Udział Sił Zbrojnych RP w utrzymaniu bezpieczeństwa międzynarodowego, poprzez uczestnictwo w misjach i operacjach pokojowych oraz reagowania kryzysowego, powi-nien być postrzegany przede wszystkim w kontekście interesu narodowego z uwzględ-nieniem zobowiązań międzynarodowych. Decyzje podejmowane przez władze pań-stwowe w tym zakresie, zdaniem Sławomira Olearczyka i Anety Nowakowskiej-Krystman [2016, ss. 104–105], powinny stanowić element świadomie wybranego przez organy władzy państwowej celu strategicznego.
Decyzje o udziale Sił Zbrojnych RP w wyżej wymienionych misjach i operacjach są każdorazowo suwerennymi decyzjami państwa. Władze państwowe biorą pod uwagę różnorodne czynniki oraz kierują się odpowiednimi kryteriami, spośród których jako najważniejsze wymienia się [Sroka 2004, s. 67]: kryteria polityczne, wśród których głównym kryterium jest zgodność udziału sił zbrojnych w danej operacji z interesem narodowym Polski (racją stanu); kryteria społeczno-ekonomiczne, wśród których prio-rytetowymi czynnikami są — poziom akceptacji przez społeczeństwo udziału wojska w określonej operacji, a także koszty udziału Polski w takiej operacji; kryteria wojskowe, do których zalicza się szanse powodzenia misji, mandat do przeprowadzenia takiej operacji oraz poziom jej akceptacji przez strony konfliktu.
Podstawowe dokumenty polityczne określające zasady zaangażowania sił zbroj-nych w misje lub operacje pokojowe (reagowania kryzysowego, humanitarne) pod auspicjami organizacji międzynarodowych, które były i powinny być każdorazowo brane pod uwagę w procesie wypracowania decyzji o użyciu Sił Zbrojnych RP w tych operacjach, to Karta Narodów Zjednoczonych i rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ, Koncepcja strategiczna NATO (2010) i Europejska strategia bezpieczeństwa (2003). Natomiast podstawowymi dokumentami narodowymi w tym zakresie obecnie są: Kon-stytucja RP (1997), ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także Strategia bezpieczeństwa narodowego (2014), Strategia rozwoju systemu bez-pieczeństwa narodowego 2022 (2013).
W okresie PRL-u podstawą prawną udziału Wojska Polskiego w zagranicznych misjach i operacjach pokojowych była Konstytucja PRL z 1952 roku oraz ustawa z 30 czerwca 1970 roku o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Ustawa ta miała tak uniwersalny charakter, że mimo zmian ustrojowych w kraju w 1989 roku czy wstąpie-nia Polski do Paktu Północnoatlantyckiego obowiązywała do 2004 roku [Ciechanowski 2010, s. 49].
Od 1997 roku zaangażowanie Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa było i jest realizowane na podstawie Konstytucji RP, zgodnie z art. 9 mówiącym, że Polska prze-strzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Art. 87 Konstytucji RP stwierdza, że źródłem prawa obok samej Konstytucji są ustawy, ratyfikowane umowy międzynaro-dowe oraz rozporządzenia. Art. 91 Konstytucji RP szczegółowo opisuje sposób trakto-wania umowy międzynarodowej, która po ogłoszeniu jej w Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Do użycia sił zbroj-nych poza granicami kraju odnosi się bezpośrednio art. 117 Konstytucji RP, w myśl któ-rego zasady użycia Sił Zbrojnych RP poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa [Jóźwiak, Marcinkowski 2002, s. 49].
W myśl Konstytucji RP kolejnym źródłem prawa stanowiącym podstawę udziału Sił Zbrojnych RP w misjach i operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego poza granicami kraju są ustawy. Jednym z podstawowych aktów prawnych w tym zakresie jest ustawa z 17 grudnia 1998 roku o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa [Dz.U. z 1998 r. nr 162, poz. 1117]. W rozumieniu tej ustawy użycie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jedno-stek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w: konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych; misji pokojowej; akcji zapobieże-nia aktom terroryzmu lub ich skutkom.
O użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w konflik-cie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych oraz udziału w misji pokojowej postanawia Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów. Natomiast o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom Prezydent RP postana-wia na wniosek Prezesa Rady Ministrów. O podjętym postanowieniu Prezydent RP nie-zwłocznie informuje Marszałków Sejmu i Senatu. W myśl art. 7 niniejszej ustawy osoby wchodzące w skład jednostek wojskowych wykonujących zadania poza granicami pań-stwa podlegają na terytorium pańpań-stwa obcego przepisom dyscyplinarnym, karnym i porządkowym obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również są obowiązani do przestrzegania prawa państwa przyjmującego oraz wiążącego Rzeczpospolitą Pol-ską prawa międzynarodowego.
Dokumentem, który stanowił wytyczne do kierowania jednostek Sił Zbrojnych RP do udziału w misjach i operacjach pokojowych oraz reagowania kryzysowego orga-nizacji międzynarodowych, była do 2013 roku Strategia udziału Sił Zbrojnych Rzeczy-pospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych (2009)1. Określała ona wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej; strategiczne cele i założe-nia udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach międzynarodowych; podmiot prowadzący operację; zdolności operacyjne, jakie powinny być rozwijane w Siłach Zbrojnych RP; sposoby finansowania operacji. Zgodnie z tą strategią głównym celem udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych była: obrona interesów narodowych przed zewnętrznymi zagrożeniami przez likwidowanie źródeł kryzysów oraz wygaszanie konfliktów w bliższym i dalszym otoczeniu strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej; budowa stabilnego środowiska bezpieczeństwa; umacnianie instytucji i organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego; wypełnianie zobowiązań 1 Strategia udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych przestała obo-wiązywać z chwilą wejścia w życie Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 2022 (2013). 166
sojuszniczych przez zacieśnianie dwustronnej i wielostronnej współpracy wojskowej i pozawojskowej z sojusznikami, koalicjantami oraz partnerami; zapobieganie katastro-fom humanitarnym i powstrzymywanie naruszeń praw człowieka.
Dokumentem o podobnym charakterze jest obecnie Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 2022 (2013), w której, w ramach celu nr 1 ukierunko-wanego na kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym, ważnymi zadaniami, z punktu widzenia udziału Sił Zbrojnych w utrzymaniu bezpieczeństwa międzynarodowego, jest wspieranie zwiększenia skuteczności ONZ poprzez udział w operacjach pokojowych realizowa-nych przez tą organizację, a także rozwijanie zdolności szybkiego reagowania Unii Euro-pejskiej poprzez zwiększenie gotowości do użycia grup bojowych w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE.
Strategia bezpieczeństwa narodowego RP (2014) jest również tym dokumentem, w którym zawarte są wytyczne w zakresie udziału Sił Zbrojnych RP w międzynarodo-wych misjach i operacjach pokojomiędzynarodo-wych i reagowania kryzysowego. Określono w niej, że jednym z trzech priorytetów polityki bezpieczeństwa RP jest wspieranie i selek-tywny udział w działaniach społeczności międzynarodowej, realizowanych na podsta-wie norm prawa międzynarodowego, mających na celu zapobieganie powstawaniu nowych źródeł zagrożeń, reagowanie na zaistniałe kryzysy oraz przeciwdziałanie ich rozprzestrzenianiu się. Ważną formą udziału Polski w działaniach społeczności mię-dzynarodowej w tym zakresie jest uczestnictwo Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami kraju. Podkreśla się także, że działania wojskowe powinny być wzmacniane poprzez zaangażowanie cywilne, w tym poprzez pomoc rozwojową. Ponadto jedną z misji określonych w tej strategii dla Sił Zbrojnych RP jest ich udział w procesie stabi-lizacji sytuacji międzynarodowej, w tym w międzynarodowych działaniach z dziedziny zarządzania kryzysowego, poprzez realizację takich zadań, jak udział w działaniach antyterrorystycznych w kraju i poza granicami oraz udział w operacji obronnej poza obszarem państwa odpowiednio do zobowiązań sojuszniczych w ramach artykułu 5 Traktatu Północnoatlantyckiego.
W Siłach Zbrojnych RP dokumentem, który określa zasady użycia i działania sił zbroj-nych z uwzględnieniem treści strategii, norm prawa międzynarodowego i krajowego, jest Doktryna narodowa — operacje połączone (OP/01) opracowana w 2002 roku wraz z jej pochodnymi dokumentami [Paszkowski 2016, s. 46].