i Ukrainy;
opracowanie oraz analizę porównawczą otrzymanych wyników; –
obserwację pedagogiczną zajęć dydaktycznych i różnego rodzaju przedsięwzięć –
dydaktyczno-wychowawczych o charakterze środowiskowym;
opracowanie i analizę dokumentów – standardów kształcenia badanych kierun-–
ków rolniczych w Polsce i na Ukrainie, programów nauczania oraz programów przedmiotów kierunkowych na wyższych uczelniach obu państw.
3.7. Uzasadnienie określenia poziomów ukształtowania
świadomości środowiskowej oraz gotowości
do podejmowania prośrodowiskowych działań
zawodowych
Teoretyczne przygotowanie do prowadzenia badań [założenia za: Lukjanowa 2006] oraz analiza otrzymanych wyników praktycznej realizacji badań pozwoliły wyróżnić kryte-ria, na podstawie których wydzielono poziomy ukształtowania badanych kategorii. Do tych kryteriów odniesiono:
kryterium
– poznawcze (kognitywne) – zainteresowanie problemami środowisko-wymi, posiadanie pewnej wiedzy środowiskowej;
kryterium
– emocjonalno-motywacyjne – wartości duchowe ogólnoludzkie, weryfi-kacja zachowania własnego oraz innych w stosunku do przyrody;
kryterium
– działaniowe – umiejętności i nawyki słusznego zachowania w przyro-dzie, otaczającym środowisku; postępowanie zgodne z nimi w codziennym życiu; stosowanie zdobytej wiedzy środowiskowej w pracy zawodowej [Demeshkant 2004].
Tabela 9 Table 9 Charakterystyka kryteriów w odniesieniu do badanych kategorii
Characteristics of the criteria in reference to the examined categories Kryterium
Criterion DeskryptoryDescriptors
Poznawcze (kognitywne) Cognitive
– rozpoznawać i tłumaczyć problemy środowiskowe o różnej skali; identifying and explaining environmental problems of a different scale – objaśniać przyczyny zagrożeń środowiskowych
explaining the causes of environmental threats
– definiować podstawowe terminy środowiskowe (np. środowisko naturalne, czynniki środowiskowe, czynniki zanieczyszczenia środowiska i in.)
defining basic environmental terms (eg. environment, environmental pollution factors, etc.).
– formułować główne zasady zawodowej działalności środowiskowej defining principal goals of professional environmental activity – objaśniać wpływ zanieczyszczenia środowiska na zdrowie ludzi
describing the impact of pollution on human health
– rozróżniać źródła zanieczyszczeń oraz objaśniać przyczyny ich powstawania distinguishing pollution sources and recognize their origin
Emocjonalno--motywacyjne Emotional and motivational
– zorientowanie na zdrowie ludzi jako na wartość, która jest w niebezpieczeństwie z powodu zanieczyszczenia środowiska
considering human health as a value threatened by environmental pollution – dbałość o środowisko jako podstawowy warunek istnienia człowieka
taking care of the environment as a basic condition of human existence – oceniać własne zachowanie oraz zachowanie innych ludzi w stosunku
do środowiska
being aware of one’s and other people’s relation to the environment
Działaniowe
(praktyczne)
Action
(practical)
– stosować zdobytą wiedzę środowiskową w praktyce, w życiu codziennym environmental knowledge in everyday practice
– inicjować działania na rzecz ochrony środowiska initiating actions protecting the environment
– postępować zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju following the principles of sustainable development
Źródło: Opracowanie autora Source: Author´s stude
Wspomniane kryteria mogą być przedstawione na trzech poziomach, które charakte-ryzują się szczegółowymi deskryptorami (tab. 10).
Tabela 10 Poziomy kryteriów badanych kategorii oraz odpowiednich szczegółowych deskryptorów
Kryteria Poziomy i deskryptory
wysoki średni niski
1 2 3 4 Poznawcze Powinien: – rozróżniać problemy środowiskowe o charakterze global-nym i lokalglobal-nym z podaniem dokład-nych przykładów – objaśniać treści
zagro-żeń środowiskowych – wykazywać głęboką wiedzę środowiskową – tłumaczyć główne zasady działalności środowiskowej – objaśniać wpływ zanieczyszcze-nia środowiska na zdrowie ludzi – scharakteryzować źródła zanieczysz-czeń oraz przyczyny ich powstawania
– rozróżniać problemy środowiskowe bez podania konkretnych przykładów
– nie podawać dokład-nej treści zagrożeń środowiskowych – wykazywać pod-stawową wiedzę środowiskową – wykazywać wstępną wiedzę na temat działalności środowiskowej – wymieniać zasady zależności zdrowia ludzi od stanu środowiska – wymienić źródła zanieczyszczenia środowiska bez ukazania przyczyn ich powstawania
– nie rozróżniać proble-mów środowiskowych – bardzo ogólnie
obja-śniać treść zagrożeń środowiskowych – wykazywać tylko
podstawowe pojęcia środowiskowe (np. „ekologia jako nauka”, „organizm”, „gatunek”) – wykazywać wstępną wiedzę stosownie do możliwych działań środowiskowych – wykazywać wiedzę o istnieniu wpływu zanieczyszczenia środowiska na stan zdrowia ludzi bez podania przykładu – wymieniać tylko
kilka nazw źródeł zanieczyszczeń
Emocjonalno- -motywacyjne
– analizować zależność zdrowia ludzi od stanu środowiska, podawać dokładne przykłady – dbać o środowisko, uzasadniać przyczyny takich zachowań – oceniać własne czynności oraz zachowanie innych w stosunku środowiska – analizować zależność między zdrowiem ludzi a stanem środo-wiska, ale podawać tylko 1–2 przykłady z powierzchniowym uzasadnieniem – formułować potrzebę
ochrony środowiska, ale nie uzasadniać przyczyn
– oceniać niewłaściwe zachowanie innych w stosunku przyrody, ale nie krytykować własnych działań
– nie definiować zależności między zdrowiem ludzi a stanem środowiska – nie wymieniać potrzeby
ochrony środowiska – nie oceniać zachowania
własnego oraz innych w stosunku środowiska
Tabela 10 cd.
1 2 3 4
Działaniowe – rozumienie potrzeby posiadania wiedzy środowiskowej w przyszłej pracy zawodowej – wykazanie wpro-wadzenia nowocze-snych i efektywnych technologii produk-cji jako sposobu polepszenia sytuacji środowiskowej – umiejętność
stosowa-nia posiadanej wiedzy środowiskowej w praktyce, w życiu codziennym – potrzeba pogłębienia wiedzy środowi-skowej w procesie edukacyjnym – rozumienie potrzeby wiedzy środowi- skowej tylko w rzadkich wypad-kach w przyszłej pracy zawodowej – uzasadnianie sposo-bów polepszenia stanu środowiska tylko w teoretyczny sposób (np. wypracowanie jednolitych zasad ochrony środowiska) – przypadkowe
posługi-wanie się w praktyce i życiu codziennym wiedzą środowiskową – nierozumienie potrze-by pogłębienia wiedzy środowiskowej w procesie edukacyjnym – nierozumienie potrzeby wykorzystania wiedzy środowiskowej w przyszłej pracy zawodowej – niepodawanie żadnych sposobów polepszenia stanu środowiska – niestosowanie
w praktyce oraz życiu codziennym wiedzy środowiskowej – niewyrażanie potrzeby pogłębienia wiedzy środowiskowej w procesie edukacyjnym
Źródło: Opracowanie autora
Table 10 Levels of the criteria of the examined categories and respective specific descriptors Criterion High Levels and descriptorsAverage Low
1 2 3 4
Cognitive – distinguishing global and local environmen-tal problems supported with specific examples – explaining envi-ronmental risks – having deep environmental knowledge – explaining main environmental policies – explaining the threat of pollution on human health – distinguishing environmental pro-blems without giving specific examples – information on
environmental threats – having basic
environ-mental knowledge – showing basic
know-ledge on environ-mental activities
– no differentiation of environmental problems
– only general explana-tion of environmental threats – recognizing basic concepts of environ-mental knowledge (such as "ecology as a science", "orga-nism", "species") – showing basic
knowled-ge on possible environmental activities
Table 10 cont.
1 2 3 4
– describing pollution sources and their origin
– identifying the relation between human health and environmental condition
– identifying pollution sources without giving causes
– showing the knowledge confirming the effect of polluted environment on human health without giving examples – mentioning only a few
pollution sources
Emotional and
motivational – analyzing the relation between human health and the environment, quoting specific examples – taking care about
of the environment, giving reasons for such behavior – beingf aware of one’s
and other people’s relation to the environment
– analyzing the relation between human health and environment condition, giving 1–2 examples with general reasons – defining the need
for environmental protection without giving the reasons – evaluating other
people’s behavior environmentally inappropriate without a critical insight into one’s own actions
– no definition of relationship between human health and the condition of the environment – no mention of environmental protection – no awareness of
one’s and other people’s relation to the environment
Action – understanding the need for environmental knowledge in one’s future career – introducing modern and efficient production technologies as ways of improving environmental situation – the ability of practical application of environmental knowledge
– the need for improving environmental knowledge in the educational process
– understanding of the need for environ-mental knowledge in future work only in rare cases – justifying the environmental improvement theoretically only (eg. developing uniform rules for environmental protection) – accidental use of practical environmental knowledge in everyday life – no need for broadening environmental knowledge in the educational process
– misunderstood the need to use environmental knowledge in their future careers – not submit any
ways of improving the environment – lack of practical application of environmental knowledge
– no need for broadening environmental knowledge in the educational process
Zainteresowania są istotnym czynnikiem warunkującym twórcze zachowanie czło-wieka w działalności zawodowej, mobilizujące do nabycia i pogłębienia wiedzy środowi-skowej. Wiedzę w ogóle (nie tylko środowiskową) można scharakteryzować według dwóch aspektów – poznawczego i działalnościowego (zastosowanie). Aspekty te są ze sobą związa-ne i powinno się je traktować jako dwie strony jedzwiąza-nego procesu.
Ważnym elementem w kształtowaniu świadomości środowiskowej jest praktyczna działalność w dziedzinie ochrony środowiska. Jedynie wówczas edukacja środowiskowa bę-dzie skuteczna, a zawodowa działalność człowieka barbę-dziej prośrodowiskowa.
Można przyjąć, że proces kształtowania świadomości środowiskowej studentów wyż-szych uczelni, niezależnie od kierunku studiów, powinien przebiegać w takiej kolejności: wiedza środowiskowa – działalność prośrodowiskowa – świadomość środowiskowa.
Analiza literatury traktującej o problemach kształcenia zawodowego studentów po-zwala ustalić związek między działalnością środowiskową oraz stanem gotowości studentów do realizacji zadań zawodowych uwzględniających postulaty wiedzy środowiskowej a pro-ces przygotowania zawodowego [Lukjanowa 2006].
We współczesnej literaturze psychologiczno-pedagogicznej wyróżnia się dwa podej-ścia do zagadnień gotowości. Pierwsze przewiduje poznanie gotowości jako określonego stanu psychologicznego do wykonania przyszłej działalności zawodowej. Drugie traktuje gotowość jako złożony proces, który umożliwia wyznaczonemu obiektowi pomyślną reali-zację działalności zawodowej (w większym lub mniejszym stopniu).
Niezależnie od różnic w podejściu do problemu gotowości realizowania określonych zadań zawodowych wszyscy autorzy zajmujący się tym zagadnieniem zgadzają się, że jest to problem bardzo złożony, zależy bowiem od tego, jakie jednostka ma przekonania i poglądy, jakie wyznaje wartości, jaką ma motywację, jaką wiedzą dysponuje [Diaczenko, Kandybo-wicz 2006].
Dlatego też gotowość do podejmowania określonych działań rozpatrywana jest jako emanacja osobowości jednostki.
Wyróżnia się następujące cechy gotowości studentów do prośrodowiskowej działal-ności zawodowej:
pozytywny stosunek do edukacji środowiskowej i dostrzeganie jej użyteczności –
w przyszłej pracy zawodowej;
wiedza zawodowa oraz opanowanie umiejętności potrzebnych do prowadzenia –
prośrodowiskowej działalności zawodowej.
Uwzględniając powyższe cechy, analizując je łącznie, można poznać nie tylko warto-ści, które absolwent wyższej uczelni posiada, ale również określić poziom jego gotowości do podejmowania prośrodowiskowych działań zawodowych. Specjalistę o wysokim poziomie takiej gotowości cechuje duże poczucie odpowiedzialności za skutki ludzkiej działalności w środowisku przyrodniczym, rozumienie idei zrównoważonego rozwoju, a także umiejęt-ność podejmowania odpowiednich kroków w celu likwidacji negatywnych skutków dzia-łalności człowieka dla środowiska. Przyszły młody specjalista powinien rozumieć związek człowieka z przyrodą oraz niemożność egzystencji poza biosferą. W swoim postępowaniu winien się kierować humanistycznymi ideami wzajemnego oddziaływania przyrody i społe-czeństwa. Dlatego należy podkreślić, że główną cechą przyszłego specjalisty, która pozwoli mu na podejmowanie prośrodowiskowych działań zawodowych, jest osobisty społeczno- -moralny stosunek do środowiska.