139 90,3 154
14. Bangladesz 3 – – – –
15. Iran 8 – – – –
16. Sudan 9 – – – –
Źródło: opracowanie na podstawie: The Banker’s Almanac, http://www bankersalmanac com/, 30 06 2011;
m a bonca, Islamskie instrumenty finansowe, Wydawnictwa akademickie i profesjonalne, Warszawa 2010, s 266 i nast
bardzo dobre efekty osiągała w ostatnich latach bankowość muzułmańska3 organizacja bankowości w krajach muzułmańskich tym różni się od innych kra‑
jów, że występują tu trzy subsystemy bankowości: bankowość konwencjonalna (z wyjątkiem iranu), bankowość muzułmańska oraz parabankowość4 stąd banki centralne (pełniące także funkcje regulacyjne i nadzorcze) oraz rządy mają bardziej skomplikowany system na rynku finansowym, za bezpieczeństwo którego odpowia‑
dają sektor bankowości muzułmańskiej w większości krajów muzułmańskich jest znacznie mniejszy niż sektor bankowości konwencjonalnej (tab 5 2)
należy podkreślić otwartość bankowości muzułmańskiej na klientów róż‑
nych kultur i religii struktury systemu bankowego w krajach muzułmańskich są podobne
3 k górak ‑sosnowska, p masiukiewicz, op cit
4 są to instytucje finansowe non‑banking (zwane także shadow banking), np fundusze inwestycyjne, firmy usług płatniczych, kantory, lombardy i inne instytucje te są zwykle nieuregulowane lub słabo regulowane przez państwo
międzynarodowy kryzys subprime nie wpłynął na dekapitalizację banków muzułmańskich W 2009 roku 9 spośród 10 największych banków arabskich zwięk‑
szyło swój kapitał podstawowy w postaci środków własnych i zysków zatrzyma‑
nych (tzw tier 1 – kapitał własny pierwszej kategorii), co świadczy o wzrastającym bezpieczeństwie5 (tab 5 3) poziom zysków w latach 2009–2010 utrzymywał się na podobnym poziomie
Tabela 5.3. Agregaty ekonomiczne 100 największych banków arabskich
Wyszczególnienie 2009 2010 Zmiana w %
Kapitały tier 1 (w mln USD) 138 165 153 472 11,1
Aktywa (w mln USD) 1 347 077 1 513 768 12,4
Zyski (w mln USD) 23 858 23 307 –2,3
ROA 1,9 1,5 –21,1
Źródło: c piggott, Arab Banks Shrug off Global Pressures, „The banker” 2010, no 9
Tabela 5.4. Państwowe fundusze majątkowe w krajach muzułmańskich w 2008 roku
Lp. Kraj Nazwa funduszu
Wielkość zarządzanych
aktywów (w mld USD)
Data założenia
1. Azerbejdżan State Oil Fund of Azerbaijan 1,5 1999
2. Bahrajn Mumtalakat Holding Company 10,0 2006
3. Kuwejt Kuwait Investment Authority 169,0 1953
4. Libia Libyan Investment Authority 65,0 2006
5. Malezja Khazanah Nasional Bhd 23,1 1993
6. Oman State General Reserve Fund 8,2 1980
7. Katar Qatar Investment Authority 58,0 2005
8. ZEA Emirates Investment Authority 20,0 2007
9. ZEA/Abu Zabi Abu Dhabi Investment Authority 282,0 1976
10. ZEA/Abu Zabi Abu Dhabi Investment Council – 2006
11. ZEA/Abu Zabi Mubadala Development Company 14,7 2002
12. ZEA/Dubaj DIFC Investment Co. LLC – 2006
13. ZEA/Dubaj Investment Corporation of Dubai 82,0 2006
14. ZEA/Dubaj Istihmar World 9,0 2003
15. ZEA/Ras Al Chajma RAK Investment Authority 1,2 2005
Źródło: Weathering the Storm: Sovereign Wealth Funds in the Global Economic Crisis of 2008. SWF Annual Report 2008, red W miracky, b bortolotti, monitor group, april 2009
5 c piggott, Arab Banks Shrug off Global Pressures, „the banker” 2010, no 9
W wielu krajach muzułmańskich i azjatyckich powstały specjalne fundusze o cha‑
rakterze inwestycyjnym, prowadzone przez państwo i zasilane m in z dochodów z ropy i gazu celem tych funduszy jest inwestowanie w wysoko rentowne przedsię‑
wzięcia, aby budżet państwa uzyskiwał stałe dochody państwowe fundusze mająt‑
kowe charakteryzuje własność państwowa, niezależność od innych państwowych instytucji finansowych oraz inwestowanie w różnorodne klasy aktywów finansowych w celu generowania zysków (tab 5 4) znaczące są też inwestycje zagraniczne tych funduszy, w tym w krajach wysokorozwiniętych (w europie ok 40 % inwestycji wszystkich funduszy na świecie, w polsce brak takich inwestycji)6
Wykres 5.2. Muzułmańskie fundusze inwestycyjne
Źródło: Islamic Fund & Investment Report 2011, ernst & young, http://www ey com/publication/vwluassets/
ifir_2011/$file/ifir_2011 pdf, 14 10 2012
W latach 2008–2009 dokonywane były inwestycje w banki amerykańskie i euro‑
pejskie w celu zwiększenia ich kapitałów, a dzięki temu – ich odporności na kryzys (np fundusz abu dhabi investment authority zainwestował 7,6 mld usd w citi‑
group)
o potencjale rynku kapitałowego świadczy m in wielkość aktywów i liczba funduszy inwestycyjnych w krajach muzułmańskich obecnie jest na świecie około 750 różnych funduszy inwestycyjnych, operujących aktywami niepublicznymi,
6 Weathering the Storm: Sovereign Wealth Funds in the Global Economic Crisis of 2008. SWF Annual Report 2008, red W miracky, b bortolotti, monitor group, april 2009
zarządzających znacznym majątkiem (zob wykres 5 2), a aktywa tych funduszy rosną w tempie około 10 % rocznie
Wymiana handlowa między krajami unii europejskiej a krajami muzułmańskimi stale wzrasta szczególne relacje łączą ue z państwami basenu morza śródziemnego dzięki partnerstwu eurośródziemnomorskiemu, które łączy 27 państw ue oraz 10 krajów śródziemnomorskich7 deklaracja barcelońska, która jest jego fundamentem, zakłada współpracę w trzech obszarach, w tym w gospodarczym8 ue podpisała z państwami zatoki perskiej umowę o współpracy (1989), której jednym z celów jest współpraca gospodarcza Wynegocjowano umowę o wolnym handlu, która – oprócz kwestii związanych z dostępem do rynku towarów i usług, regulacji dotyczących praw autorskich i konkurencyjności – podejmuje także wątki polityczne9 polska powinna szerzej korzystać z tego partnerstwa
unia europejska jest największym partnerem handlowym świata arabskiego dotyczy to zwłaszcza krajów zrzeszonych w ramach euromedu import do państw ue z tych krajów wynosił ok 5 %, a eksport – ok 4 % międzynarodowej wymiany handlowej państwa zatoki perskiej są piątym rynkiem dla produktów ue, ue zaś jest największym partnerem handlowym państw zatoki10