przygotowania wykładowców do kształcenia
środowiskowego
W odniesieniu do hipotezy nr 2 odnoszącej się do podniesienia profesjonalizmu pracowników naukowo-dydaktycznych do realizacji zadań edukacji środowiskowej przez wdrażanie na wyższych uczelniach rolniczych systemu przygotowania środowiskowo-me-todycznego wykładowców uczelnianych, a także hipotezy nr 4 mówiącej o warunkach do-skonalenia procesu edukacyjnego w celu nadania mu orientacji środowiskowej na skutek stosowania przez wykładowców współczesnych metod nauczania, były prowadzone badania pozwalające wnioskować o przygotowaniu wykładowców do kształcenia środowiskowego studentów.
Najbardziej obiektywnej oceny przygotowania wykładowców do kształcenia środo-wiskowego studentów można dokonać na podstawie analizy odpowiedzi ankiety sondażu diagnostycznego dla wykładowców (załącznik nr 3).
Prawie wszyscy wykładowcy obu państw, niezależnie od kierunku (95% ankietowa-nych na uczelniach polskich i 90% ukraińskich), zgadzają się z koniecznością wprowadzenia edukacji środowiskowej. Wśród głównych warunków sprzyjających rozwojowi świadomości środowiskowej studentów wymieniano: odpowiednio dobrane treści przedmiotowe, zajęcia terenowe, uczestnictwo studentów w realizacji prawdziwych projektów środowiskowych, zapoznanie się z działalnością klubów ekologicznych (nieformalna edukacja środowiskowa). Uogólniając, można stwierdzić, że wykładowcy obu państw główny akcent w określeniu warunków kształtowania świadomości środowiskowej studentów kładli na rozmaite formy edukacji środowiskowej, czyli świadomie uznawali swoją dominującą rolę w kształceniu środowiskowym przyszłych specjalistów.
Równocześnie ich poglądy na potrzebę połączenia zagadnień środowiskowych z tre-ścią przedmiotów przez nich prowadzonych różniły się. Około 40% badanych wykładowców polskich uczelni oraz 30% ukraińskich dało twierdzącą odpowiedź na to pytanie, prawie po 12% badanych wykładowców obu państw – podało odpowiedź „nie” i prawie po 50% udzie-liło odpowiedzi „nie wiem”.
Wyniki badań zawarto w tabeli 24 i zobrazowano na rysunku 6.
Najwyższy poziom uświadomienia potrzeby wzbogacenia programów nauczania treścią środowiskową wykazują wykładowcy kierunków rolnictwo i zootechnika polskich wyższych uczelni rolniczych. Nieco niższe wskaźniki odnotowano w odniesieniu do wy-kładowców tych samych kierunków ukraińskich wyższych uczelni. Należy odnotować, że uzyskano stosunkowo dużo odpowiedzi „nie wiem”, co świadczy o niewystarczającym za-angażowaniu w problemy środowiskowe oraz niechęci do orientacji środowiskowej treści swego przedmiotu.
Zaistniałą sytuację można uzasadnić, analizując odpowiedzi wykładowców na py-tanie „Czy wystarczające jest odzwierciedlenie problemów środowiskowych w sylabusach przedmiotowych uczelni?”
Tabela 24 Table 24 Odpowiedzi nauczycieli akademickich na pytanie o potrzebę wzbogacenia programów
nauczania o treści środowiskowe [%]
Responses of academic teachers to questions on necessity of improving the curriculum with environmental issues
Pytania Questions Odpo-wiedzi Respon-ses Kierunki Fields of study rolnictwo agriculture zootechnika animal husbandry technika rolnicza i leśna agricultural and forestry technology Polska
Poland UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine Czy wystarczające jest
odzwierciedlenie problemów środowiskowych w sylabusach przedmiotowych uczelni? Are environmental problems sufficiently reflected in the sylabuses of these universities?
tak yes 56,2 34,7 45,6 36,7 31,6 26,1 nie no 10,6 22,8 12,8 23,5 15,3 25,6 nie wiem i do not know 33,2 42,5 41,6 39,8 53,1 48,3 Jeżeli jest realizowany program
z zakresu edukacji środowiskowej to należy utrzymać go oraz względnie poszerzać treść programową?
If the environmental education programme is implemented in the field of environmental education should it be con-tinued and expanded?
tak yes 86,6 81,3 84,2 82,8 80,6 86,8 nie no 6,1 10,2 5,8 9,4 8,5 11,3 nie wiem i do not know 7,3 8,5 10,0 9,8 10,9 1,9
Czy istnieje potrzeba włączenia zagadnień środowiskowych w zakres programu prowadzonego przez Pana (Panią) przedmiotu? Is it necessary to include environ-mental issues in your subject?
tak yes 43,4 33,4 39,7 31,0 37,0 26,0 nie no 10,1 12,4 9,6 13,7 11,2 15,4 nie wiem I do not know 46,5 54,2 50,7 55,3 51,8 58,6
Źródło: Opracowanie autora Source: Author´s stude
0 10 20 30 40 50 60 70 Polska
Poland Ukraina Ukraine PolandPolska Ukraina Ukraine PolandPolska Ukraina Ukraine rolnictwo – agriculture zootechnika – animal
husbandry technika rolnicza i leśna agricultural and forestry technology kierunki studiów fields of study tak – yes nie – no nie wiem i do not know % r esp on de ntó w re sp on de nt s
Rys. 6. Potrzeba wzbogacenia programów nauczania o treści środowiskowe w opinii nauczycieli akademickich wyższych uczelni Polski i Ukrainy
Fig. 6. Necessity of improving the curriculum with environmental issues according to academic teachers of Polish and Ukrainian universities
Prawie 13% ankietowanych wykładowców polskich uczelni oraz 24% uczelni ukraiń-skich dało odpowiedź przeczącą („nie”). Otóż istnieje ogólna potrzeba dopracowania i uzu-pełnienia programów nauczania tak, aby edukacji środowiskowej wyznaczyć pierwszopla-nową rolę, a do procesu nauczania wprowadzać najbardziej znaczące i aktualne osiągnięcia współczesnej nauki środowiskowej. Z drugiej strony, istnieje potrzeba udzielenia wsparcia naukowo-metodycznego wykładowcom obu państw przez organizację i prowadzenie spe-cjalnych szkoleń, seminariów, konferencji o tematyce środowiskowej, pozwalających na podniesienie kwalifikacji naukowo-dydaktycznych, zagłębienie w problematykę środowi-skową, aktywizację twórczego myślenia w celu poszukiwania optymalnych sposobów orien-tacji środowiskowej treści swego przedmiotu.
O prawidłowości przedstawionych wyżej wyników przekonują odpowiedzi na py-tanie o rozumienie przez wykładowców potrzeby uzupełniania, pogłębiania swojej wiedzy środowiskowej (pytanie nr 10).
Porównawcze wyniki odpowiedzi podano w tabeli 25 i zobrazowano na rysunku 7. Większość ankietowanych wykładowców wykazuje zrozumienie potrzeby pogłę-bienia swojej wiedzy środowiskowej. Pozostali jeszcze bardziej potrzebują doskonalenia umiejętności dydaktycznych do realizacji zasad edukacji środowiskowej, ponieważ udzielili odpowiedzi wskazujących na niezdecydowaną postawę wobec potrzeby uzupełnienia swojej wiedzy środowiskowej.
Tabela 25 Table 25 Odpowiedzi nauczycieli akademickich na pytanie o potrzebę pogłębienia wiedzy środowiskowej [%] Responses of academics to the question about necessity to fathom their environmental knowledge
Odpowiedzi Responses
Kierunki Fields of study rolnictwo
agriculture animal husbandryzootechnika
technika rolnicza i leśna agricultural and forestry technology Polska
Poland UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine tak yes 63,8 54,3 59,6 48,2 54,3 44,5 nie no 2,5 3,2 2,8 4,6 5,4 6,2 nie wiem i do not know 33,7 42,5 37,6 47,2 40,3 49,3
Źródło: Opracowanie autora Source: Author´s stude
0 10 20 30 40 50 60 70 Polska
Poland Ukraina Ukraine Polska Poland Ukraina Ukraine Polska Poland Ukraina Ukraine rolnictwo – agriculture zootechnika – animal
husbandry technika rolnicza i leśna agricultural and forestry technology tak – yes nie – no nie wiem i do not know
kierunki studiów – fields of study
Rys. 7. Potrzeba pogłębienia wiedzy środowiskowej w opinii nauczycieli akademickich wyższych uczelni Polski i Ukrainy
Fig. 7. Necessity of improving environmental knowledge according to academics at Polish and Ukrainian universities
Ostatnia grupa pytań dotyczyła punktu widzenia wykładowców na przyczyny nie-zbędności edukacji środowiskowej (pytania 2, 3, 9). Pytania te są jednakowe z zawartymi w ankiecie dla studentów, dlatego odpowiedzi na nie są szczególnie interesujące.
nie-Tabela 26 Table 26 Odpowiedzi nauczycieli akademickich na pytania o przyczyny niezbędności edukacji
środowiskowej [%]
Responses of academics to questions about reasons for the need for environmental education
Pytania
Questions Odpowiedziresponses
Kierunki Directions rolnictwo
agriculture animal husbandryzootechnika
technika rolnicza i leśna agricultural and forestry technology Polska
Poland UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine PolandPolska UkrainaUkraine
1 2 3 4 5 6 7 8
Przyczyny zdobywania wiedzy środowisko-wej przez studentów Reasons for learning environmental know-ledge in students Orientacja w sytuacji środowiskowej oraz do przyszłej pracy zawodowej Awareness of the environmental situation now and for future profession 64,2 60,8 62,1 58,8 56,7 52,4 Ogólny rozwój oraz zdrowy tryb życia General deve-lopment and healthy lifestyle 35,8 39,2 37,9 41,2 43,3 47,6 Co najbardziej sprzyja uświadomieniu studen-tom potrzeby edukacji środowiskowej? What most icreases students’ awareness of the need for environ-mental education? Stan środowiska mojego regionu Condition of environment in my region 39,5 35,2 44,5 31,5 33,3 37,8 Środki masowe-go przekazu Mass media 8,2 4,0 7,5 11,9 17,3 6,8 Proces edukacyjny Proces sof education 52,3 60,8 48,0 56,6 50,4 55,4
Tabela 26 cd. Table 26 cont.
1 2 3 4 5 6 7 8
Jakie są możliwości poprawy stanu środo-wiska przyrodniczego? How can natural environment be possibly improved? Racjonalne metody wykorzystywania zasobów przyrody Rational exploita-tion methods of natural resources 58,4 54,2 61,8 50,3 63,7 49,5 Nowoczesne tech-nologie produkcji Modern produc-tion technologies 26,2 29,5 25,4 23,8 23,0 22,6 Opracowanie jednolitych zasad ochrony środowiska Elaboration of uniform rules for environmen-tal protection 15,4 16,3 12,8 25,9 13,3 27,9
Źródło: Opracowanie autora Source: Author´s stude
Otrzymane wyniki wskazują na bardzo małą różnicę między odpowiedziami ankieto-wanych wykładowców poszczególnych kierunków w obu państwach. Świadczy to o prawie jednakowych poglądach nauczycieli akademickich Polski i Ukrainy na niezaprzeczalną po-trzebę edukacji środowiskowej studentów jako przyszłych specjalistów z zakresu rolnictwa. Na uwagę zasługuje porównanie poglądów wykładowców na warunki sprzyjają-ce uświadomieniu studentom potrzeby edukacji środowiskowej. Zdecydowana większość z nich wskazała proces edukacyjny jako najważniejszy czynnik zrozumienia przez studentów konieczności wykształcenia środowiskowego. Na drugim miejscu – stan środowiska swoje-go regionu. Ostatnią pozycję wg wykładowców zajmują środki masoweswoje-go przekazu.
Przy analizie porównawczej odpowiedzi wykładowców i odpowiedzi studentów za-uważono zależność postawy studentów od przekonań wykładowców. Szczególnie jeśli cho-dzi o kształtowanie gotowości do stosowania nabytej wiedzy środowiskowej w praktyce zawodowej oraz życiu codziennym (pytanie o możliwości poprawy stanu środowiska przy-rodniczego). Zrozumiałe jest, że racjonalne metody wykorzystania zasobów przyrody – to najbardziej efektywny i perspektywiczny sposób polepszenia stanu środowiska przyrodni-czego. Większość badanych wykładowców zaproponowała właśnie ten wariant odpowiedzi. Przy porównywaniu odpowiedzi nauczycieli akademickich z odpowiedziami studentów na to pytanie (tab. 17) zauważono ilościowe podobieństwo podanych wariantów odpowiedzi, co potwierdza rolę nauczycieli akademickich w kształtowaniu świadomości środowiskowej studentów oraz ich gotowości stosowania zdobytej wiedzy do podejmowania