Zdaniem państw członkowskich NATO5 podjęta przez Federację Rosyjską wojna hybry-dowa stanowi duże zagrożenie dla całego europejskiego ładu bezpieczeństwa. Istnieje uzasadniona obawa, że Moskwa spróbuje wykorzystać metody, które zastosowała w praktyce na Ukrainie wobec państw bałtyckich w celu osiągnięcia maksymalnego wpływu politycznego, np. poprzez wykonanie ataku hybrydowego doprowadzić do destabilizacji Unii Europejskiej i NATO [Menkiszak 2014, s. 7]. W uzasadnieniu powyż-szych działań Rosja z całą pewnością wykorzystałaby „dowody” na temat rzekomej dys-kryminacji rosyjskiej mniejszości narodowej żyjącej w tych państwach [Katz 2015, s. 58]. 5 W szczególności pogląd ten wyrażany jest przez Polskę oraz kraje bałtyckie (Litwę, Łotwę i Estonię). 136
Podkreślenia przy tym wymaga, że potencjalna aneksja terytoriów NATO przez Federację Rosyjską mogłaby poważnie uszkodzić i podważyć wiarygodność Sojuszu Północnoatlantyckiego [Kroenig 2015, s. 50]. Kreml mógłby zdecydować się na zaini-cjowanie ataku hybrydowego, ponieważ społeczność zachodnia znajduje się obecnie w bardzo trudnej sytuacji, będąc dotknięta z jednej strony zagrożeniami wynikającymi z masowych migracji, a z drugiej — międzynarodowym terroryzmem. Aby osiągnąć ten cel jako instrument kierownictwo Kremla może wykorzystać mniejszości narodowe żyjące w państwach bałtyckich. W konsekwencji stabilność polityczna tych krajów może zostać poważnie zagrożona [Maigre2015, s. 6]. Marginalizowana latami, zaniedbana i odsunięta na „boczny tor” polityka edukacji oraz mniejszości narodowych w pań-stwach bałtyckich stworzyła bardzo podatny grunt dla potencjalnych działań Federa-cji Rosyjskiej. Dotychczasowa wykładnia praw obywatelskich w państwach bałtyckich doprowadziła do sytuacji, kiedy to wielu etnicznych Rosjan nie posiada obywatelstwa państwa, w którym od wielu lat żyją (nadano im status tzw. nie obywatela). Sytuacja ta powoduje bardzo duże ograniczenia dotyczące ich praw obywatelskich, ponieważ nie mają oni aktywnego, ani też biernego prawa do udziału w wolnych i demokratycznych wyborach [Urdze 2012, ss. 197–216]. Niemniej jednak wydaje się bardzo wątpliwe, by rosyjska mniejszość narodowa żyjąca w krajach bałtyckich uległa w takim samym stop-niu radykalizacji, jak miało to miejsce na Ukrainie [Deep 2015].
Z analiz i ocen wynika, że kolejnymi potencjalnymi przedsięwzięciami, których może się podjąć Federacja Rosyjska, są akty sabotażowe wymierzone w infrastrukturę krytyczną oraz cyberataki mające na celu zakłócenie zdolności do sprawowania władzy. Natomiast część analityków, obawiając się rosyjskiego ataku hybrydowego, prognozuje, że Federacja Rosyjska po zabezpieczeniu zdobyczy terytorialnych państw bałtyckich w późniejszym czasie dokona inwazji przy wykorzystaniu sił konwencjonalnych — co moim zdaniem jest mało prawdopodobne i wydaje się być raczej niemożliwe. Jednak z całą pewnością prowadzona przez Rosję wojna hybrydowa wykorzystująca „zama-skowane działania” zrodziła w kręgach NATO wiele pytań, a w tym dotyczące określenia jasnych i przejrzystych kryteriów członkostwa dla państw ubiegających się o przyna-leżność w Sojuszu Północnoatlantyckim [Hackett, Nichol 2015, s. 36]. Istnieje poważna obawa, że Moskwa poprzez strategię „wiarygodnego zaprzeczenia” będzie starała się zrzucić z siebie odpowiedzialność — zapobiegając w ten sposób szybkiej i silnej woj-skowej odpowiedzi NATO [Kroenig 2015, s. 54]. W związku z tym potencjalne zagrożenie hybrydowe musi zostać rozpoznane przez Sojusz we wczesnym jego stadium, by móc je skutecznie zażegnać.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa wschodnich państw członkowskich podczas szczytu NATO w Walii (Newport 2014) — szefowie państw i rządów Sojuszu podjęli decyzję o wdrożeniu planu działań podwyższającego stopień gotowości bojowej sys-temu obrony kolektywnej (ang. Readiness Action Plan). Plan ten zakłada utworzenie sił szybkiego reagowania utrzymywanych w bardzo wysokim stopniu gotowości (ang. Very High Readiness Joint Task Force — VJTF) w ramach istniejących Sił Szybkiego Reago-wania (ang. NATO Response Forces). W skład powyższych sił wchodzi 5000 żołnierzy, z których niektóre jednostki w czasie od dwóch do pięciu dni będą zdolne do działania na obszarze operacji w celu obrony przed potencjalną agresją sił Federacji Rosyjskiej. W fazie początkowej w 2015 roku, na etapie ich tworzenia, trzon sił głównych stano-wiły zgrupowania bojowe z Niemiec, Holandii i Norwegii. Pierwsze dowództwo nad nowo tworzonymi siłami przypadło Republice Federacyjnej Niemiec. Przyjęty przez państwa NATO plan działania (ang. Readiness Action Plan) jest na bieżąco uaktualniany przy uwzględnianiu doświadczeń z ćwiczeń i manewrów prowadzonych przez siły zbrojne państw członkowskich na wschodniej „flance” NATO — w myśl artykułu 5 Trak-tatu Waszyngtońskiego [Major, Mölling 2015 ss. 2–3]6. W tym kontekście na znaczeniu zyskały realizowane cyklicznie raz w roku ćwiczenia pod kryptonimem „Operacje Bał-tyckie — BALTOPS”, które są prowadzone w akwenie Morza BałBał-tyckiego. W 2015 roku odbyły się one przy udziale 5600 żołnierzy wojsk lądowych, sił powietrznych i morskich, którzy ćwiczyli elementy bojowe w zakresie obrony powietrznej, zwalczania okrętów podwodnych oraz desantu morskiego [NATO 2015]. Ponadto już latem 2015 roku ame-rykańskie siły zbrojne zapowiedziały przegrupowanie bojowej brygady zmechanizo-wanej w region państw bałtyckich — Bułgarii, Rumunii i Polski [CNN 2015]7. Niemniej jak do tej pory nie udało się uzgodnić długoterminowego stacjonowania wojsk innych sojuszników na obszarze państw bałtyckich Polski i Rumunii, a to głównie ze względu na obawy niektórych państw członkowskich (m.in. RFN), które nie chcą prowokować Rosji do zerwania umowy pomiędzy NATO i Federacją Rosyjską z 1997 roku [Nünlist, Zapfe 2014, s. 2].
Generalnie Readiness Action Plan można uznać za ważne przedsięwzięcie w kon-tekście politycznego zaangażowania NATO w ramach obrony kolektywnej. Jednak jego słabością jest to, że jest on głównie zorientowany pod kątem potencjalnych działań konwencjonalnych ze strony Rosji i nie uwzględnia wszystkich działań prowadzonych w ramach wojny hybrydowej [Major, Mölling 2015, s. 48]. Dużo wątpliwości budzi też 6 Pierwsze wnioski z przeprowadzonych ćwiczeń wykazały konieczność wzmocnienia nadzoru (ochrony) lot-niczego i morskiego na Bałtyku.
7 Por. US Department of Defense, Operation Atlantic Resolve, http://www.defense.gov/News/ Special-Re-ports/0514_Atlantic-Resolve.
pytanie: Czy tzw. szpica NATO może być w rzeczywistości tak szybko zmobilizowana, by zapobiec zajęciu części obszaru traktatowego NATO przez regularne siły konwen-cjonalne Federacji Rosyjskiej? [Kroenig 2015, s. 51]. Z tego też względu uzasadnione wydają się obawy niektórych państw członkowskich — m.in. krajów bałtyckich, Rumu-nii i Polski, że w przypadku agresji na swoje terytorium nie będą one mogły liczyć na wystarczającą solidarność swoich sojuszników [Grygiel, Mitchell 2015]. W celu uniknię-cia potencjalnego ataku hybrydowego ze strony Federacji Rosyjskiej NATO powinno wypracować jasne kryteria, w ramach których może nastąpić wdrożenie w życie arty-kułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, zobowiązującego wszystkie państwa członkowskie do obrony zbiorowej.
Natomiast w odniesieniu do zagrożenia atakami hybrydowymi państw bałtyc-kich NATO zasadnym jest, by podjęły one działania zmierzające do poprawy integra-cji z mniejszością rosyjską. W związku z tym oprócz priorytetów wojskowych w tych państwach główny nacisk powinien zostać położony na politykę gospodarczą, spo-łeczną i edukacyjną, a także na reformę spraw związanych z prawami obywatelskimi. W tym względzie mogą być bardzo pomocne programy Unii Europejskiej dotyczące wsparciach finansowego w ramach funduszy regionalnych, społecznych i programów edukacyjnych.
Zakończenie
Reasumując rozważania przedstawione w artykule, należy skonstatować, że w dzisiej-szej „globalnej wiosce”, w której żyjemy, wojny hybrydowe staną się preferowanym środ-kiem do osiągnięcia swoich celów przez podmioty państwowe. Wynika to z faktu, że współcześnie wojny hybrydowe utrudniają klasyczne mechanizmy rozwoju konfliktu, ponieważ kluczowi „aktorzy” starają się ukryć swoją faktyczną rolę, a organizacjom regionalnym przypada coraz bardziej pośrednia funkcja, która nie jest „obsługiwana” przez jedyną globalną organizację międzynarodową, jaką jest ONZ ze względu na tzw. strukturalną blokadę (sprzeczne interesy stałych członków Rady Bezpieczeństwa). Doty-czy to szczególnie hybrydowych sytuacji konfliktowych, w których rozmyciu i zaciem-nieniu ulegają takie kategorie, jak: „przyjaciel”, „wróg” czy „neutralny”.
Bibliografia
Beckhusen R. (2014), To Beat Russian Tanks, the Baltic States Study the Georgia War: 2008 con-flict with Russia proves that antitank missiles rule, 24.10 [online], https://medium.com/ war-is-boring/to-beat-russian-tanks-the-baltic-states-study-another-war-710812d7e5b8, dostęp: 24 września 2015.
CNN (2015), U.S. Sending Tanks and Armor to Europe, 23.06 [online], http://edition.cnn. com/2015 /06/23/politics/us-armor-tanks-europe-russia-ash-carter/, dostęp: 25 września 2015.
Darczewska J. (2015), Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej. Operacja krymska — studium przypadku, Ośrodek Studiów Wschodnich, „Punkt Wodzenia” nr 42/ 05.
Deep A. (2015), Hybrid War: Old Concepts, New Techniques, „Small Wars Journal”, 02.03 [online], http://smallwarsjournal.com/jrnl/art/hybrid-war-old-concept-new-techniques, dostęp: 24 września 2015.
Forbrig J., Demes P. (2015), Reclaiming Democracy: Civil Society and Electoral Change in Central and Eastern Europe [online], http://trends. gmfus. org/doc/Reclaiming%20Democracy%20 web%20version.pdf, dostęp: 24 września 2015.
Gerasimow W. (2013), The Value of Science in Prediction, “Military-Industrial-Kurier”, 27.02 [online], https://inmoscowsshadows. wordpress. com/2014/07/06/the-gerasimov-doctri-ne-and-russian-non-linear-war/, dostęp: 04.05.2015.
Gol’c A. (2014), Are Colour Revolutions a New Form of War?, 02.06 [online], http://www.the-moscowtimes.com/opinion/article/are-color-revolutions-a-new-form-of-war/501353.html, dostęp: 12 maja 2015.
Grygiel J., Mitchell W. (2014), A Preclusive Strategy to Defend the Nato Frontier, 2.12 [online], http://www.the-american-interest.com/2014/12/02/a-preclusive-strategy-to-defend-the--nato-frontier/, dostęp: 5 maja 2015.
Hackett J., Nicholl A. (2015), Vom Ziehen roter Linien. Um für die neuen Kriege gerüstet zu sein, muss die NATO mehr tun, “Internationale Politik”, 70:3.
Häussler R. (2015), Angst vor Russland. Großer Zulauf für Estlands Bürgerwehr, 28.02 [online], http://www.tagesschau.de/ausland/estland-buergerwehr-101.html, dostęp: 30 kwietnia 2015.
Johnson D. (2015), Russia’s Approach to Conflict — Implications for Deterrence and Defense, NATO Defense College, „Research Paper” Nr.111, Rom.
Katz M. (2015), Aggression und Reaktion. Russland, die Ukraine und der Westen, „Osteuropa”, 65:1–2.
Klein M. (2014), Bedingt einsatzfähig. Die ukrainische Armee, „Osteuropa”, 64:9–10. Bogdan Panek, Mirosław Banasik
Klein M. (2015), Russlands neue Militärdoktrin. NATO, USA und „farbige Revolutionen” im Fokus, SWP Aktuell Nr. 12, Berlin.
Klein M., Peter K. (2013), Russlands Streitkräfte: Auf Modernisierungskurs, SWP Aktuell, Nr. 72, Berlin.
Kofman M., Rojansky M. (2015), A Closer Look at Russia‘s „Hybrid War“, Wilson Centre, Kennan Cable, No. 7, April [online], https://www. wilsoncenter.org/publication/kennan-cable-no-7-closer-look-russias-hybrid-war, dostęp: 25 września 2015.
Kroenig M. (2015), Getting Nato Ready for a New Cold War, “Survival, Global politics and stra-tegy”, 57:1.
Malek M. (2014), Moskaus Schlachtpläne. Hintergründe zu Russlands Krieg in der Ukraine, „Osteuropa”, 64: 9–10.
Maigre M. (2015), Nothing New in Hybrid Warfare: The Estonian Experience and Recommenda-tions for NATO, „The German Marshall Fund of the United States” (February 12) [online], http://www.gmfus.org/publications/nothing-new-hybrid-warfare-estonian-experience--and-recommendations-nato, dostęp: 25 września 2015.
Major C., Mölling Ch. (2015), Die strategische Anpassung der Nato. Deutschland ist das Rückgrat für die militärische Neuaufstellung der Allianz, SWP Aktuell Nr. 20, Berlin.
Menkiszak M. (2014), The Russian–Ukrainian War and European Security, Fondation pour la Recherche Stratégique, Note 19, Paris.
Musch-Borowska B. (2015), USA schicken 3000 Soldaten ins Baltikum, 10.03 [online], http:// www.tagesschau.de/ausland/usa-manoever-baltikum-101.html, dostęp: 30 kwietnia 2015. NATO (2014), Hybrid War — Hybrid Response, 03.07 [online], http://www.nato.int/docu/
review/2014/russia-ukraine-nato-crisis/Russia-Ukraine-crisis-war/EN/index.htm, dostęp: 25 września 2015.
NATO (2015), Baltops 15 Newsletter, o.D. [online], http://www.sfn.nato.int/operations/exerci-ses/baltops/baltops-15-newsletter.aspx, dostęp: 29 września 2015.
Nünlist Ch., Zapfe M. (2014), Die Nato nach Wales. Wie weiter mit Russland?, CSS Analysen zur Sicherheitspolitik nr. 161, Zürich, Center for Security Studies.
Portnov A. (2014), Postsowjetische Hybridität und „Eurorevolution” in der Ukraine, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, 47–48.
Riesinger H., Gol’c A. (2014), Hybrider Krieg in der Ukraine. Russlands Intervention und die Lehren für die NATO, „Osteuropa”, nr 9–10.
Shekovtsow A. (2014), The Challenge of Russia's Antiinformation Warfare, „Diplomaatia, Sonderheft” (April) [online], http://www.diplomaatia.ee/en/#content, dostęp: 11 maja 2015.
Spanger H.J. (2014), Unheilige Allianz. Putin und die Werte, „Osteuropa”, 64: 1.
Rosyjska „wojna hybrydowa” i jej praktyczny wymiar podczas konfliktu na Ukrainie
Sutyagin I. (2015), Russian Forces in Ukraine, „Royal United Services Institute”, Briefing Paper/ März, London.
Tamminga O. (2015), Hybride Kriegsführung. Zur Einordnung einer aktuellen Erscheinungsform des Krieges, „Stiftung Wissenschaft und Politik Aktuell”, nr 27.
Urdze A. (2012), Minderheiten und Minderheitenpolitik in den baltischen Staaten [w:] M. Knodt, S. Urdze (Hrsg.), Die politischen Systeme der baltischen Staaten, Wiesbaden.
Tom XVIII | Zeszyt 5 | Część II | ss. 143–161