Wprowadzenie
Wczesne małżeństwa, znane również jako „małżeństwa dzieci” to nazwa, któ-rą określany jest prawny lub zwyczajowy związek między dwiema osobami, spo-śród których jedno lub oboje małżonków jest poniżej 18 roku życia. Na przestrzeni wieków takie związki były powszechne na całym świecie. Dopiero w poprzednim stuleciu zaczęto kwestionować tę praktykę ze względu na wzrost wieku osób za-wierających małżeństwo w wielu państwach. Do ograniczenia omawianego proce-deru przyczyniły się także krajowe regulacje prawne podnoszące minimalny wiek zawarcia małżeństwa. Mimo to, omawiane zjawisko jest w dalszym ciągu ogólno-światowym problemem, a wczesne małżeństwa są zawierane zarówno na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Łacińskiej, Południowej Azji, jak i w Europie. Jak podaje UNICEF, każdego roku piętnaście milionów dziewcząt poniżej 18 roku życia jest przymusowo wydawanych za mąż 1.
Państwa Afryki o najwyższym odsetku wczesnych małżeństw
Na obszarze Afryki subsaharyjskiej 40% dziewcząt wychodzi za mąż przed osią-gnięciem pełnoletniości. Co więcej, 15 z 20 państw z najwyższym odsetkiem za-wierania wczesnych małżeństw, to państwa afrykańskie. Problem ten jest szczegól-nie rozpowszechniony na terenach wiejskich, wśród najuboższych grup ludności.
Mimo że w ostatnich latach można zauważyć spadek liczby małżeństw z udziałem dzieci, nie jest on równomierny na wszystkich obszarach. Dziewczęta z najbied-niejszych domów oraz te żyjące na terenach wiejskich, są narażone dwa razy bar-dziej na wyjście za mąż przed osiągnięciem pełnoletniości w stosunku do swoich
* mgr, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski.
1 Ending Child Marriage: Progress and Prospects. Tekst dostępny: https://www.unicef.org/media/
files/Child_Marriage_Report_7_17_LR.pdf, s. 6 [dostęp: 27.12.2016].
rówieśniczek, żyjących w dobrze prosperujących gospodarstwach domowych na terenach miejskich. Warto zauważyć, iż od 1990 roku poziom zjawiska małżeństw dzieci w Afryce wśród najuboższych rodzin pozostał w zasadzie niezmieniony 2.
Ze względu na liczebność populacji, największa grupa młodych żon zamiesz-kuje obecnie tereny Południowej Azji. Szacuje się, że jeśli związki z udziałem dzie-ci będą zawierane w takim tempie jak obecnie, to do 2050 roku liczba kobiet po-ślubionych przed 18 rokiem życia podwoi się i wówczas to właśnie Afryka będzie regionem zamieszkiwanym przez największą na świecie liczbę młodych żon 3.
Jeszcze do niedawna nie były dostępne rzetelne statystyki, które brałyby pod uwagę także chłopców dotkniętych opisywanym problemem. Dopiero w 2014 roku raport UNICEF Ending Child Marriage: Progress and Prospects wykazał, że w czasie publikowania danych na świecie żyło 156 milionów mężczyzn, którzy wstąpili w zwią-zek małżeński przed 18 rokiem życia. Dla porównania, te same badania wskazały liczbę 720 milionów kobiet, które wyszły za mąż przed uzyskaniem pełnoletniości.
W Nigrze, państwie zajmującym niechlubne w tym przypadku pierwsze miejsce w statystykach, średnio trzy z czterech dziewcząt są wydawane za mąż zanim ukoń-czą 18 lat. W przypadku Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej – 68% dziewukoń-cząt staje się mężatkami przed 18 urodzinami, z kolei w Mali odsetek ten wynosi 55% 4.
Prawnomiędzynarodowy aspekt omawianego zjawiska
Wskazane państwa ratyfikowały międzynarodowe umowy o prawach człowieka, w tym zwłaszcza: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (da-lej: MPPOiP) 5, Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kultu-ralnych (dalej: MPPGSiK) 6 oraz Konwencję o prawach dziecka (dalej: KPD) 7. Ich praktyki powinny także być zgodne z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka (da-lej: PDPC) 8. Jednocześnie, przyzwalając na wczesne małżeństwa, państwa te de
2 State of the World’s Children. Tekst dostępny: https://www.unicef.org/publications/files/
UNICEF_SOWC_2016.pdf, s. 26, 48 [dostęp: 27.12.2016].
3 Ending child marriage in Africa. Tekst dostępny: https://www.hrw.org/news/2015/12/09/
ending-child-marriage-africa#_ftn3 [dostęp: 28.12.2016]. Wyrażenie „młoda żona” jest w niniejszym artykule używane dla określenia kobiet wstępujących w związek małżeński przed 18 rokiem życia.
4 State of the World’s…, s. 34.
5 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966 r. Dz.U. z 1977, nr 38, poz. 167.
6 Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych z dnia 16 grudnia 1966 r. Dz.U. z 1977, nr 38, poz. 169.
7 Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. Dz.U. z1991, nr 120, poz. 526.
8 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r., W: A. Przyborowska-Klimczak: Prawo międzynarodowe publiczne – wy-bór dokumentów. Lublin 2008, s. 134–138.
to zezwalają na rażącą dewastację podstawowych praw przysługujących dzieciom:
prawa do życia, edukacji, zdrowia, poszanowania godności, do swobodnego wyra-żania własnych poglądów, do ochrony przed wszelkimi formami wyzysku seksu-alnego i nadużyć seksualnych oraz wolności od okrutnego, nieludzkiego i poniża-jącego traktowania.
Małżeństwo zawarte bez pełnej i swobodnie wyrażonej zgody obydwu zain-teresowanych osób, pozostaje w wyraźnej sprzeczności z następującymi aktami prawnymi o zasięgu regionalnym oraz międzynarodowym: Powszechną Deklara-cją Praw Człowieka 9, Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskrymi-nacji kobiet 10, Konwencją w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw 11, Protokołem o prawach kobiet (tzw.
Protokół z Maputo 12), wspomnianym wcześniej Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych 13 oraz Afrykańską Kartą Praw i Dobrobytu Dziecka 14 (dalej: Karta), według której dziecko to osoba, która nie przekroczyła 18 roku ży-cia 15. Co więcej, wskazana Karta przewiduje ochronę przed negatywnymi prakty-kami społecznymi i kulturalnymi, w tym mającymi znamiona dyskryminacji, do których zaliczono małżeństwo dzieci. W konsekwencji Karta expressis verbis zaka-zuje tego procederu oraz zaleca państwom podjęcie działań – także w obszarze pra-wodawstwa – mających na celu doprecyzowanie wieku zawierania małżeństw tak, aby wynosił on 18 lat oraz wprowadzenia obowiązkowej rejestracji każdego związ-ku małżeńskiego w oficjalnym spisie 16.
Główne przyczyny i skutki małżeństw dzieci
Na przestrzeni wieków, starszy mężczyzna, który posiadał środki na opłacenie wiana, mógł zaaranżować małżeństwo z młodszymi dziewczętami, zwykle w celu
9 Ibidem, art. 16.
10 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjęta przez Zgro-madzenie Ogólne ONZ dnia 18 grudnia 1979 roku, Dz.U. z 1982, nr 10, poz. 71, art. 16 (1)(b).
11 Konwencja w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i reje-stracji małżeństw z dnia 7 listopada 1962 r., Dz.U. z 1965, nr 9, poz. 53, art. (1).
12 Protocol to the African Charter on Human and Peoples’ Rightson the Rights of Women in Afri-ca [dodatkowy Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów – Protokół o Prawach Ko-biet przyjęty 11 lipca 2003 na szczycie Unii Afrykańskiej], art. 6 (a). Tekst dostępny: http://www.achpr.
org/files/instruments/women-protocol/achpr_instr_proto_women_eng.pdf [dostęp: 30.09.2017].
13 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich…, art. 23 (3).
14 African Charter on the Rights and Welfare of the Child [Afrykańska Karta Praw i Dobroby-tu Dziecka, podpisana 24 września 1990 r., weszła w życie 29 listopada 1999 r.], art. 21. http://www.
achpr.org/instruments/child/ [dostęp: 30.09.2017].
15 Ibidem, art. 2.
16 Ibidem, art. 21 (2).
umocnienia więzów łączących obie rodziny 17. W państwach afrykańskich mał-żeństwo zawsze było, i nadal jest, postrzegane przede wszystkim jako przymierze między dwiema grupami. Drugorzędne znaczenie ma tu natomiast więź pomię-dzy zainteresowanymi jednostkami. Pomimo tego, że prawo szariatu wymaga zgo-dy obu stron na zawarcie małżeństwa, w pewnych przypadkach związki te zawie-rane są pod przymusem, bądź są rezultatem uprowadzenia lub gwałtu dokonanego na przyszłej małżonce.
Artykuł 23 MPPOiP stanowi, iż żaden związek małżeński nie może być zawar-ty bez swobodnie wyrażonej ani pełnej zgody przyszłych małżonków. W przypad-ku wczesnego małżeństwa nie można mówić ani o zgodzie pełnej, ponieważ uważa się, że osoba poniżej 18 roku życia nie osiągnęła całkowitej dojrzałości i zdolności do podejmowania decyzji, ani o zgodzie swobodnie wyrażonej, z uwagi na to, że w państwach Afryki Środkowej i Zachodniej rodzice niejako „aranżują” wydanie za mąż swoich córek. W dużej mierze jest to wynikiem tradycji panującej na danym obszarze. W wielu miejscach praktyka zawierania wczesnych małżeństw utrzymu-je się bowiem od pokoleń, a odstępstwo od tego obyczaju może się wiązać z wyklu-czeniem ze społeczności. Tego rodzaju krzywdzące praktyki zazwyczaj nie są jednak kwestionowane przez społeczeństwo, którego bezpośrednio dotyczą, przede wszyst-kim z uwagi na to, że będąc kultywowanymi przez wieki – stały się już częścią ży-cia społeczności i jej „znakiem rozpoznawczym”. Z kolei presja społeczna oraz oba-wa przed ewentualnymi konsekwencjami powoduje niechęć i strach przed zmianą postępowania, nawet jeśli obiektywnie jest ono krzywdzące.
Zgodnie z ust. 3 art. 24 Konwencji o prawach dziecka „Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe i skuteczne kroki na rzecz zniesienia tradycyjnych praktyk przynoszących szkodę zdrowiu dziecka”. Jest to bardzo ważne ze względu na wyraźny rozdźwięk między prawodawstwem na poziomie krajowym niektó-rych państw Afryki Środkowej i Zachodniej a regulacjami wynikającymi z aktów rangi międzynarodowej. Konwencja o prawach dziecka w art. 1 stanowi, iż okre-ślenie „dziecko” odnosi się do każdej istoty ludzkiej w wieku poniżej 18 lat, chy-ba, że zgodnie z prawem dziecko uzyska wcześniej pełnoletniość. W Nigrze, pań-stwie z najwyższym odsetkiem kobiet wydawanych za mąż przed ukończeniem 18 roku życia, ustawowy wiek do zawarcia małżeństwa wynosi 15 lat. Zostały tam za-proponowane zmiany legislacyjne, podnoszące owe minimum do 18 lat, jednak nie zostały one jeszcze przyjęte. W Republice Czadu oraz w Republice Środkowoafry-kańskiej małżeństwo może zostać zawarte po ukończeniu 18 roku życia 18, co jest w pełni zgodne ze standardami międzynarodowymi, jednak nie wpływa znacząco na spadek liczby małżeństw z udziałem dzieci. Wynika z tego, że brak odpowied-nich regulacji prawnych nie jest jedynym, a nawet najważniejszym aspektem przy-czyniającym się do praktykowania procederu wczesnych małżeństw w państwie.
17 K. Sheldon: Historical Dictionary of Women in Sub-Saharan Africa. Maryland 2016, s. 57.
18 Niger. Tekst dostępny: http://www.girlsnotbrides.org/child-marriage/niger/ [dostęp: 28.01.2017].
Przeprowadzone analizy dowodzą bowiem, że nawet w sytuacji istnienia stanu praw-nego zabezpieczającego sytuację dzieci, praktyka ta utrzymuje się nadal w wyniku różnych, często powiązanych ze sobą przyczyn. Powodów trwałości praktyki wcze-snych małżeństw można upatrywać między innymi w czynniku socjoekonomicz-nym, jakim jest ubóstwo.
Badania wykazały, że państwa z najniższym produktem krajowym brutto przy-padającym na jednego mieszkańca są tymi, w których częstotliwość występowania małżeństw dzieci jest największa 19. We wczesnym małżeństwie rodzice niejedno-krotnie upatrują ekonomiczną strategię przetrwania, „przerzucając” ciężar finan-sowy utrzymania swojego dziecka na przyszłego męża lub licząc na chwilową po-prawę sytuacji materialnej, w przypadku gdy z zawarciem małżeństwa związane jest opłacenie wiana. Ze względu na postrzeganie dziewcząt jako płci słabszej oraz mniej zaradnej, zgodnie z tradycją, przekazywane są one do domu męża, gdzie żyją wraz z jego rodziną. Dla rodziców dziewczynki oznacza to, zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych, zmniejszenie nakładów potrzebnych na wyżywienie rodziny oraz ewentualną edukację. Z kolei chłopcy pozostają w domu rodzinnym, ponieważ w perspektywie mają wspierać finansowo gospodarstwo i troszczyć się o rodziców, jako „płeć silniejsza”, zdolna do zapewnienia bytu rodzinie. W konsekwencji, kie-dy rodzina nie jest w stanie zapewnić edukacji wszystkim dzieciom, przez wzgląd na przedstawione powody bardziej prawdopodobne jest wysłanie do szkoły chłop-ca niż dziewczynki. Ma to związek z brakiem równouprawnienia płci w państwach rozwijających się. Kobiety są postrzegane jako mniej wartościowe niż mężczyźni.
W wielu społecznościach dziewczynka jest uważana za mniej znaczącą, kiedy nie pełni roli żony. Za sprawą praktykowanego patriarchalnego wzorca rodziny nie-rzadko obecny jest pogląd, że dziewczynka jest własnością ojca, a następnie męża, dlatego też jej zdanie nie ma znaczenia w kwestii wyboru momentu zamążpójścia oraz partnera 20. Z tym związane jest także pobieranie opłaty za żonę. Często dziew-częta są oddawane temu, kto po prostu zaoferuje większą kwotę. Skutkiem ubocz-nym opisanej sytuacji jest rosnąca przemoc domowa i uprzedmiotowienie kobiet.
Mężczyzna jest bowiem przekonany, że kupił posłuszeństwo żony, jak również jej pracę, czas i zdolności rozrodcze. Kobiety wstępujące w związek małżeński w mło-dym wieku są więc bardziej narażone na przemoc oraz skłonne uwierzyć, że w pew-nych przypadkach bicie żony przez męża jest zjawiskiem w pełni akceptowalnym 21.
Za duże osiągnięcie w kwestii ujednolicenia statusu społecznego kobiet i męż-czyzn uznać należy przyjęty 11 lipca 2003 roku na drugim szczycie Unii
19 Marrying too young. End child marriage. [New York 2012]. Tekst dostępny: http://www.unfpa.
org/sites/default/files/pub-pdf/MarryingTooYoung.pdf, s. 35 [dostęp: 29.12.2016].
20 M. Delprato, K. Akyeampong, R. Sabates, J. Hernandez-Fernandez: On the impact of early marriage on schooling outcomes in Sub-Saharan Africa and South West Asia. „International Jo-urnal of Educational Development” 2015, vol. 44, s. 42–55.
21 R. Jensen, R. Thornton: Early female marriage in the developing world. „Gender and Deve-lopment’’ 2003, no. 11(2), s. 9–19.
skiej Protokół o prawach kobiet (dalej: Protokół z Maputo). Zobowiązuje on rządy państw afrykańskich do likwidacji wszelkich form dyskryminacji i przemocy wo-bec kobiet w Afryce i do propagowania równości kobiet i mężczyzn, poprzez włą-czenie podstawowych zasad zawartych w Protokole do swoich konstytucji i innych instrumentów prawnych oraz zapewnienia, że zasady te będą skutecznie wcielane w życie 22. Dla omawianego tematu wczesnych małżeństw szczególne znaczenie ma art. 6 Protokołu, który stanowi, że żadne małżeństwo nie może zostać zawarte bez pełnej i swobodnie wyrażonej zgody obojga małżonków oraz wskazuje, że mini-malnym wiekiem do jego zawarcia jest 18 lat.
Wpływ małżeństw dzieci na realizację prawa do edukacji
Niektórzy rodzice wierzą, że wydając swą córkę za mąż, dają jej szansę na lep-sze życie 23. Jednak poślubienie dużo starszego mężczyzny zwykle nie przyczynia się do rozpoczęcia edukacji ani do jej kontynuowania. Miliony młodych żon porzuca-ją szkołę, aby poświęcić swój czas obowiązkom domowym i wychowywaniu dzieci.
Ponad 60% omawianej grupy kobiet, mieszkających w państwach rozwijających się, nie zdobyło nawet podstawowego wykształcenia. W Malawi jedynie 5% młodych żon uczęszczało do szkoły średniej lub ukończyło edukację na wyższym poziomie 24. Badania przeprowadzone przez UNICEF w 47 państwach wykazały natomiast, że dziewczęta kończące szkołę podstawową są mniej narażone na zawarcie wczesne-go małżeństwa, niż ich rówieśniczki, które nie mają podstawowewczesne-go wykształcenia 25. Przyczyny niepodejmowania nauki przez dziewczęta są różne. Czasami szkoła po prostu nie jest dostępna, jest zbyt kosztowna lub rodzice nie widzą korzyści płyną-cych z pobierania nauki przez ich córki, albo nie uważają edukacji za sprawę, która może być istotna w dalszym życiu ich potomstwa 26. Rodzice oraz społeczności, pa-radoksalnie chcąc dla swoich córek wszystkiego co najlepsze, wydają je wcześnie za mąż. Nie biorą jednak pod uwagę faktu, że najlepsze dla dziecka jest to, co
22 Unia Afrykańska: Przyjęcie Protokołu o Prawach Kobiet – pozytywnym krokiem w kierunku przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy wobec kobiet. Tekst dostępny: https://amnesty.org.pl/unia -afryka%C5%84ska-przyj%C4%99cie-protoko%C5%82u-o-prawach-kobiet-pozytywnym-krokiem -w-kierunku-przeciwdzia%C5%82ania-dyskryminacji-i-przemocy-wobec-kobiet/ [dostęp: 28.01.2017].
23 Ending child marriage in Africa…
24 Ending early marriage in Africa: a brief by Girls Not Brides. Tekst dostępny: http://girlsnot brides.theideabureau.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2015/02/Child-marriage-in-Africa -A-brief-by-Girls-Not-Brides.pdf [dostęp: 28.01.2017].
25 Early marriage – a harmful traditional practice. Tekst dostępny: https://www.unicef.org/publi cations/files/Early_Marriage_12.lo.pdf, s. 12 [dostęp: 27.12.2016].
26 Education. Tekst dostępny: http://www.girlsnotbrides.org/themes/education/ [dostęp: 26.01.
2017].
nie jest związane z danym etapem rozwoju i co pozwala na edukację, zdrowie oraz dokonywanie wolnych wyborów na wszystkich płaszczyznach życia.
Stopień narażenia dziewcząt na wczesne małżeństwo może wzrastać podczas okresów kryzysów humanitarnych, kiedy więzy rodzinne i społeczne są zaburzo-ne, a sytuacja w państwie nie jest stabilna (na przykład w czasie konfliktu lub klę-ski żywiołowej). Wówczas rodzice wydają za mąż swoje młode córki, co niejedno-krotnie stanowi dla rodziny ostateczność, ponieważ zapewnia dochód pozwalający chwilowo przezwyciężyć trudności ekonomiczne wywołane kryzysem. Kolejnym powodem jest chęć zagwarantowania dziecku ochrony, szczególnie w okresach wszechobecnej przemocy seksualnej 27. Chrześcijańska organizacja World Vision, w raporcie opublikowanym w 2013 roku wskazała, że w czasach niestabilnej sytu-acji państwowej przyczyny takie jak strach przed gwałtem i przemocą seksualną, niechcianą ciążą przedmałżeńską, przyniesieniem hańby i wstydu rodzinie, przed bezdomnością i niedożywieniem lub śmiercią głodową, są postrzegane przez ro-dziców i dzieci jako uzasadnione powody do zawarcia wczesnego małżeństwa 28.
Prawo do zdrowia a małżeństwa dzieci
Zawieranie wczesnych małżeństw jest także nierozerwalnie związane z roz-przestrzenianiem się wirusa HIV na kontynencie afrykańskim. Mężczyźni wybie-rają młodsze kobiety, aby jak najbardziej zniwelować szansę na zarażenie się cho-robą AIDS, z kolei rodzice pragną wydać córkę wcześnie za mąż, aby uchronić jej honor 29. Wczesne małżeństwo jest również postrzegane jako pewnego rodzaju za-bezpieczenie przed pożyciem przedmałżeńskim, a obowiązek ochrony dziewczyny przed molestowaniem seksualnym i przemocą jest przenoszony z ojca na męża 30. Z drugiej strony, młode, poślubione dziewczęta, ze względu na swój wiek, brak do-świadczenia życiowego i brak pełnego zrozumienia sytuacji, nie są w stanie wyra-zić dojrzałej i odpowiedzialnej opinii w kwestii współżycia seksualnego ze swoim mężem. Biorąc pod uwagę dużą różnicę wieku między małżonkami oraz niższy sta-tus społeczny dziewcząt w państwach afrykańskich, często czują się one bezsilne, przez co nie są w stanie odmówić rozpoczęcia pożycia, a także przeforsować me-tod planowania rodziny, czy używania prezerwatyw przez swoich mężów, którzy zwykle są bardziej doświadczeni. To czyni dziewczęta jeszcze bardziej narażonymi na zakażenie wirusem HIV oraz innymi chorobami przenoszonymi drogą
27 Marrying too young…, s. 12.
28 Research report – Untying the Knot: Exploring Early Marriage in Fragile State. Tekst dostępny:
https://www.wvi.org/sites/default/files/UNTYING_THE_KNOT_-_March2013.pdf, s. 17–26 [dostęp:
17.12.2016].
29 Early marriage…, s. 2.
30 Marrying too young…, s. 12.
wą 31. Jest to także sprzeczne z art. 24 Konwencji o prawach dziecka, zgodnie z którym
„Państwa-Strony uznają prawo dziecka do jak najwyższego poziomu zdrowia […]”.
Zawarcie związku małżeńskiego powoduje, że dziewczęta często czują na so-bie presję społeczną udowodnienia swojej płodności poprzez szybkie zajście w cią-żę, pomimo że same w praktyce są jeszcze dziećmi i niewiele wiedzą na temat pro-kreacji. Zbyt wczesne poczęcie potomka, gdy ciało dziewczyny w dalszym ciągu się rozwija i nie jest jeszcze w pełni dojrzałe, powoduje duże niebezpieczeństwo wystą-pienia powikłań zdrowotnych zarówno u matki, jak i u noworodka. Dzieci rodzo-ne przez młode żony są narażorodzo-ne na większe ryzyko umieralności okołoporodowej oraz powikłań – umieralność noworodków jest o 50% wyższa wśród kobiet rodzą-cych przed 20 rokiem życia, niż wśród tych, które rodzą dzieci później 32. Warto nad-mienić, iż państwa-strony Konwencji o prawach dziecka, zobowiązane są podjąć niezbędne kroki w celu zmniejszenia śmiertelności wśród noworodków i dzieci 33.
Rezultatem niestosowania antykoncepcji oraz metod planowania rodziny jest zatem duże prawdopodobieństwo wczesnych i częstych ciąż, niepozwalających ciału dziewczyny na odpowiednią regenerację. Fakt ten może powodować różne-go rodzaju dłuróżne-goterminowe komplikacje zdrowotne, a w pewnych przypadkach może być nawet przyczyną śmierci. Komplikacje związane z ciążą oraz z rodzeniem dzieci są głównymi przyczynami zgonów wśród dorastających dziewcząt w wie-ku od 15 do 19 lat 34. Wczesna ciąża oraz niedobrowolna inicjacja seksualna mogą ponadto wpłynąć na psychikę dziewczynek oraz wyrządzić w niej nieodwracalne szkody, które odczuwalne będą przez całe dalsze życie. Co więcej, nakładanie na dziecko ról i obowiązków dorosłego człowieka wymusza przedwczesne dojrzewa-nie, zanim osoba ta jest na to fizyczdojrzewa-nie, psychicznie i emocjonalnie gotowa.
Rezultatem niestosowania antykoncepcji oraz metod planowania rodziny jest zatem duże prawdopodobieństwo wczesnych i częstych ciąż, niepozwalających ciału dziewczyny na odpowiednią regenerację. Fakt ten może powodować różne-go rodzaju dłuróżne-goterminowe komplikacje zdrowotne, a w pewnych przypadkach może być nawet przyczyną śmierci. Komplikacje związane z ciążą oraz z rodzeniem dzieci są głównymi przyczynami zgonów wśród dorastających dziewcząt w wie-ku od 15 do 19 lat 34. Wczesna ciąża oraz niedobrowolna inicjacja seksualna mogą ponadto wpłynąć na psychikę dziewczynek oraz wyrządzić w niej nieodwracalne szkody, które odczuwalne będą przez całe dalsze życie. Co więcej, nakładanie na dziecko ról i obowiązków dorosłego człowieka wymusza przedwczesne dojrzewa-nie, zanim osoba ta jest na to fizyczdojrzewa-nie, psychicznie i emocjonalnie gotowa.