2.1. Edukacja środowiskowa na wyższych uczelniach rolniczych Polski i Ukrainy
2.1.3. Poziomy wzbogacenia treści kształcenia wiedzą środowiskową
opie-rać się na połączeniu formalnej działalności edukacyjnej z nieformalną, nauczaniu przedmio-tów kierunkowych i ogólnokształcących wzbogaconych wiedzą środowiskową.
Jednym z głównych czynników subiektywnych, które powstrzymują realizację wy-mienionych celów w praktyce, jest błędne stanowisko, zgodnie z którym największy nacisk w realizacji edukacji środowiskowej kładzie się na nauczanie poszczególnych przedmiotów.
Według Mikłaszewskiego [2003] idea zrównoważonego rozwoju powinna być obec-na we wszystkich obec-nauczanych przedmiotach, o ile tylko jest to możliwe. Chodzi o prze-kazanie generalnych założeń ekorozwoju w odniesieniu do różnych dziedzin wiedzy. Wy-kładanie ekorozwoju jako osobnego przedmiotu w izolacji lub bez odniesienia do innych treści kształcenia uniemożliwia przełożenie tej idei na inne dziedziny wiedzy, szczególnie tam, gdzie są możliwości praktycznych zastosowań nabytych wiadomości. Dotyczy to w pierwszej kolejności przedmiotów kierunkowych. Nauczyciele akademiccy mają za za-danie opracowanie programów nauczania różnych kierunków studiów z uwzględnieniem w nich idei zrównoważonego rozwoju. Konieczne jest znalezienie możliwości połączenia tre-ści wykładanego przedmiotu z wiedzą środowiskową. Szczególnie istotne pod tym względem są różnego rodzaju praktyki oraz zajęcia terenowe, które pozwalają uświadomić studentom wzajemny związek między przyszłą pracą zawodową a stanem środowiska. Przy nauczaniu o zrównoważonym rozwoju jednakowo ważne są problemy generalne, jak i lokalne.
Treści nauk przyrodniczych oraz rolniczych w największym stopniu pozwalają wzbo-gacić program o wiedzę środowiskową. Te dziedziny są ściśle związane z polityką i pozwa-lają logicznie przedstawić potężny wpływ rolnictwa o wysokiej wydajności na środowisko przyrodnicze, objaśnić programy rolno-środowiskowe Unii Europejskiej, a także pozytywny wpływ ich wdrażania na przyrodę. Treści kształcenia kierunków agroinżynieryjnych są rów-nież bardzo podatne na uzupełnianie wiedzą o zrównoważonym rozwoju. W tym przypadku warto pogłębić wiedzę studentów o współczesnych technologiach energooszczędnych, ich wpływie na środowisko oraz możliwościach udoskonalenia istniejących technologii. Zde-cydowanie większej ekspozycji wymagają podstawowe treści przyrodnicze na kierunkach
technicznych. Natomiast specjalności przyrodnicze warto uzupełnić podstawową wiedzą techniczno-matematyczną w celu kształtowania u studentów umiejętności oceny i pomiaru strat środowiskowych oraz rezultatów planowanych przedsięwzięć proekologicznych.
Wiedza środowiskowa włącza treści dotyczące: przyrody jako całościowego systemu; •
dialektycznego związku przyrody i społeczeństwa; •
stosunków społeczeństwa i przyrody, człowieka i przyrody; •
działalności człowieka w przyrodzie jako w systemie samoodnawialnym; •
estetyczno-psychicznego wpływu przyrody na człowieka; •
wpływu środowiska naturalnego na zdrowie człowieka; •
praktycznej działalności społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody i racjonalne-•
go wykorzystania zapasów naturalnych;
specjalnej wiedzy środowiskowej, która powinna być bezpośrednio powiązana •
z zawodową działalnością człowieka.
Oprócz nasycenia wiedzą środowiskową programów studiów należy utworzyć osob-ny przedmiot o treści środowiskowej, w którego ramach zostaną przedstawione synteza zrównoważonego rozwoju, polityka ekologiczna państwa, akty prawne dotyczące rozwoju gospodarki, ochrony środowiska, struktury zarządzania. Ten specjalistyczny kurs ma za za-danie wzbogacić wiedzę studentów o zasadniczych problemach zrównoważonego rozwoju, generalnych sposobach ich rozwiązań w skali światowej i krajowej. Prowadzenie podobnego przedmiotu warto zaplanować na ostatni rok studiów, co pozwala zapoznać studentów z naj-nowszymi aktami prawnymi w celu praktycznej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w przyszłej pracy zawodowej.
Wysokim potencjałem proekologicznym charakteryzują się aktywne formy naucza-nia, które wymagają od studentów rozwiązywania konkretnych problemów środowisko-wych, zgodnie z przyszłym zawodem. Pozwalają na to odpowiednio zorganizowane zajęcia ćwiczeniowe, seminaryjne, projektowe, praktyki terenowe i inne. Aktywny udział studentów w wymienionych formach dydaktycznych wymaga samodzielnego poszukiwania informacji uzupełniającej, opracowania wariantowych rozwiązań i w ten sposób kształtuje system prak-tycznych umiejętności stosowania wiedzy zawodowo-środowiskowej.
Zgodnie z wyzwaniami zrównoważonego rozwoju przyszły absolwent wyższej uczel-ni typu roluczel-niczego powinuczel-nien posiadać, oprócz kompetencji kwalifikacyjnych, także wrażli-wość przyrodniczą.
Lukjanowa [2006] wydziela sześć poziomów wzbogacenia treści kształcenia wiedzą środowiskową, z których każdy ma własne cechy i realizuje się w procesie nauczania okre-ślonych przedmiotów (tab. 1).
Obok potencjału edukacyjnego, wychowawczego, poznawczego i ogólno-kulturalne-go, edukacja środowiskowa na wyższych uczelniach typu rolniczego ma także wymiar prak-tyczny. Chodzi o rolę wiedzy środowiskowej w uświadamianiu i ocenianiu wpływu dzia-łalności zawodowej na biosferę. Brak takiej podstawowej wiedzy, podobnie jak brak norm etycznych w stosunku człowieka do środowiska naturalnego, tworzy problem społeczny o znaczeniu globalnym.
Tabela 1 Table 1 Charakterystyka poziomów wzbogacenia treści kształcenia wiedzą środowiskową na etapie
kształcenia uniwersyteckiego
Characteristics of the levels improving education through environmental knowledge at the academic level
Poziom wzbogacenia treści kształcenia wie-dzą środowiskową
Level of environ-mental knowledge
improvement
Treść kształcenia środowiskowego
Environmental education Podstawa przedmiotowaBasic subjects
1 2 3
Informacyjno- -poznawczy Information-cognitive
Historia powstania konkretnego problemu środowiskowego; aspekty prawne i społeczne; dokumenty prawne w odniesieniu do ochrony środowiska The history of a particular environmental problem, legal and social aspects, legal documents in relation to environment
Przedmioty ogólnokształcące, społeczne, humanistyczne Comprehensive, social and humanistic subjects
Przygotowawczy Preparatory
Ukazywanie konkretnych przykładów negatywnego wpływu na środowisko naturalne gospodarczej działalności człowieka; analiza przyczyn powstawania Showing specific examples of negative environmental impact of human economic activity, the analysis of environmental contamination causes
Przedmioty kierunkowe, społeczne
Major and social subjects
Strukturalno-logiczny Structural-logical
Uogólnianie związków przyczynowo- -skutkowych zanieczyszczenia środowiska naturalnego; określenie skutków negatywnego wpływu czynnika antropogenicznego na środowisko na wszystkich poziomach ugrupowań ekologicznych
Generalization of cause and effect of environmental pollution; determination of the causes of anthropogenic negative factor impact on the environment at all levels of ecological groups
Przedmioty kierunkowe, specjalistyczne; kursy profilu ekologicznego
Major, specialistr subjects; ecological profile courses
Konstrukcyjno- -ekologiczny Constructive-
-ecological
Kształtowanie systemu umiejętności podejmowania decyzji techniczno- -środowiskowych zgodnie z wymogami oszczędnego wykorzystania
zasobów naturalnych
Developing technical-environmental decision-making skills according to requirements of economic use of natural resources
Przedmioty kierunkowe, kursy zintegrowane; zajęcia fakultatywne
Major subjects, integrated courses; elective classes
Tabela 1 Table 1 1 2 3 Profesjonalno- -ekologiczny Professional- -ecological
Realizacja konkretnych zadań środowiskowo-praktycznych w działalności profesjonalnej oraz w życiu codziennym Implementation of specific environmental-practical projects in professional and everyday life activities
Kursy ukierunkowania środowi-skowego; wszystkie
rodzaje praktyk
Environmentally-orientated courses, all types of practices
Świadomościowo- -etyczny Awareness and ethics
Uwzględnianie aspektów środowiskowych w działalności profesjonalnej i życiu codziennym; kształtowanie nowych stereotypów zachowania, dążenie do stałego podwyższania jakości swego życia; zmiana konsumpcyjnego stylu życia i systemu wartości
Consideration of environmental aspects in the professional and everyday life activities; formation of new stereotypes of behavior, striving for continuous improvement of lifestyle quality level, changes of consumption lifestyle and value system
Wszystkie przedmioty All courses
Źródło: [Lukjanowa 2006] – Source: [Lukjanowa 2006]
Prowadzona analiza etapów wzbogacenia treści kształcenia wiedzą środowiskową pozwala wnioskować o wartości edukacji środowiskowej dla wykształcenia przyszłych spe-cjalistów, która wpływa na zmianę myślenia technokratycznego na środowiskowe, uczy od-powiedzialności w stosunku do środowiska naturalnego w trakcie działalności zawodowej i życiu codziennym.