Powstanie hiszpańskie. Zaledwie zająwszy Portu

galię, Napoleon zapragnął wejść w posiadanie Hiszpanii.

Cesarz kazał wkroczyć wojsku do Hiszpanii w nadziei, że Burbonowie za przykładem portugalskich Braganzów schronią się do Ameryki. Zamiast tego, wybuchło w Ma­

drycie powstanie ludowe, które zmusiło króla Karola IV do abdykacyi na rzecz swego syna Ferdynanda VII. Wtedy Napoleon zawezwał przed swoje oblicze do Bayonne ojca i syna, a tam zmusił Ferdynanda VII do zwrócenia korony ojcu, który bez oporu złożył ją w ręce Napoleona. Cesarz zaś oddał Hiszpanię bratu swemu Józefowi, a koronę neapo- litańską najlepszemu swemu generałowi jazdy i szwagrowi Muratowi. Napoleon nie znał jeszcze ognistego patryo- tyzmu i dumy Hiszpanów. Jak rozeszła się wiadomość o zaj­

ściach w Bayonne, cały naród jak jeden mąż zerwał się do powstania. W Sewilli utworzyła się Junta, t. j. komisya, która wzięła na siebie kierunek powstania. Wszelki rodzaj walki, nawet skrytobójstwo i najwięcej wyrafinowane okru­

cieństwo zdawało się być dozwolonem przeciw obcym cie­

mięzcom. Napoleon, który tylu monarchów upokorzył, do­

czekał się tego, że naród powstańczy obskubywał jego wa­

wrzyny. Generał Dupont poniósł sromotną porażkę pod Bay len w Andaluzyi, i musiał w końcu z armią 25000 ludzi złożyć broń. Teraz powstali i Portugalczycy, a Anglia, korzystając z przyjaznej chwili do zaszkodzenia przeciwni­

76

kowi, posłała im na pomoc wojsko pod wodzą Artura Wellesley’a, dla którego Indye były szkołą wojskową i który już wcześnie rokował najświetniejsze nadzieje sławy wojennej. W krótkim czasie zmusił Junota do kapitulacyi pod Ci n trą, poczem wojska francuskie musiały opuścić Portugalię, a okręty francuskie przewiozły je do kraju.

W czasie tych doniosłych zdarzeń na półwyspie Pire- nejskim, Napoleon udał się w pełnym blasku swego pano­

wania nad światem do Erfurtu, gdzie otoczony niemieckimi królami i książętami, jako swoimi wasalami, ponownie spotkał się z cesarzem Aleksandrem, dla odświeżenia oziębio­

nego już związku przyjaźni. Następnie pospieszył sam z 200.000 ludzi do Hiszpanii, gdzie wypędzonego brata swego znów osadził w Madrycie. Zanim powstanie rzeczywiście stłumił i Anglików wypędził z Hiszpanii, odwołały go nowe zawi- kłania do Niemiec.

8. Reformy Steina i Scharnhorsta (1807—1808). Nowa wojna z Austryą; Andrzej Hofer (1809). Przykład Hiszpanów, oddziałał, jak iskra elektryczna, na narody ogłu­

szone obuchem tyranii, szczególniej na Niemców, którzy, grzęznąc najgłębiej w bagnisku poniżenia, poczęli obecnie czuć się znowu jako naród. Najsilniej odzywało się to uczucie w Prusach, gdzie król Fryderyk Wilhelm HI z pomocą dosko­

nałych ministrów pracował nad wewnętrznem odrodzeniem państwa. Tak więc, dzielny baron Stein, który się wiele nauczył od rewolucyi francuskiej, zniósł poddaństwo, daniny feudalne i przymus cechowy, miastom przywrócił samorząd, natchnął wogóle naród nowym duchem i rozbudził silnie poczucie solidarności społecznej. Jednocześnie wysoce uzdol­

niony minister wojny Scharnhorst cichaczem zreformo­

wał do gruntu wojskowość. Ustały przywileje szlachty przy obsadzaniu stopni oficerskich, obrona ziemi ojczystej stała się obowiązkiem ogólnym, wojsko miało składać się ze wszystkich synów kraju, zdolnych do boju.

Publicyści, działacze społeczni, wybitni pisarze, zagrze­

wali do walki; tworzyły się liczne stowarzyszenia tajne z ce­

lem agitacyi i organizacyi zbrojnego powstania narodowego, dla oswobodzenia Prus.

Licząc na taki nastrój i spółdziałanie Prus, Austrya odważyła się raz jeszcze rzucić rękawicę pogromcy Europy (1809). Wszelakoż Stein nie był już doradcą dworu ber­

lińskiego. Albowiem Napoleon, dowiedziawszy się z prze­

jętych listów o wrogiem dla niego usposobieniu pruskiego męża stanu, przebywając w Madrycie, wysłał go na wy­

gnanie do Rosyi. W chwili stanowczej zatrwożony Fryderyk Wilhelm 111 pozostawił Austryę swemu losowi, nie przyłą­

czając się do niej.

Zachowanie się rządu przytłumiło ruch, budzący się w Prusach; napróżno major pruski Schill, dowódca ochot­

niczego pułku, starał się rozniecić powstanie w Niemczech północnych. Tylko na południu Tyrolczycy usiłowali zrzucić z siebie znienawidzone jarzmo bawarsko-francuskie. Ze zwykłą sprawnością i szybkością Napoleon zjawił się w Niemczech, i w pięciodniowej bitwie na równinie, w południowej stronie od Ratyzbony (pod Thann, Abensberg, Landshut i Egg­

mühl), zadał arcyksięciu Karolowi porażkę, która znów otwo­

rzyła mu drogę do Wiednia. Arcyksiążę, cofając się, zgro­

madził siły swoje nad Dunajem dla powstrzymania przeprawy wojsk Napoleona. 1 rzeczywiście pierwsza próba Napoleona w tym celu przedsięwzięta skończyła się dla niego krwawą klęską pod wsiami Aspern i Essling, ponieważ wezbrane fale rzeki dwa razy rozbiły ruchome mosty, wskutek czego posiłki nie mogły na czas stanąć na drugim brzegu. Z lepszym skutkiem dokonał przeprawy później, i pod Wagram od­

niósł stanowcze zwycięstwo. Pokojem w Wiedniu, ponownie upokorzona, Austrya zmuszona była wydać Napoleonowi całe Swe terytoryum na brzegach Adryatyku, Bawaryi zaś Salc- burg, a Saksonii (Księstwu Warszawskiemu) i Rosyi — części Galicyi; i oprócz tego zapłaciła kontrybucyę w sumie 85 mi­

lionów franków. Walecznych Tyrolczyków, którzy szczęśliwie otrząsnęli się z jarzma, pozostawiła Austrya na łasce losu;

znaczna ilość wojsk rozpędzała i trzebiła ich, wodza zaś, dziel­

77

nego Andrzeja Hofer a, rozstrzelano w Mantui. Ten sam los spotkał oficerów, którzy brali udział w powstaniu Schilla;

szeregowców zaś wysłano na galery.

Napoleon stanął u szczytu swej potęgi. Dla nadania dynastyi swojej blasku historycznej legalności, rozwiódłszy się z dotychczasową swoją małżonką Józefiną Beau- h a r n a i s, z którą ożenił się dawniej, poślubił arcyksiężniczkę austryacką Maryę Ludwikę, córkę cesarza. Strach przed nim nawet skłonił Szwedów do zdetronizowania swego króla Gustawa IV., który z uporem obstawał przy wojnie przeciw Francyi, i któremu cesarz Aleksander wydarł Finlandyę, oraz do obrania za następcę tronu szwedzkiego marszałka fran­

cuskiego Bernadotte (królem został dożywotnio stryj Gustawa, Karol XIII).

9. Zaostrzenie systemu kontynentalnego; aneksya