Zakres pojęciowy bezpieczeństwa informacyjnego w strukturze BN

1.1. Bezpieczeństwo narodowe

Dynamiczne zmiany w obecnym systemie bezpieczeństwa mogą powodować powsta-wanie nowego ładu międzynarodowego wywołanego przez np. zmiany doktrynalne czy zmiany w układzie sił na arenie międzynarodowej. Zatem system bezpieczeństwa międzynarodowego, a i narodowego, nabiera wyraźnego przyspieszenia, tak kształtu-jąc swoją strukturę, aby zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom tego systemu, obronę praw człowieka, utworzenie mechanizmów rozwiązywania problemów globalnych, regionalnych, jak i lokalnych o różnym charakterze. Zadbać musi też o: kodyfikację praw mniejszości etnicznych i innych; kontrolę nad produkcją i proliferacją wszelkiego rodzaju uzbrojenia; możliwości korzystania z przestrzeni kosmicznej oraz bezpieczne poruszanie się w cyberprzestrzeni [Pokruszyński 2012, s. 47]. Brak poprawnej oceny różnorodności zdarzeń w tym obszarze, które decydują o kształcie ładu międzynaro-dowego, może wywoływać obawy o skuteczność i zasadność dalszego funkcjonowania instytucji odpowiadających za bezpieczeństwo międzynarodowe (sojusze), jak i  naro-dowe (państwo), bowiem państwo, jako złożona struktura społeczna zbudowana na podstawach prawa, swoje działanie realizuje na podstawie wyznaczonych celów w dłu-gim horyzoncie czasowym, jak średniookresowym czy krótkookresowym.

Największą wartością ludzkości jest bezpieczeństwo, które w swojej istocie zapew-nia stabilizację, pewność oraz zrównoważony rozwój. Należy jednak zadać pytazapew-nia, czy człowiek w XXI wieku jest bezpieczny oraz czy na takich fundamentach możemy budować bezpieczną przyszłość. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa jakże znanego polskiego pisarza futurysty, Stanisława Lema: „przesadą jest mówienie, że świat wszedł

w nową fazę historii, ale z pewnością wszedł w fazę wielkiego strachu… obawiam się, że to dopiero początek” [za: Pokruszyński 2012, s. 145]. Idąc tym tropem rozważań, można przywołać definicję bezpieczeństwa narodowego za prof. Łepkowskim:

Bezpieczeństwo narodowe to proces i stan zapewniające funkcjonowanie (aktywność) państwa w podstawowych dziedzinach, umożliwiające przetrwanie, rozwój i swobodę re-alizacji interesów narodowych w konkretnym środowisku (warunkach) bezpieczeństwa, poprzez podejmowanie wyzwań, wykorzystywanie szans, eliminowanie różnego rodzaju zagrożeń, przez co zmniejsza się ryzyko ich występowania, przez co zwiększa się ochrona żywotnych interesów państwa i narodu [Łepkowski 2008, s. 13].

Schemat 1. Struktura bezpieczeństwa państwa

Źródło: Pokruszyński 2012, s. 151. 50

Jak wcześniej zauważono dla tworzenia bezpieczeństwa narodowego konieczne są odpowiednie instytucje i struktury bądź system bezpieczeństwa narodowego (SBN), dlatego w znaczeniu strukturalnym bezpieczeństwo narodowe to całościowe organizo-wanie państwa do wypełniania podstawowych funkcji w tym zakresie.

Człowiek, który aktywnie działa w światowych oraz lokalnych uwarunkowaniach, ma prawo czuć się bezpiecznym, zatem bezpieczeństwo jest wartością pożądaną, która ujawnia się w sytuacjach braku jego poczucia. Jak wynika z przedstawionego powyżej schematu bezpieczeństwo dotyczy wielu obszarów działalności człowieka, w tym także życia codziennego przez co gwarantuje istnienie danego podmiotu, jak i możliwość jego rozwoju. Ważnym zauważeniem na tym schemacie jest troska o trwały i zrówno-ważony rozwój w taki sposób, aby przyszłe pokolenie mogły bezpiecznie żyć i twórczo się rozwijać.

1.2. Bezpieczeństwo informacyjne

Dynamiczny rozwój technik informatycznych w końcu XX wieku i obecnego stule-cia, które znalazły zastosowanie w komunikacji informacyjnej i systemach militarnych, doprowadził do tego, iż przewagę w szybkim i skutecznym podejmowaniu decyzji zdobędą ci i tylko ci, którzy będą dysponowali wszechstronną i wiarygodną informa-cją. W zależności od celu, w jakim będziemy wykorzystywali informacje, każda z nich (fałszywa, wiarygodna, użyteczna, nieużyteczna itp.) powinna być poddana wnikliwej ocenie pod kątem jej przydatności. Ważną rolę w tym obszarze odgrywają i odgrywać będą media informacyjne, które to nowe osiągnięcia techniczne wyposażyły w kompu-ter, internet, telefon komórkowy, przez co zmieniło się w sposób zasadniczy funkcjo-nowanie człowieka. Media te niosą wiele dobrego, ale budzą też obawy i kontrowersje. Pomimo to nazywamy je epokowym wynalazkiem ułatwiającym komunikowanie się wszystkich i ze wszystkimi. Dzięki dostępowi do internetu człowiek może funkcjono-wać w dwóch alternatywnych światach — realnym i wirtualnym. Cyberświat rządzi się liberalnymi prawami, daje swobodę wypowiedzi, sprzyja swobodnym zachowaniom, odmiennie niż w świecie realnym. Dodać do tego należy, że postrzegane są one jako przestrzeń informacji, poznania, komunikacji, jako środowisko interakcji, jako światowy rynek gospodarczy, czy społeczno-ekonomiczny i wreszcie — jako miejsce rozrywki. Nowe media, w tym internet, stwarzają nieznane dotychczas możliwości, ale mogą też stać się przyczyną wielu kłopotów i nieszczęść. Papież Jan Paweł II przyrównał internet do starożytnego forum, „na którym realizowała się polityka i handel, na którym speł-niano obowiązki religijne, na którym działała znaczna część życia publicznego i gdzie ujawniały się najlepsze i najgorsze cechy ludzkiej natury, podobnie jak nowe granice

w  dawniejszych czasach, także i ta — pisał papież — pełna jest niebezpieczeństw i obietnic, i nie brak jej posmaku przygody, który charakteryzował inne wielkie okresy przemian, internet zmienił postrzeganie czasu i przestrzeni” [Jan Paweł II 2002, ss. 5–6]. Gwałtowny wzrost liczby użytkowników internetu powoduje to, że coraz trudniej wyznaczyć linię dzielącą życie wirtualne od życia realnego [Bębas, Plis, Bednarek 2012, ss. 12–13]. Informacyjne oddziaływanie na zachowania i postawy podmiotów międzyna-rodowych, narodowych czy lokalnych, a także ochrona interesów państwowych przed negatywnymi skutkami oddziaływań tych podmiotów powinny być koordynowane przez czynniki państwowe w ramach własnej polityki i strategii rządów. Natomiast w sferze wykonawczej koordynacja musi zachowywać charakter zdecentralizowany, jako że będzie związana z bezpieczeństwem narodowym, a zwłaszcza z ochroną jego porządku konstytucyjnego. Informacja stanowiąca podstawę systemu wiedzy staje się ważnym elementem, który warunkuje sukces, a tym samym daje przewagę nad prze-ciwnikiem z dziedziny, którą jesteśmy żywotnie zainteresowani, dlatego też informacja nabiera szczególnego znaczenia w każdej dziedzinie działalności współczesnego czło-wieka [Bączek, 2005, ss. 45–47]. Realny system bezpieczeństwa jest dokumentowany przez liczne opracowania i publikacje obejmujące m.in. politykę bezpieczeństwa tele-informatycznego, plany i instrukcje takiego bezpieczeństwa [Skonieczny, Kroik 2010, s. 115]. Bezpieczeństwo teleinformatyczne oznacza stopień uzasadnionego zaufania, że nie zostaną poniesione straty wynikające z przypadkowego lub świadomego ujawnia-nia przetwarzaujawnia-nia informacji przechowywanej, przetwarzanej i przesyłanej za pomocą systemów teleinformatycznych, należy dodać, iż pojęcie ‘bezpieczeństwa informacyj-nego’, nazywane również zamiennie ‘bezpieczeństwem informacji’, jest często mylnie zawężane do zagadnień związanych z bezpieczeństwem informacyjnym. Tymczasem bezpieczeństwo informacji, wbrew powszechnemu myśleniu, nie odnosi się tylko i wyłącznie do procesów związanych z cyfrową obróbką i przechowywaniem danych, obejmuje ono ogół działań, w trakcie których dochodzi do generowania i przetwarzania informacji. W tym też kontekście zagrożeniami mogą być m.in. szpiegostwo, dezinfor-macja prowadzona przez obce państwa, przestępstwa komputerowe, cyberterroryzm czy walka informacyjna [Wojtaszczyk, Materska-Sosnowska, 2009, ss. 193–219]. Istotą bezpieczeństwa informacyjnego jest wyobrażenie o konieczności ochrony informacji będącej treścią, parametrów technicznych urządzeń, kodów dostępu, zastosowanych konfiguracji komputerów i ich oprzyrządowania. Zatem bezpieczeństwo informacyjne staje się obszarem bazowym, a w konsekwencji obszarem strategicznego zaintereso-wania. W szerszym znaczeniu bezpieczeństwo informacyjne obejmuje zabezpieczenie przed atakami sieciowymi, które wnosiłyby destrukcję w funkcjonowanie określonych instytucji czy też nowoczesnego państwa. Tak pojmowane bezpieczeństwo

cyjne dotyczy wielości podmiotów wewnątrzpaństwowych, które wyrażają obawy przed naruszeniami ich zasobów. W konsekwencji państwo staje przed koniecznością koordynacji systemu zabezpieczeń adresowanego do osób fizycznych, przedsiębior-ców, zabezpieczenia infrastruktury krytycznej, a nade wszystko sektora militarnego. Tak definiowane bezpieczeństwo informacyjne mieści w sobie antywirusową osłonę komputerów prywatnych i służbowych oraz ich zasobów; zabezpieczenie techniczne danych osobowych; procedury reagowania na ataki hakerskie czy cyberterrorystyczne; a także monitoring sieci, systemów informacyjnych i nośników informacji oraz gwaran-tuje dochowanie tajemnicy korespondencji sieciowej i zapewnia karalność przestęp-ców działających nielegalnie w tejże przestrzeni [Maciążek 2006, s. 13].

Wraz z rozwojem technologii informatycznej środki umożliwiające łamanie prawa w  sieci są coraz bardziej dostępne, dostrzec można nieznane dotąd formy łamania prawa za pośrednictwem komputera i internetu oraz skalę tego zjawiska. Przestępczość komputerowa okazuje się w tym przypadku naturalną konsekwencją rozwoju techno-logicznego oraz faktu pojawienia się nowych usług świadczonych tą drogą [Hołyst, Pomykała 2013, s. 111]. Wzrost znaczenia informacji powoduje, że wąskie, jednoaspek-towe traktowanie bezpieczeństwa w ujęciu znaczeniowym jest niewystarczające dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, gdyż każda dziedzina bezpieczeństwa narodowego jest coraz bardziej zależna od swobodnego przepływu informacji i  od poprawności funkcjonowania systemów bazujących na tych informacjach poprzez: zdefiniowanie problemów związanych z wytwarzaniem, gromadzeniem, przechowy-waniem i transformoprzechowy-waniem tychże informacji; określenie nowych zagrożeń informa-cyjnych; przygotowanie nowych jakościowo systemów przeciwdziałających tym zagro-żeniom; koordynację działań odpowiednich służb państwowych, które poprzez swoją działalność będą zapewniały odpowiedni poziom tegoż bezpieczeństwa w państwie [Liedl 2008, ss. 35–36]. Należy podkreślić, iż wraz z rozwojem i budową państwa infor-macyjnego, konieczne staje się stworzenie takich warunków i środków zrównoważo-nego bezpieczeństwa informacyjzrównoważo-nego, które zapewnią prawidłowe funkcjonowanie tegoż państwa.