III. ROLNICTWO BIAàORUSI
3.5. Problemy dalszego rozwoju rolnictwa na Biaáorusi
Podsumowując dotychczasowy rozwój rolnictwa naleĪy zgodziü siĊ z ty-mi biaáoruskity-mi analitykaty-mi, którzy stwierdzają, Īe podstawowym osiągniĊciem minionego okresu jest uchronienie wysokotowarowego rolnictwa od rozpadu i zachowanie jego podstawowych zasobów produkcyjnych oraz stworzenie pod-staw do dalszego stabilnego rozwoju gospodarki ĪywnoĞciowej, w tym w szcze-gólnoĞci dla rolnictwa. NaleĪy takĪe zgodziü siĊ z poglądami, Īe niezbĊdne jest podjĊcie zdecydowanych przedsiĊwziĊü, które sprzyjaáyby pokonaniu szeregu zagroĪeĔ i trudnoĞci, które uwidoczniáy siĊ bardzo wyraĨnie w dotychczasowym rozwoju gospodarki ĪywnoĞciowej, a przede wszystkim w rolnictwa.
Podstawowym problemem utrudniającym stworzenie stabilnych warun-ków dla rozwoju rolnictwa, a przede wszystkim dla poprawy rentownoĞci pro-dukcji rolnej, jest bardzo niski poziom dochodów ludnoĞci, przede wszystkim wiejskiej i rolniczej. Niskie dochody są podstawową przyczyną tego, Īe okoáo 30% gospodarstw domowych miejskich i prawie 100% wiejskich zajmuje siĊ produkcją ĪywnoĞci w gospodarstwach przydomowych. Przy tym ludnoĞü wiej-ska przeznacza na ĪywnoĞü okoáo 70% swoich dochodów. Ocenia siĊ, Īe okoáo 50% ludnoĞci wiejskiej brakuje Ğrodków na odĪywianie siĊ na racjonalnym po-ziomie, a 15% ludnoĞci wiejskiej Īyje w biedzie. Aktualnie moĪna mówiü, Īe rynek ĪywnoĞci ukierunkowany jest zasadniczo na zaopatrzenie ludnoĞci miej-skiej. Sytuacja ta powoduje, Īe wewnĊtrzny rynek ĪywnoĞciowy jest bardzo páytki, a wzrost cen ĪywnoĞci bez znaczącego wzrostu dochodów ludnoĞci jest trudny.
JeĞli chodzi o przedsiĊbiorstwa rolne, to podstawowe trudnoĞci i zagroĪe-nia w ich rozwoju to:
a) makroekonomiczne (zewnĊtrzne w stosunku do przedsiĊbiorstw)
x nieekwiwalentne przepáywy miĊdzygaáĊziowe, wskaĨnik noĪyc cen jest cią-gle niekorzystny dla producentów rolnych. PaĔstwo poprzez dotacje i subsydia, mimo ich znacznego wzrostu w ostatnich latach, nie wyrównuje przejmowa-nej przez inne gaáĊzie gospodarki narodowej wartoĞci dodaprzejmowa-nej wytworzoprzejmowa-nej w rolnictwie. Przy tym dotacje i subsydia powinny byü bardziej celowe, ak-tualnie trafiają do perspektywicznych i nieperspektywicznych producentów rolnych;
x w zarządzaniu rolnictwem, w tym przede wszystkim przedsiĊbiorstwami rol-nymi, wystĊpuje przewaga metod dyrektywnych nad metodami rynkowymi.
Warunki zewnĊtrzne dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstw (system kredytowania, ce-ny na Ğrodki produkcji itp.) są w zdecydowanej mierze pochodną mechani-zmów rynkowych, natomiast podstawowe wskaĨniki produkcji i ceny na
produkty rolne są w znacznej mierze pochodną decyzji dyrektywnych, admi-nistracyjnych (decyzji Centrum);
x brak prawnych zabezpieczeĔ interesów producentów rolnych, w tym i przed-siĊbiorstw rolnych. Prawo ukierunkowane jest na ochronĊ interesów paĔstwa (interesów Centrum), a nie interesów producentów, jako zdecydowanie sáab-szego partnera w tych relacjach.
b) mikroekonomiczne (wewnĊtrzne)
x bardzo wysokie zadáuĪenie przedsiĊbiorstw rolnych, w tym w znacznej czĊ-Ğci przeterminowane;
x bardzo duĪy, szacowany na 50%, niedobór wáasnych Ğrodków obrotowych;
x niska efektywnoĞü wykorzystania podstawowych Ğrodków produkcji (niska produktywnoĞü roĞlin i zwierząt, niska wydajnoĞü pracy, duĪa kapitaáocháon-noĞü produkcji) i niedostateczny postĊp w tym zakresie;
x niski poziom inwestycji, a w szczególnoĞci brak wáasnych Ğrodków na roz-szerzoną reprodukcjĊ i modernizacjĊ przedsiĊbiorstw. W rezultacie tempo unowoczeĞniania technik i technologii produkcji jest zbyt wolne;
x sáaby, nienowoczesny system motywacyjny;
x niedostateczny poziom kwalifikacji pracowników, w tym takĪe kadry zarzą-dzającej.
Od postĊpu w usuwaniu tych trudnoĞci i zagroĪeĔ bĊdzie zaleĪaáa dyna-mika dalszego rozwoju rolnictwa biaáoruskiego i biaáoruskiej wsi.
Literatura
1) DziĞ i jutro gospodarstw rolnych w krajach Centralnej i Wschodniej Euro-py, IERiGĩ- PIB, Warszawa 2008.
2) Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi, stan i perspektywy, IERiGĩ- PIB, Warszawa kwiecieĔ 2009.
3) Gusakow W. G., Nowiejszaja ekonomika i organizacja sielskogo choziaj-stwa w usáowijach stanowlienija rynka: naucznyj poisk, problemy, reszeni-ja, MiĔsk 2008.
4) Ilina Z., Prodowolstwiennaja biezopastnost: tendecji i pierspiektiwy, [w:]
„Bieáaruskaja Dumka” Nr. 4 2009.
5) „Kak posiejesz...” wywiad z wiceministrem rolnictwa i ĪywnoĞci Biaáorusi [w:] „Bieáaruskaja Dumka” 2009, nr. 4.
6) Kompleks nieotáoĪnych mier po powyszeniju efiektiwnosti sielskochoziaj-stwiennogo proizwodstwa w kontiekstie wypoánienija gosudarstwiennoj programy wozroĪdenija i razwitija sieáa na 2005-2010 gody, Gosudar-stwiennoje naucznoje uczreĪdenije „Institut Ekonomiki NAN Bieáarusi”
Centr Agrarnoj Ekonomiki, MiĔsk 2008.
7) Kompleksnyj analiz effiektiwnosti sielskochoziajstwiennogo proizwodstwa, Gosudarstwiennoje naucznoje uczreĪdenije „Institut Ekonomiki NAN Bie-áarusi” Centr Agrarnoj Ekonomiki, MiĔsk 2007.
8) Matusewicz L., Problemy transformacji biaáoruskiego rolnictwa, [w:]
„DziĞ i jutro gospodarstw rolnych w krajach Centralnej i Wschodniej Euro-py”, IERIGĩ-PIB, Warszawa 2008.
9) Organizacija krestijanskich (fiermierskich) choziajstw na bazie niepáatie-sposobnych sielskochoziajstwiennych organizacji: opyt, tendencji i predáo-Īenija, pod redakcjej akadiemika NAN Bieáarusi W. G. Gusakowa, MiĔsk 2007.
10) Saihanau A., Kozakkevich A., Gospodarstwa rolne Biaáorusi: stan obecny oraz perspektywy rozwoju; [w:] „DziĞ i jutro gospodarstw rolnych w kra-jach Centralnej i Wschodniej Europy”, IERIGĩ-PIB, Warszawa 2008.
11) Saihanau A., Kozakkevich A., Wspóáczesne warunki i przeksztaácenia strukturalne rolnictwa i obszarów wiejskich Biaáorusi, IERIGĩ-PIB, War-szawa 2009.
12) Tereszczuk M., KonkurencyjnoĞü polskich producentów ĪywnoĞci na ryn-kach wschodnich, Roczniki naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnic-twa i Agrobiznesu, tom XI, zeszyt 3, Warszawa-PoznaĔ-Olsztyn 2009.
13) 90 let sozidatielnogo truda: wremia ziemia liudi, Ministierstwo Sielskogo Choziajstwa i Prodowolstwija Respubliki BieáaruĞ, MiĔsk 2009.
Materiaáy statystyczne:
14) BieáaruĞ i Rossija. 2008, Statisticzieskij sbornik, Moskwa 2008.
15) Respublika BiaáoruĞ, Oficijalnaja nacionalnaja statistika, sielskoje cho-ziajstwo, http://belstat.gov.by
16) Rocznik Statystyczny 1996, GUS, Warszawa, 1997.
17) Rocznik Statystyczny 2002, GUS, Warszawa, 2003.
18) Rocznik Statystyczny 2008, GUS, Warszawa 2009.
19) Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2008, GUS, Warszawa 2009.
20) Rocznik Statystyki MiĊdzynarodowej 2007, GUS Warszawa 2008.
21) Sielskoje choziajstwo Republiki BieáaruĞ 2003, Ministerstwo Statistiki i Analiza Riespubliki BiáaruĞ, MiĔsk 2003.
22) Sielskoje choziajstwo Respubliki BieáaruĞ, Ministerstwo Statistiki i Anali-za Respubliki BiáaruĞ, MiĔsk 2004.
23) Sielskoje choziajstwo Respubliki BieáaruĞ 2006, Ministerstwo Statistiki i Analiza Respubliki BiáaruĞ, MiĔsk 2006.
24) Sielskoje choziajstwo Republiki BieáaruĞ, Nacionalnyj Statisticzieskij Komitet Respubliki BieáaruĞ, MiĔsk 2009.
IV. HANDEL ZAGRANICZNY PRODUKTAMI ROLNO- -SPOĩYWCZYMI POLSKI Z ROSJĄ, UKRAINĄ I BIAàORUSIĄ
W LATACH 2000-2008
32Polska jest jednym z waĪniejszych partnerów gospodarczych i handlo-wych krajów Europy ĝrodkowo-Wschodniej, a w szczególnoĞci Rosji, Ukrainy i Biaáorusi. W ostatnich latach nastąpiá dynamiczny wzrost obrotów handlowych produktami rolno-spoĪywczymi z tymi krajami.
Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi z krajami byáego Związku Radzieckiego, a obecnie Wspólnoty Niepodlegáych PaĔstw (WNP), zawsze byá waĪną czĊĞcią polskiego handlu zagranicznego. Od 2000 r. saldo handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi z krajami WNP ma war-toĞü dodatnią, która w ciągu 9 lat wzrosáa dwukrotnie z 395 do 790 mln euro.
4.1. Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno spoĪywczymi
W latach 2000-2008 wartoĞü eksportu produktów rolno-spoĪywczych z Polski wyraĪona w euro wzrosáa czterokrotnie (z 2,7 mld euro w 2000 r. do 11,4 mld euro w 2008 r.), w tym do krajów WNP dwukrotnie (z 496 do 1 100 mln euro). Eksport do Rosji wzrósá prawie dwukrotnie (z 246 do 486 mln euro), na UkrainĊ trzykrotnie (z 132 do 422 mln euro), zaĞ na BiaáoruĞ dwuipóákrotnie (z 42 do 102 mln euro). SpoĞród krajów WNP, najwiĊkszy wzrost eksportu pro-duktów rolno-spoĪywczych odnotowano na UkrainĊ, roczny przyrost wartoĞci eksportu w latach 2003-2006 oscylowaá w granicach 10%, a wyraĨny wzrost miaá miejsce w 2008 r. (aĪ o 140% w stosunku do 2006 r.). WpáynĊáo na to m.in.
odblokowanie ukraiĔskiej granicy na import z Polski miĊsa oraz ĞwieĪych owo-ców i warzyw, ustanowienie bezcáowych kontyngentów na import miĊsa z Pol-ski, a takĪe wprowadzenie przez KomisjĊ Europejską pod koniec 2007 r. subsy-diów do eksportu wieprzowiny.
Import produktów rolno-spoĪywczych z WNP do Polski w analizowanym okresie wzrósá trzykrotnie z 101 do 309 mln euro. Byá on niewielki i stanowiá zaledwie 3% ogóáu importu ĪywnoĞci w 2008 r. W analizowanym okresie im-port z Rosji zmniejszyá siĊ prawie o 30%, z Ukrainy natomiast wzrósá aĪ dzie-wiĊciokrotnie, zaĞ z Biaáorusi byá na podobnym poziomie jak w 2000 r.
32 Badania na ten temat realizowano w ramach zadania PW „Ocena zmian konkurencyjnoĞci polskich producen-tów ĪywnoĞci na Wspólnym Rynku Europejskim i na rynkach innych krajów”.
Wykres 4.1 Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi Polski w latach 2000-2008
(w mln euro)
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywno-Ğciowej – PaĔstwowego Instytutu Badawczego (IERiGĩ-PIB), Centrum Informatyki Handlu Zagra-nicznego (CIHZ), Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC), Ministerstwa Finansów (MF), Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW).
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. oznaczaáo wáą-czenie naszego kraju do Wspólnego Rynku Europejskiego (WRE), a tym samym likwidacjĊ wszelkich ograniczeĔ we wzajemnym handlu produktami rolno-spoĪywczymi pomiĊdzy krajami unijnymi. Miaáo to równieĪ przeáoĪenie na wzrost naszego eksportu do krajów WNP, a w szczególnoĞci do Rosji, na Ukra-inĊ i do Biaáorusi. Jednak polscy przedsiĊbiorcy musieli speániü bardzo restryk-cyjne wymagania sáuĪb weterynaryjnych i fitosanitarnych ww. krajów, aby móc eksportowaü do nich miĊso oraz owoce i warzywa. Przez pewien czas (lata 2006-2007) granice Rosji, Ukrainy i Biaáorusi byáy zamkniĊte dla ww. polskich produktów. Dopiero na początku 2008 r., po dáugotrwaáych negocjacjach i przeprowadzeniu szeregu kontroli przez odpowiednie sáuĪby tych krajów, pol-skie zakáady stopniowo zostaáy dopuszczane do handlu w Rosji, na Ukrainie i w Biaáorusi. Odbiáo siĊ to niekorzystnie na wzajemnych relacjach naszych kra-jów. Polscy przedsiĊbiorcy od nowa musieli budowaü swoją pozycjĊ na tych rynkach, co niestety nie byáo áatwe i wymagaáo czasu. Ale dziĊki konkurencyj-nym cenowo ofertom handlowym i dobrej jakoĞci naszych produktów Īywno-Ğciowych, szybko wróciliĞmy na rynki wschodnie, o czym Ğwiadczą dane eks-portowe za 2008 r.
Eksport
0 100 200 300 400 500 600
2000 2003 2005 2007 2008
Rosja Ukraina BiaáoruĞ
Import
0 50 100 150 200 250 300
2000 2003 2005 2007 2008
Rosja Ukraina BiaáoruĞ
Tabela 4.1 Wyniki polskiego handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi
(w mln euro)
Wyszczególnienie 2000 2002 2004 2006 2007 2008
Eksport produk-tów rolno-spoĪywczych
2 745,7 3 251,0 5 242,2 8 468,8 9 955,1 11 428,4
w tym do UE 1 386,6 1 564,8 3 781,8 6 481,7 8 001,4 9 218,1 w tym do WNP 496,6 464,6 684,8 867,0 871,0 1 100,5 z tego do Rosji 246,0 273,2 404,7 433,7 454,3 486,1 na UkrainĊ 132,7 127,8 141,0 176,5 250,0 422,6 do Biaáorusi 42,5 32,1 95,5 141,1 78,3 102,4 Import
produk-tów rolno-spoĪywczych
3 436,1 3 761,2 4 406,5 6 391,1 7 972,3 10 088,9
w tym z UE 1 760,2 2 012,5 2 763,8 3 997,4 5 347,4 7 023,0 w tym ze WNP 101,4 90,8 91,0 187,3 221,8 309,5
z tego z Rosji 66,5 43,8 32,3 50,0 50,9 47,5
z Ukrainy 23,8 37,7 47,8 105,0 120,6 221,8
z Biaáorusi 8,3 5,6 3,8 10,8 16,8 7,3
Saldo handlu zagranicznego produktami rol-no-spoĪywczymi
- 690,4 - 510,2 835,7 2 077,7 1 982,8 1 339,5
w tym z UE - 373,6 - 447,7 1 018,0 2 484,3 2 654,0 2 195,1 w tym ze WNP 395,2 373,8 593,8 679,7 649,2 790,6 z tego z Rosją 179,5 229,4 372,4 383,7 403,4 438,6 z Ukrainą 108,9 90,1 93,2 71,5 129,4 200,8 z Biaáorusią 34,2 26,5 91,7 130,3 61,5 95,1 ħródáo: jak w wykresie 4.1.
O tak dynamicznym wzroĞcie eksportu zadecydowaáa gáównie duĪa podaĪ produktów rolno-spoĪywczych w naszym kraju, utrzymujący siĊ duĪy popyt na polskie produkty ĪywnoĞciowe nie tylko w krajach UE, ale takĪe na rynkach wschodnich oraz korzystne ceny produktów rolno-spoĪywczych.
Na taką sytuacjĊ wpáyw miaáy równieĪ dotacje unijne, z których po akce-sji polscy przedsiĊbiorcy mogli korzystaü na równych prawach z przedsiĊbior-cami unijnymi. DziĊki m.in. subsydiom eksportowym polskie produkty rolno- -spoĪywcze mogáy konkurowaü cenowo na rynkach krajów trzecich.
Tabela 4.2 Dynamika wyników handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi
(rok poprzedni = 100)
Wyszczególnienie 2002 2004 2006 2007 2008 Eksport produktów
rolno-spoĪywczych 101 131 120 117 114 w tym do UE 108 185 125 123 115 w tym do WNP 97 119 100 100 126 z tego do Rosji 118 127 86 105 107 na UkrainĊ 81 100 114 142 169 do Biaáorusi 71 136 118 56 131 Import produktów
rolno-spoĪywczych 99 124 119 125 126 w tym z UE 101 149 118 134 131 w tym ze WNP 83 116 138 118 140
z tego z Rosji 75 100 98 102 93
z Ukrainy 92 129 193 114 184 z Biaáorusi 75 62 177 156 43
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
W ciągu piĊciu lat czáonkostwa Polski w UE eksport produktów rolno-spoĪywczych zwiĊkszyá siĊ o ponad 180%, a import o ponad 175% (porównanie do 2003 r.). Bardzo szybko rozwijaáa siĊ wymiana handlowa zwáaszcza z kraja-mi UE, które są gáównym odbiorcą polskich produktów rolno-spoĪywczych.
Czáonkostwo Polski w UE wywaráo równieĪ duĪy wpáyw na wzrost eksportu polskich produktów rolno-spoĪywczych do krajów WNP, w tym do Rosji, na UkrainĊ i do Biaáorusi. W latach 2004-2008 eksport tych produktów do krajów WNP zwiĊkszyá siĊ z 576,3 mln euro w 2003 r. do 1,1 mld euro w 2008 r.
(o 90%), w tym do Rosji z 318 w 2003 r. do 486 mln euro w 2008 r. (ponad 50%), na UkrainĊ z 141 do 422 mln euro (trzykrotnie), zaĞ do Biaáorusi z 70 do 102 mln euro (wzrost o 45%). Import z krajów WNP wzrósá w tym czasie pra-wie czterokrotnie, zaĞ z Rosji o 46% (z 32 do 47 mln euro), z Ukrainy aĪ sze-Ğciokrotnie (z 37 do 222 mln euro), natomiast z Biaáorusi zaledwie o 20% (z 6 do prawie 8 mln euro).
4.1.1. Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi z Rosją
Rosja jest najwaĪniejszym partnerem handlowym Polski spoĞród krajów WNP. Od 2000 r. do koĔca 2008 r. odnotowano wzrostową tendencjĊ eksportu produktów rolno-spoĪywczych do Rosji. Aktualnie Rosja jest naszym ósmym partnerem handlowym w eksporcie i dwudziestym w imporcie produktów rolno-
-spoĪywczych33. Udziaá eksportu produktów rolno-spoĪywczych w ogólnym eksporcie do Rosji w 2008 r. wynosiá zaledwie 7,8% (spadek w stosunku do 2007 r. o 2,2 p.p.). WaĪną pozycjĊ w strukturze polskiego eksportu do Rosji w 2008 r. zajmowaáy: wyroby przemysáu elektromaszynowego, chemicznego, metalurgicznego, drzewno-papierniczego. Struktura eksportu w 2008 r. jest re-zultatem zmian nastĊpujących w ostatnich latach, polegających na wzroĞcie udziaáu wyrobów przetworzonych, jak i wieloletniej tendencji do spadku udziaáu sektora rolnego, który jeszcze w 1997 r. stanowiá wiodącą pozycjĊ w naszym eksporcie do Rosji z udziaáem ok. 42%. Zaáamanie nastąpiáo w 1998 r., a przy-czyniá siĊ do tego kryzys w Rosji. Eksport do Rosji produktów rolno-spoĪywczych stanowiá w 2003 r. zaledwie 9% eksportu ĪywnoĞci z Polski. Jed-nak kolejne lata byáy jeszcze gorsze, z kaĪdym rokiem udziaá ten ulegaá zmniej-szeniu. W 2008 r. stanowiá zaledwie 4,3% ogóáu eksportu produktów rolno-spoĪywczych z Polski. Mimo to, w ostatnich latach obserwuje siĊ wzrost eks-portu produktów rolno-spoĪywczych do Rosji, który ciągle naraĪany jest na utrudnienia ze strony rosyjskiej. Takim utrudnieniem byáo m.in. wprowadzenie w listopadzie 2005 r. przez rosyjskie sáuĪby weterynaryjne zakazu na import miĊsa z Polski, a nastĊpnie przez sáuĪby fitosanitarne zakazu na import ĞwieĪych owoców i warzyw. Zakazy te obowiązywaáy przez ponad dwa lata i zostaáy zniesione dopiero na początku 2008 r. Odbiáo siĊ to negatywnie na wzajemnych kontaktach handlowych miĊdzy Polską i Rosją. Polscy przedsiĊbiorcy od nowa musieli odbudowywaü swoją pozycjĊ na Wschodzie.
Wykres 4.2 Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi pomiĊdzy Polską a Rosją
(w mln euro)
246,0 231,1
318,3
505,2
433,7 454,3 486,1
66,5 58,0
32,2 51,1 50,0 50,9 47,5
0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0
2000 2001 2003 2005 2006 2007 2008
eksport import saldo
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
33 Dane Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W strukturze eksportu do Rosji dominuje miĊso i przetwory miĊsne, pro-dukty mleczarskie (masáo, ser, jogurty), ĞwieĪe owoce i warzywa (gáównie jabá-ka), cukier i wyroby cukiernicze, przetwory spoĪywcze oraz pasze dla zwierząt.
Import produktów rolno-spoĪywczych z Rosji jest znikomy i stanowi zaledwie 4% ogóáu importu. Importujemy gáównie ryby, zboĪa i przetwory spoĪywcze.
W latach 2004-2008 import produktów rolno-spoĪywczych z Rosji wynosiá 32-50 mln euro i stanowiá 15% importu z krajów WNP, a tylko ok. 1% importu rolno-spoĪywczego Polski.
Wykres 4.3 Struktura eksportu produktów rolno-spoĪywczych z Polski do Rosji w latach
2004-2008 (w mln euro)
0 25 50 75 100 125 150
Īyw e Ğw inie
miĊso i przetw ory miĊsne
mleko i produkty mleczarskie
Ğw ieĪe ow oce i w arzyw a
cukier i w yroby cukiernicze ow oce i w arzyw a
przetw orzone
pasze dla zw ierząt
2004 2005 2006 2007 2008
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
Wykres 4.4 Struktura importu produktów rolno-spoĪywczych z Rosji do Polski w latach
2004-2008 (w mln euro)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
0 25 50 75 100
ryby
zboĪa i produkty zboĪow e
przetw ory spoĪyw cze
2004 2005 2006 2007 2008
WyraĨnie widoczna jest przewaga eksportu produktów rolno-spoĪywczych do Rosji nad importem, saldo obrotów od 2004 r. ksztaátuje siĊ na poziomie 400 mln euro. ĝwiadczy to o konkurencyjnoĞci naszych produktów ĪywnoĞciowych na rynku rosyjskim. Jednak polscy przedsiĊbiorcy napotykają na róĪnego rodzaju utrudnienia, m.in.:
x kontyngenty iloĞciowe na import miĊsa wieprzowego, woáowego i drobio-wego,
x koniecznoĞü uzyskania od strony rosyjskiej zezwoleĔ (dopuszczeĔ) na wwóz towarów rolnych na terytorium Rosji,
x wysokie cáa na wybrane towary,
x dáugotrwaáe i biurokratyczne procedury dostĊpu do rynku, x brak skutecznej ochrony znaków towarowych.
Ostatnie lata pokazaáy, Īe mimo stosowanych przez RosjĊ restrykcji w stosunku do polskich produktów rolno-spoĪywczych, eksport nie zaáamaá siĊ a nawet wzrósá, jednak nie jest na takim poziomie, jak byá w latach 90.
4.1.2. Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi z Ukrainą
Drugim waĪnym krajem WNP, z którym w ostatnich latach Polska pro-wadzi bardzo oĪywioną wymianĊ handlową produktami rolno-spoĪywczymi jest Ukraina. Od 2000 r. polski eksport na UkrainĊ charakteryzuje tendencja wzro-stowa. Stanowiá on w 2008 r. 38% eksportu produktów rolno-spoĪywczych do krajów WNP.
Obroty towarami rolno spoĪywczymi z Ukrainą w ostatnich latach wyka-zywaáy tendencjĊ wzrostową – w 2000 r. wyniosáy 156 mln euro, w 2003 r.
178 mln euro, zaĞ w 2008 r. wzrosáy aĪ do prawie 650 mln euro. W caáym ana-lizowanym okresie mieliĞmy z Ukrainą dodatnie saldo handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi. W latach 2000-2006 utrzymywaáo siĊ ono na poziomie 100 mln euro, zaĞ od 2007 r. widaü wyraĨny jego wzrost. W 2008 r.
saldo wyniosáo 200 mln euro (dwukrotny wzrost w porównaniu z wczeĞniej-szym okresem). Na taką sytuacjĊ wpáynĊáo przede wszystkim otwarcie przez UkrainĊ granicy dla polskiego miĊsa na początku 2007 r.
Od 25 marca 2006 r. strona ukraiĔska wprowadziáa zakaz importu z Pol-ski miĊsa, który obowiązywaá do 14 lutego 2007 r. W pierwszych dniach po od-blokowaniu granicy, zaledwie 23 zakáady miĊsne zostaáy dopuszczone przez ukraiĔskie sáuĪby weterynaryjne do handlu miĊsem na terytorium Ukrainy.
Przez caáy ten czas sukcesywnie prowadzona kontrola dopuszczaáa nowe zakáa-dy do wwozu miĊsa na UkrainĊ i aktualnie okoáo 100 polskich zakáadów
miĊ-snych moĪe handlowaü miĊsem z tym krajem. Ograniczenie to przyniosáo duĪe straty dla polskiej branĪy miĊsnej, a przede wszystkim spowodowaáo spadek eksportu polskiego miĊsa wieprzowego na UkrainĊ. Do 2005 r. eksport tych produktów wynosiá ponad 20 tys. ton rocznie, w 2006 r. jego wielkoĞü wynosiáa niewiele ponad 1,3 tys. ton, a w 2007 r. tylko 200 ton. Polskie miĊso zostaáo za-stąpione na rynku ukraiĔskim przez miĊso brazylijskie i argentyĔskie. Od koĔca 2007 r. sytuacja ta ulega jednak zmianie i w 2008 r. widoczne jest wyraĨne od-bicie, wartoĞü eksportu polskiego miĊsa na UkrainĊ wyniosáa 130,6 mln euro (w tym 124,1 mln euro wieprzowina (90 tys. ton)).
Na tak wysoki wzrost eksportu duĪy wpáyw miaáy wprowadzone przez KomisjĊ Europejską pod koniec 2007 r. subsydia do eksportu miĊsa wieprzowe-go (póátusze wieprzowe). Stawka dopáaty do 100 kg wieprzowiny wynosiáa 31,10 euro. Subsydia te wpáynĊáy na poprawĊ konkurencyjnoĞci cenowej pol-skiego miĊsa wieprzowego na Ukrainie. W 2008 r. ponad 40 tys. ton subsydio-wanych póátusz wieprzowych wyjechaáo na UkrainĊ.
Wykres 4.5 Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi pomiĊdzy Polską a Ukrainą
(w mln euro)
23,8 40,8 37 54,3
105 120,6
221,8
132,7
157,7
141,6 154,8
176,5
250,0
422,6
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450
2000 2001 2003 2005 2006 2007 2008
import eksport saldo
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
Lata 2000-2005 charakteryzowaáy siĊ raczej stabilną sytuacją w obrotach towarami rolno-spoĪywczymi pomiĊdzy Polską a Ukrainą. Eksport byá na po-ziomie 130-150 mln euro, zaĞ import 30-40 mln euro. Tym samym saldo w ana-lizowanym okresie wynosiáo ok. 100 mln euro. Dopiero lata 2007-2008
przynio-sáy dynamiczny wzrost wymiany towarami rolno-spoĪywczymi miĊdzy Polska a Ukrainą. W 2008 r. wzajemne obroty handlowe ĪywnoĞcią wynosiáy prawie 650 mln euro, co stanowiáo prawie dwukrotny wzrost w porównaniu z 2007 r.
i ponad trzyipóákrotny w relacji do 2003 r. Tempo wzrostu eksportu produktów rolno-spoĪywczych na UkrainĊ w latach 2000-2008 byáo bardzo zróĪnicowane, od spadku w 2002 r. do wyraĨnego wzrostu w ostatnich dwóch latach. W 2007 r.
eksport wzrósá o 42% w porównaniu do roku 2006 r., a w 2008 r. byá wyĪszy niĪ w 2007 r. o 70%. W ciągu piĊciu lat wartoĞü eksportu ww. produktów wzrosáa trzykrotnie. Jednak nadal byáo to zaledwie 3,7% polskiego eksportu produktów rolno-spoĪywczych. Eksportujemy na UkrainĊ przede wszystkim: miĊso i prze-twory miĊsne, Īywe zwierzĊta, ĞwieĪe owoce i warzywa, wyroby cukiernicze oraz pasze dla zwierząt.
Wykres 4.6 Struktura eksportu produktów rolno-spoĪywczych z Polski na UkrainĊ
w latach 2004-2008 (w mln euro)
0 25 50 75 100 125 150
Īywe zwierzĊta
pisklĊta i jaja
miĊso i przetwory miĊsne
ryby
mleko i produkty mleczarskie
ĞwieĪe owoce i warzywa
kawa i herbata
zboĪa i produkty zboĪowe
táuszcze roĞlinne
wyroby cukiernicze
owoce i warzywa przetworzone
pasze dla zwierząt
tytoĔ
2004 2005 2006 2007 2008
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
Dynamika wzrostu importu w analizowanym okresie równieĪ byáa bardzo zróĪnicowana. W latach 2000-2003 utrzymywaáa siĊ na stabilnym poziomie.
Dopiero od 2004 r. nastĊpowaá stopniowy wzrost importu produktów
rolno-spoĪywczych z Ukrainy. W 2006 r. wartoĞü importu wzrosáa w porównaniu do 2005 r. o 94%, w kolejnym roku wzrost byá niĪszy, tylko 15%, ale juĪ w 2008 r.
import wzrósá w stosunku do roku poprzedniego o 84%. Importujemy do Polski z Ukrainy gáównie zboĪa i nasiona oleiste (rzepak), a takĪe táuszcze roĞlinne i makuchy.
Polskie produkty rolno-spoĪywcze cieszą siĊ duĪym zainteresowaniem na Ukrainie, przede wszystkim ze wzglĊdu na ich jakoĞü i walory smakowe, a takĪe cenĊ. Szczególnie dotyczy to miĊsa i przetworów miĊsnych oraz owoców i wa-rzyw. JeĪeli chodzi o produkty zboĪowe, to zdecydowanie bardziej konkuren-cyjna jest Ukraina.
Wykres 4.7 Struktura importu produktów rolno-spoĪywczych z Ukrainy do Polski w latach
2004-2008 (w mln euro)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych IERiGĩ-PIB.
4.1.3. Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi z Biaáorusią
Wymiana handlowa Polski z Biaáorusią po akcesji Polski do UE utrzy-mywaáa siĊ raczej na wyrównanym poziomie.
Obroty towarami rolno spoĪywczymi z Biaáorusią w ostatnich piĊciu la-tach wykazywaáy tendencjĊ wzrostową: w 2000 r. wyniosáy 50,8 mln euro, w 2003 r. 76,1 mln euro, zaĞ w 2008 r. wzrosáy do ponad 100 mln euro. W ca-áym analizowanym okresie mieliĞmy z Biaáorusią dodatnie saldo handlu zagra-nicznego produktami rolno-spoĪywczymi, które z roku na rok ulegaáo zwiĊksze-niu. W latach 2000-2002 byáo na poziomie 30 mln euro, zaĞ od 2003 r. widaü
0 25 50 75 100
miód naturalny
skóry surowe
owoce mroĪone
zboĪa i produkty zboĪowe
nasiona rzepaku, sáonecznika, buraków cukrowych
táuszcze roĞlinne
makuchy
2004 2005 2006 2007 2008
wyraĨny jego wzrost. W 2008 r. saldo wyniosáo prawie 100 mln euro (prawie
wyraĨny jego wzrost. W 2008 r. saldo wyniosáo prawie 100 mln euro (prawie