Jeszcze kilka lat temu uważano Rosję za kraj zdolny do skutecznej transformacji ustro-jowej i europeizacji. W 2014 roku po aneksji Krymu i zaangażowania się FR w konflikt na wschodzie Ukrainy w NATO nastąpił zwrot w myśleniu strategicznym, co wymusiło zwe-ryfikowanie polityki we wschodnim obszarze odpowiedzialności traktatowej. Okazało się, że celem politycznym Moskwy jest odbudowanie strefy wpływów na poradzieckim terytorium. Rosja zaczęła zaspakajać swoje strategiczne ambicje przy pomocy wojny hybrydowej. Stosując szeroką gamę działań niemilitarnych i militarnych w ramach wcze-śniej przemyślanej, szeroko zakrojonej, wieloaspektowej kampanii, osiągała polityczne korzyści. Odbywało się to zgodnie z rozumieniem przez strategów rosyjskich wojny hybrydowej jako działań w sferze operacji specjalnych, połączonych z działaniami sił opozycyjnych, a także wykorzystaniem doświadczeń walki z ekstremizmem państwo-2 Koncepcja A2AD to połączenie działań przeciwnika, które ograniczają możliwości militarnego dostępu do danego obszaru, z działaniami, które ograniczają możliwość operowania w obszarze kontrolowanym przez przeciwnika. W tym wypadku chodzi o rozbudowane rosyjskie instalacje, na które składają się przede wszyst-kim systemy radarowe i pociski obrony powietrznej, pociski rakietowe przeznaczone do uderzania w cele lądo-we i morskie, a także lotnictwo i marynarka. Najważniejsze, że system ten tworzy rodzaj klosza, który utrudnia czy wręcz uniemożliwia operacje NATO w obszarze jego zasięgu [Michta: odpowiedź na rosyjski system… 2016]. 147
wym i aktorami niepaństwowymi [Бартош 2015, s. 73]. Stosowano ponadto zastraszanie użyciem sił nuklearnych, co spowodowało niepokój całej Europy. Poprzez oddziaływa-nie w cyberprzestrzeni próbowano zdestabilizować społeczeństwo Sojuszu, a poprzez nacisk ekonomiczny doprowadzić do złamania jedności politycznej państw członkow-skich NATO i Unii Europejskiej. Masowa propaganda i dezinformacja w strategicznej komunikacji zamazywały obraz podejmowanych rzeczywistych wysiłków dyplomatycz-nych Sojuszu i jego członków [Lindley-French 2015, s. 4]. Wykreowana przez Moskwę sytuacja napięcia spowodowała zmiany w relacjach NATO–Rosja i przejście od koopera-cji do rywalizakoopera-cji. NATO zmuszone zostało do zapewnienia sojuszników o podjęciu dzia-łań zmierzających do skutecznego odstraszania Rosji w przypadku zamiarów kreowania zagrożeń dla integralności terytorialnej państw członkowskich, szczególnie na wscho-dzie. Era wojny hybrydowej wymaga podniesienia stopnia świadomości strategicznej oraz ściślejszego współdziałania pomiędzy Brukselą, a poszczególnymi członkami Soju-szu. Nowe realia w podejmowaniu strategicznych wyzwań wymagają też kolektywnej wiarygodności politycznej [Calha 2015, s. 2].
Tak zarysowane drastyczne zmiany w strategicznym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego spowodowały, że na szczycie w Walii w 2014 roku zdecydowano o podjęciu konkretnych przedsięwzięć w odpowiedzi na nowe wyzwania i zagrożenia. Podkreślono potrzebę solidarności i jedności, zapewniając państwa rozmieszczone w pobliżu FR o prowadzeniu prac nad militarną i polityczną adaptacją Sojuszu do nowych uwarunkowań [NATO’s roadmap… 2016, s. 4]. Przyjęto Plan Działań na rzecz Gotowości, tzw. Readines Action Plan (RAP), obejmujący zwiększenie obecności i aktyw-ności NATO we wschodniej części terytorium traktatowego, celem zapewnienia człon-ków o gotowości do obrony oraz odstraszania FR3. Środki adaptacyjne4 miały na celu głównie pozyskanie nowych zdolności w dłuższym czasie. Zapowiedziano utworzenie brygady sił bardzo szybkiego reagowania5 w sile około 5000 żołnierzy w celu podniesie-nia gotowości NATO do reagowapodniesie-nia na zagrożepodniesie-nia, w tym o charakterze hybrydowym 3 Zwiększono ilość samolotów zaangażowanych w misję Air Policing w rejonie Państw Bałtyckich, lotów rozpo-znawczych prowadzonych wzdłuż granicy z FR, w tym samolotów wczesnego ostrzegania Awacs, oraz okrętów patrolowych. Zaplanowano również dużą liczbę szkoleń i ćwiczeń prowadzonych we wschodnim obszarze od-powiedzialności traktatowej na zasadzie rotacji pododdziałów państw członkowskich [NATO’s Readiness… 2014].
4 Zaplanowano: podniesienie zdolności i gotowości Sił Odpowiedzi NATO do reagowania; utworzenie ele-mentów struktur dowodzenia NATO i baz logistycznych na terytorium państw wschodniej flanki; podniesienie gotowości Dowództwa Wielonarodowego Korpusu Północ–Wschód; podniesienie zdolności Stałych Sił Mor-skich; rozbudowę infrastruktury do przyjęcia wojsk sojuszniczych w państwach tzw. wschodniej flanki [NATO’s
Readiness… 2014].
5 Zaplanowano, że siły bardzo wysokiej gotowości bojowej, tzw. The Very High Readiness Joint Task Force (VJTF), nazywane potocznie szpicą, będą w ciągu kilku dni gotowe do podjęcia działań operacyjnych. Będą one wchodziły w skład sił odpowiedzi NATO, tzw. the NATO Response Force (NRF), a ich trzon stanowiła bę-148
[Defence Ministers agree… 2015], co poprzez nowe możliwości miało uczynić siły odpo-wiedzi silniejszymi i szybszymi. W konsekwencji dzięki lepszym możliwościom reago-wania w przypadku pojawiania się sytuacji kryzysowych miało to wzmocnić obronę kolektywną i prowadzenie działań odstraszających. Do tej pory siedem państw podjęło się roli liderowania VJTF, jednak pełne wdrożenie tej koncepcji uzależnione będzie od skłonności członków Sojuszu do wydzielania sił zbrojnych wraz z wymaganymi zdol-nościami oraz do ponoszenia kosztów. Wciąż nierozwiązanym problemem jest sfinan-sowanie kosztów ponoszonych na osiąganie zdolności bojowej poprzez ćwiczenia zgrywające i certyfikujące. Kluczowe pytanie dotyczy balansu pomiędzy polityczną soli-darnością i determinacją do wykorzystania wspólnego budżetu NATO a generalnymi wymaganiami, aby to poszczególne kraje wydzielające siły pokrywały własne koszty i alokowały środki finansowe na poziomie zadeklarowanym w czasie szczytu w Walii [NATO’s roadmap… 2016, s. 6]. Ważnym elementem przygotowania się do wzmocnienia wschodniego obszaru odpowiedzialności traktatowej była decyzja podjęta we wrze-śniu 2015 roku o utworzeniu jednostek integracyjnych NATO (ang. NATO Force Integra-tion Units — NFIUs), rozmieszczonych na terytorium Estonii, Litwy, Polski, Rumunii i Buł-garii, a także na Węgrzech i na Słowacji. Stanowią one ważny element logistycznego przygotowania przyjęcia pododdziałów VJTF, harmonizują procesy planistyczne i jed-nocześnie podnoszą świadomość sytuacyjną NATO [NATO Response Force…].
Ważnym elementem przygotowania się do obrony kolektywnej i jej wzmocnienia przez jednostki sojusznicze jest planowanie wyprzedzające. Jest ono nierozerwalnie związane z dyskusją na temat prewencyjnego rozmieszczenia pododdziałów sojuszni-czych na najbardziej zagrożonych kierunkach. Chodzi głównie o pododdziały, ich sprzęt i zabezpieczenie. Przemieszczenie choćby 20 000 żołnierzy VJTF/NRF wraz ze sprzętem jest niezwykle skomplikowanym przedsięwzięciem logistycznym i zajmuje wiele czasu, co z drugiej strony jest kluczowe w przypadku niespodziewanej agresji ze wschodu. Ze względu na koszty żaden kraj oprócz USA nie zgodzi się na stałą dyslokację w Pań-stwach Bałtyckich czy w Polsce dużych jednostek typu brygada. Najbardziej korzystne byłoby na stałe rozlokowanie baz ze sprzętem i wyposażeniem. Każdy plan, jeśli ma być pomocny w efektywnej odpowiedzi na zagrożenia, wymaga przecież regularnego sprawdzenia poprzez przećwiczenia ze stanem osobowym i sprzętem wszystkich jego elementów składowych.
dzie wielonarodowa brygada ogólnowojskowa, posiadająca około 5000 żołnierzy wojsk lądowych wspierana komponentem wojsk specjalnych oraz komponentem powietrznym i morskim. W sumie może liczyć do 20 000
Ważną inicjatywą na szczycie w Walii było też podniesienie gotowości wielonaro-dowego dowództwa korpusu Północ–Wschód rozmieszczonego w Szczecinie, w celu pełnienia koordynacyjnej roli w regionie, i zapewnienie dowodzenia w przypadku pro-wadzenia operacji w ramach artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego [NATO’s roadmap… 2016, s. 7].