Kontynent afrykański jest od dziesięcioleci miejscem licznych militarnych konfliktów plemiennych lub wojen między państwami. Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz Unia Afrykańska w wielu rejonach tego kontynentu prowadziły i prowadzą misje i ope-racje mające na celu wymuszenie, przywrócenie i utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. W wielu z tych misji i operacji brali i biorą udział żołnierze Wojska Polskiego w charakte-rze rozjemców i obserwatorów (np. Liberia, Wybcharakte-rzeże Kości Słoniowej, Etiopia i Erytrea) lub wykonując zadania logistyczne (Namibia), operacyjne (Czad/RŚA) czy szkoleniowe (Mali, RŚA).
Polska jednostka logistyczna brała udział w latach 1989–1990 w misji Grupy Przej-ściowej Pomocy Narodów Zjednoczonych dla Namibii (UNTAG), która została powo-łana rezolucją nr 632 Rady Bezpieczeństwa ONZ z 16 lutego 1989 roku, z najważniej-szym zadaniem stworzenia odpowiednich warunków do przeprowadzenia wolnych wyborów w tym kraju po wycofaniu wojsk południowoafrykańskich.
W skład polskiej jednostki (POLLOG), która rozpoczęła misję w marcu 1989 roku wchodziły: kompania dowodzenia i obsługi; kompania transportowa; kompania zaopa-trzenia; Centralna Składnica UNTAG; służby tyłowe (sekcja medyczna, sekcja żywno-ściowa, sekcja techniczna); wydzielona grupa żandarmerii polowej (Military Police). Razem liczyła ona 353 żołnierzy. Do zadań polskiej jednostki logistycznej (POLLOG) należało m.in.: zapewnienie przewozu osób cywilnych i wojskowych; zapewnienie zaopatrzenia, nadzorowanie dowozu artykułów i materiałów nadchodzących z zagra-nicy do Centralnej Składzagra-nicy Zaopatrzenia UNTAG; zarządzanie zasobami tej składzagra-nicy; zapewnienie transportu poszczególnym jednostkom UNTAG stacjonującym w rejonie odpowiedzialności polskiego batalionu; prowadzenie remontów sprzętu i pojazdów. Jej misja zakończyła się w marcu 1990 roku. O znaczeniu tej misji i udziału w niej
żołnie-rzy WP niech świadczy fakt, że do dziś Namibia jest krajem demokratycznym o rozwi-jającej się gospodarce, cieszącym się spokojem wewnętrznym. Jest pozytywnym przy-kładem stabilizacji na tle trudnych problemów, jakie trapią inne kraje Afryki [por. Zuziak 2010, ss. 80–91].
Misjami, w których uczestniczyły stosunkowo liczne pododdziały Sił Zbrojnych RP, wykonując zadania o charakterze operacyjnym, były misja EUFOR w Czadzie i
Repu-blice Środkowoafrykańskiej (EUFOR Tchad/RCA) oraz misja ONZ MINURCAD, która
zastąpiła misję Unii Europejskiej.
Celem misji EUFOR Tchad/RCA było zapewnienie przez okres jednego roku warun-ków bezpieczeństwa i doprowadzenie do stabilizacji w rejonie wschodniego Czadu i północnej części Republiki Środkowoafrykańskiej. Jej podstawowymi zadaniami były: ochrona ludności cywilnej, wsparcie organizacji humanitarnych w niesieniu pomocy, ochrona personelu ONZ oraz umożliwienie powrotu przesiedleńcom i wypędzonym do poprzednich miejsc zamieszkania. Polski Kontyngent Wojskowy w Czadzie (PKW EUFOR) rozpoczął swoje działania w kwietniu 2008 roku od budowy przez Inżynieryjną Grupę Przygotowawczą bazy i stworzeniu warunków do przyjęcia sił głównych. Goto-wość operacyjna w pełnym składzie, liczącym 400 osób, osiągnął 15 września 2008 roku. Polski kontyngent tworzyły: dowództwo batalionu, dwie kompanie manewrowe, pododdział inżynieryjny, narodowy element wsparcia oraz grupa lotnicza (3 śmigłowce Mi-17). Do jego najważniejszych zadań należało: monitorowanie sytuacji w strefie, w celu stworzenia warunków bezpiecznej egzystencji oraz normalizacji sytuacji w rejo-nie odpowiedzialności; zapewrejo-nierejo-nie bezpieczeństwa zagrożonej ludności; zapewrejo-nie- zapewnie-nie ochrony i swobodnego przemieszczania się personelu organizacji udzielających pomocy; zapewnienie ochrony personelu ONZ; stworzenie warunków do bezpiecz-nego powrotu uchodźców do swoich miejsc zamieszkania; prowadzenie rozminowania, usuwanie niewybuchów i innych przeszkód oraz zapewnianie swobody poruszania się głównymi szlakami komunikacyjnymi; zabezpieczenie głównego i zapasowego szlaku zaopatrywania EUFOR; zabezpieczenie ewakuacji członków organizacji rządowych i pozarządowych w wypadku zaistnienia zagrożenia; monitorowanie sytuacji w pasie przygranicznym w rejonie odpowiedzialności PKW; przeciwdziałanie działalności prze-stępczej i kryminalnej w tej strefie; prowadzenie patroli z zadaniem demonstrowania obecności militarnej wojsk EUFOR w wyznaczonym rejonie odpowiedzialności; zapew-nienie bezpieczeństwa na głównych drogach w rejonie odpowiedzialności batalionu. Dodatkowo PKW realizował następujące zadania: utrzymywał pododdział Sił Szybkiego Reagowania (Ouick Reaction Force — QRF) do dyspozycji dowódcy sił EUFOR Tchad/ RCA, w gotowości do działania w strefie odpowiedzialności batalionu; prowadził dzia-łalność rozpoznawczą w rejonach nadgranicznych ukierunkowaną na ustalenie dróg przemieszczania się grup rebelianckich; prowadził patrole wzdłuż granicy w rejonie odpowiedzialności PKW; prowadził wspólne patrole i operacje z innymi pododdziałami EUFOR. Bardzo ważnym aspektem działań PKW w Czadzie była pomoc udzielana miej-scowej ludności poprzez realizację projektów pomocowych pod nadzorem zespołu współpracy cywilno-wojskowej. Misja EUFOR Tchad/RC, w tym udział w niej polskiego kontyngentu, zakończyły się 15 marca 2009 roku [por. Widła 2016, ss. 137–148].
Rada Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 1861 z 14 stycznia 2009 roku zastąpiła misję Unii Europejskiej w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej własną misją MINUR-CAT. Jej celem było zapewnienie bezpieczeństwa ludności, ochrony i swobodnego przemieszczania się personelu Narodów Zjednoczonych i organizacji humanitarnych niosących pomoc uchodźcom, stworzenie warunków do ich bezpiecznego powrotu do miejsc zamieszkania. Stan osobowy polskiego kontyngentu wykonującego zadania w ramach misji EUFOR po przystąpieniu do misji ONZ MINURCAT został zmniejszony do ok. 320 żołnierzy i pracowników wojska oraz wyłączono z jego składu grupę lotniczą i zespół CIMIC. Realizował on zadania operacyjne w dotychczasowym rejonie odpo-wiedzialności. Do jego najważniejszych zadań należało: zapewnienie bezpieczeństwa personelu i sprzętu; zapewnienie ochrony personelowi misji MINURCAT i organizacji humanitarnych; zapewnienie kontroli osób, miejsc, obiektów oraz rejonów poprzez patrolowanie, rozpoznanie i monitorowanie sytuacji; współpraca z władzami oraz lokal-nymi przywódcami. Poza działaniami operacyjlokal-nymi prowadzono również działalność w ramach CIMIC. Było to usprawnienie kilku studni głębinowych, odbudowa dróg, przepraw przez rzeki, wyposażenie szkoły, udzielanie pomocy medycznej. W związku z podjętą przez Polskę decyzją o wycofaniu się z udziału w misjach pokojowych ONZ, w grudniu 2009 roku nastąpiło wycofanie polskich żołnierzy z misji MINURCAT [Zuziak 2010, ss. 85–87].
Kontynuacją działań społeczności międzynarodowej, głównie ONZ, Unii Afrykań-skiej i Unii EuropejAfrykań-skiej, mających na celu ustabilizowanie sytuacji w Republice Środko-woafrykańskiej były kolejne misje Unii Europejskiej — EUFOR RCA, EUMAM RCA i EUTM RCA, w których uczestniczyli także żołnierze Sił Zbrojnych RP.
10 lutego 2014 roku Rada Unii Europejskiej zatwierdziła ustanowienie misji Unii Europejskiej w Republice Środkowoafrykańskiej — EUFOR RCA, która miała wspierać żołnierzy afrykańskich z Międzynarodowej Misji Wsparcia w Republice Środkowoafry-kańskiej (MISCA) oraz siły francuskie, zaangażowane w operacji „Sangaris”. Celem tej misji było przywrócenie bezpieczeństwa i ustabilizowanie sytuacji w kraju ogarniętym konfliktami etnicznymi i religijnymi; stworzenie perspektyw odbudowy struktur rządo-wych oraz zapewnienie warunków umożliwiających dostarczanie pomocy humanitar-nej. Jednym z głównych zadań była pomoc w zapewnieniu ochrony ludności cywilnej, przebywającej w stolicy kraju Bangi, w tym szczególnie zabezpieczenie terenu lotni-ska, na którym schroniło się blisko 100 tys. uchodźców. Polski kontyngent wojskowy (PKW EUFOR RŚA) liczył 50 osób. Wykonywał swoje zadania od czerwca 2014 roku do maja 2015 roku. W jego skład wchodziły: pluton manewrowy ŻW, który był częścią kon-tyngentu Europejskich Sił Żandarmerii EUGENDEFOR, personel wypełniający zadania w międzynarodowych strukturach dowodzenia misji oraz narodowy element wsparcia. 187
Do głównych zadań żołnierzy kontyngentu należało patrolowanie wskazanego rejonu odpowiedzialności, zewnętrzna ochrona obozu uchodźców w stolicy kraju — Bangi, pomoc w formowaniu miejscowej policji, wspieranie organizacji humanitarnych oraz prowadzenie czynności dochodzeniowo-śledczych4.
Kolejną misją, w której uczestniczyli żołnierze Wojska Polskiego, była Wojskowa Misja Doradcza Unii Europejskiej w Republice Środkowoafrykańskiej — EUMAM RCA, która została powołana decyzją Rady Unii Europejskiej nr 2015/78 z 19 stycznia 2015 r. Polski kontyngent wojskowy (PKW EUMAM RŚA) doradzał przez okres trwania man-datu władzom wojskowym Republiki Środkowoafrykańskiej w zakresie przygotowa-nia reformy sektora bezpieczeństwa, zarządzaprzygotowa-nia posiadanymi siłami i środkami oraz tworzenia warunków do opracowania programów szkoleniowych Sił Zbrojnych RŚA, a także prowadził działalność ekspercką na rzecz delegacji Unii Europejskiej w Bangi.
Od lipca 2016 roku polski kontyngent wojskowy (PKW EUTM) bierze udział w kolejnej, tym razem szkoleniowej misji wojskowej Unii Europejskiej w Republice Środkowoafry-kańskiej — EUTM RCA, która stanowi element szerszego zaangażowania Unii Europej-skiej (politycznego, gospodarczego, w obszarze pomocy rozwojowej oraz w zakresie bezpieczeństwa) podjętego w odpowiedzi na kryzys w tym kraju. Jest ona kontynuacją działań prowadzonych w ramach misji doradczej Unii Europejskiej w Republice Środ-kowoafrykańskiej (EUMAM RCA), której mandat upłyną 16 lipca 2016 roku. Jej celem jest dążenie do modernizacji środkowoafrykańskich sił zbrojnych (FACA) i zapewnie-nie doradztwa strategicznego ministerstwu obrony i urzędnikom w tym kraju, a także kształcenie oficerów i podoficerów oraz szkolenie sił zbrojnych. Obecnie w tej misji uczestniczy dwóch polskich oficerów5.
Unia Europejska prowadziła także misję szkoleniowo-doradczą w Republice Mali (EUMT), której celem było udzielenie wsparcia siłom zbrojnym tego państwa i przywró-cenie im zdolności bojowych niezbędnych do odzyskania kontroli nad całością tery-torium państwa, jak również wsparcie władz Republiki Mali w przywróceniu konstytu-cyjnego i demokratycznego porządku, w tym pomoc w przeprowadzeniu uczciwych wyborów w 2013 roku. Zadaniami misji było: przeszkolenie 4 batalionów Sił Zbrojnych Republiki Mali, wraz z elementami wsparcia bojowego; doradztwo w zakresie funkcjo-nowania systemu dowodzenia; wsparcie w obszarze usprawnienia systemu zabezpie-czenia logistycznego; doradztwo w zakresie tworzenia efektywnego systemu zarzą-dzania zasobami ludzkimi (w tym rekrutacji i szkoleń). Polski kontyngent wojskowy 4 Więcej na: PKW Republika Środkowoafrykańska, portal internetowy Dowództwa Operacyjnego RSZ, http:// pkwrsa.wp.mil.pl/pl/index.html, [dostęp: 20.01.2017].
5 Więcej na: PKW EUTM RCA, portal internetowy Dowództwa Operacyjnego RSZ, http://www.do.wp.mil.pl/ info/zadania300, [dostęp: 20.01.2017].
(PKW Mali) realizował w tej misji również zadania o charakterze szkoleniowo-dorad-czym. Jego głównym zadaniem operacyjnym było współuczestniczenie, wraz z siłami międzynarodowymi, w rozwijaniu zdolności bojowych Sił Zbrojnych Mali. Do zadań PKW Mali należało: szkolenie logistyczne żołnierzy malijskich sił zbrojnych; realizacja zadań związanych z ochroną bazy w ramach zabezpieczenia przeciwminowego; reali-zacja zadań w dowództwie EUTM Mali w zakresie koordynacji załadunku i rozładunku transportu powietrznego i zabezpieczenia administracyjnego. W okresie od kwietnia 2013 roku do maja 2014 roku w dwóch zmianach PKW Mali brało udział po 20 żołnierzy SZ RP — logistyków, saperów i transportowców6.
Zakończenie
Nowe uwarunkowania polityczno-militarne, zwłaszcza uzyskanie członkostwa w NATO i Unii Europejskiej, a także wzrost zagrożenia terroryzmem, przyczyniły się do przewar-tościowania polskiego zaangażowania w misjach i operacjach pokojowych. Zmniejszył się nasz udział w operacjach prowadzonych przez ONZ, a wzrósł w operacjach dowo-dzonych przez NATO i UE oraz w operacjach doraźnych koalicji międzynarodowych, prowadzonych w celu wymuszenia pokoju w regionach o najwyższym jego zagrożeniu. Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach w Afganistanie i Iraku, a także w ostatnich latach na kontynencie afrykańskim, jest tego wyraźnym przykładem.
Zadania realizowane przez polskie kontyngenty wojskowe w Afganistanie w latach 2003–2014 oraz w Iraku w latach 2003–2008 miały charakter operacyjny, natomiast w późniejszym okresie w Iraku były, a w Afganistanie są to zadania szkoleniowe i dorad-cze. Taki charakter mają również zadania realizowane przez polskie kontyngenty woj-skowe w operacjach Unii Europejskiej na kontynencie afrykańskim.
Warto podkreślić, że współczesne misje i operacje pokojowe oraz reagowania kry-zysowego nie ograniczają się tylko do działań militarnych. Ważnym elementem tych operacji są działania polityczne, ekonomiczne i społeczne, a nieodzownym warun-kiem ich powodzenia jest ścisła koordynacja tych działań, tak na szczeblu między-narodowym, jak i krajowym, z uwzględnieniem dobrze zorganizowanej współpracy cywilno-wojskowej.
6 Więcej na: PKW Mali, portal internetowy Dowództwa Operacyjnego RSZ,
Bibliografia
Błazeusz P. (2016), Udział Wojska Polskiego w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie w latach 2002 – 2012 [w:] D.S. Kozerawski (red) (2016), Międzynarodowe operacje pokojowe i stabilizacyjne w polskiej polityce bezpieczeństwa w XX i XXI wieku, AON, Warszawa.
Gaj K., Zuziak J. (2011), Wojsko Polskie w międzynarodowych misjach pokojowych (1953–2011), „Przegląd historyczno-wojskowy” nr 5.
Kołodziejczyk T. (2011), Polskie kontyngenty wojskowe w operacjach międzynarodowych w Iraku i Afganistanie [w:] D.S. Kozerawski (red) (2011), Wojsko Polskie w międzynarodowych operacjach pokojowych i stabilizacyjnych. Konflikty, spory, bezpieczeństwo, AON, Warszawa. Widła A. (2016), Polski Kontyngent Wojskowy w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej [w:]
M. Wrzosek (red.) (2016), Praktyczne i teoretyczne konteksty wykorzystywania komponentów sił zbrojnych w procesie utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego, AON, Warszawa. Zuziak J. (2010), Polski kontyngent wojskowy w Grupie Przejściowej Pomocy Narodów Zjednoczo-nych w Namibii (1989-1990) [w:] M. Marszałek, J. Zyziak (red.) (2010), Wojsko Polskie w mię-dzynarodowych misjach i operacjach pokojowych, AON, Warszawa.
Tom XVIII | Zeszyt 5 | Część II | ss. 191–202