Realizacja zaáoĪeĔ przyjĊtych w Programie

Realizacja zaáoĪonych w Programie zadaĔ jest zróĪnicowana. JeĞli chodzi o zaáoĪenia w sferze socjalno-bytowej, to naleĪy zwróciü uwagĊ przede wszyst-kim na realizacjĊ zadaĔ w zakresie budowy agromiasteczek i ich wyposaĪania w niezbĊdną infrastrukturĊ. Na planowane utworzenie 1481 agromiasteczek za lata 2005-2008 utworzono 937, w których zmodernizowano lub utworzono od nowa 12367 obiektów infrastruktury socjalno-bytowej i technicznej oraz oddano do uĪytku okoáo 50 tys. mieszkaĔ w znacznej czĊĞci w wolno stojących i szere-gowych domach. W rezultacie na 1 mieszkaĔca wsi przypada aktualnie okoáo 29 metrów kwadratowych powierzchni mieszkania, 92% mieszkaĔ wyposaĪonych jest w gaz, a 72% w bieĪącą wodĊ [13]. NaleĪy takĪe zwróciü uwagĊ na bardzo wolną poprawĊ relacji Ğredniej páacy w rolnictwie w stosunku do Ğredniej páacy w kraju. W 1990 r. Ğrednia páaca w rolnictwie stanowiáa 93% Ğredniej krajowej, w 1995 r. juĪ tylko 62%, a w 2004 r. 58%. W 2005 r. wskaĨnik ten wzrósá do prawie 62% i utrzymywaá siĊ na podobnym poziomie w latach 2006 i 2007 i do-piero w 2008 r. nieco siĊ poprawiá – do niecaáych 65%. W rezultacie w 2008 r.

Ğrednia páaca w rolnictwie byáa zdecydowanie najniĪsza ze wszystkich dziaáów gospodarki narodowej: prawie dwukrotnie niĪsza niĪ budownictwie, o 70% niĪ-sza niĪ w przemyĞle, áącznoĞci i transporcie oraz o prawie 40% niĪniĪ-sza niĪ w le-Ğnictwie. Mimo pewnego wzrostu poziomu opáaty pracy w rolnictwie, nie udaáo siĊ uzyskaü zaáoĪonych w tym zakresie celów. Nie udaáo siĊ takĪe zwiĊkszyü dochodów ludnoĞci wiejskiej poprzez wzrost produkcji rolnej w gospodarstwach

przydomowych. Dochody te raczej zmniejszyáy siĊ, bowiem produkcja rolna w gospodarstwach przydomowych, co bĊdzie przedstawione w dalszej czĊĞci opracowania, wyraĨnie spadáa.

Trudno teĪ jednoznacznie oceniü realizacjĊ zaáoĪeĔ w zakresie tworzenia warunków do stabilnego i efektywnego rozwoju produkcji rolnej. Przede wszystkim brak jest postĊpu w poprawie rentownoĞci produkcji rolnej, szcze-gólnie zwierzĊcej. RentownoĞü produkcji rolnej w przedsiĊbiorstwach rolnych wzrosáa z 4,0% w 2005 r. do 5,5% w 2008 r., ale w latach 2006 i 2007 oscylo-waáo w granicach zera. Natomiast wedáug zaáoĪeĔ, poziom rentownoĞci zapew-niający przedsiĊbiorstwom stabilny rozwój powinien wynosiü 18-20%. Co prawda odsetek przedsiĊbiorstw ze stratami radykalnie siĊ obniĪyá i oscylowaá w tym okresie wokóá 1-2%, jednak trudno doszukaü siĊ czynników tak radykal-nej poprawy (w latach 2000-2004 przy nieco lepszej rentownoĞci produkcji rol-nej udziaá przedsiĊbiorstw ze stratami byá kilkunastokrotnie wyĪszy).

TakĪe dynamika inwestycji w rolnictwie nie jest wystarczająca w relacji do postawionych zadaĔ. Poza wysokim wzrostem inwestycji w rolnictwie w pierwszym roku realizacji programu (w 2005 r. Ğrednio w caáej gospodarce o 20%, a w rolnictwie o ponad 87%), w pozostaáych latach (2006-2008) wzrost ten byá nawet nieco niĪszy niĪ Ğrednio w kraju i zdecydowanie niĪszy niĪ w przemyĞle (odpowiednio o 83, 90 i 97%). W rezultacie poprawa poziomu wy-posaĪenia rolnictwa w Ğrodki trwaáe jest niska. W latach 2005-2008 odnotowano wzrost o niecaáe 4%, przy 8% dla caáej gospodarki i przemysáu. NiezaleĪnie od tych relacji naleĪy jednak stwierdziü, Īe poziom inwestycji w rolnictwie byá du-Īy, a ich udziaá w strukturze nieco wzrósá i w ostatnich latach wynosi prawie 15%. W efekcie wyraĨnie poprawiáo siĊ wyposaĪenie rolnictwa, a przede wszystkim przedsiĊbiorstw rolnych, w Ğrodki do produkcji rolnej. Poprawie ule-gáy techniki i technologie produkcji oraz zwiĊkszyá siĊ wyraĨnie poziom nawo-Īenia mineralnego (w przedsiĊbiorstwach rolnych z 113 kg NPK/ha UR w 2004 r.

do 173 kg NPK/ha UR w 2008 r.) i organicznego (odpowiednio z 3,9 do 5,0 ton /ha UR).

Tabela 3.9 Dynamika plonów podstawowych roĞlin uprawnych w latach 1990-2008

RoĞliny uprawne Rok

1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2008/2005 ZboĪe 27,2 21,1 19,4 28,1 24,9 28,5 35,2 125 -w tym pszenica 27,5 25,1 21,6 32,8 28,2 32,8 39,8 121 Ziemniaki 138 132 134 177 192 212 221 125 Buraki cukrowe 321 218 292 316 376 387 439 139 Len-wáókno 4,6 6,2 4,8 7,0 4,4 5,9 7,8 111 Rzepak . 6,5 7,1 12,3 10,7 12,2 18,1 147

ħródáo: [22, 23, 24].

W efekcie wyraĨnie wzrosáy plony roĞlin uprawnych (tab. 3.9). NaleĪy jednak zwróciü uwagĊ na brak postĊpu w wapnowaniu gleb. Po wzroĞcie po-wierzchni zwapnowanych UR do 523 tys. ha w 2005 r., w kolejnych latach wi-doczny jest wyraĨny spadek do 402 tys. ha w 2008 r. MoĪe to groziü spadkiem plonów w latach nastĊpnych.

W omawianym okresie nastąpiáa takĪe wyraĨna poprawa, szczególnie w sektorze przedsiĊbiorstw, w zakresie produktywnoĞci zwierząt i efektywnoĞci produkcji zwierzĊcej. Jest to przede wszystkim rezultat poprawy bazy paszowej, modernizacji ferm oraz poprawy jakoĞci hodowlanej zwierząt. MoĪna to zobra-zowaü na przykáadzie mlecznoĞci krów (tab. 3.10).

Tabela 3.10 Dynamika mlecznoĞci krów (Ğredni udój na 1 krowĊ w kg/rok)

Gospodarstwa Lata

1995 2000 2005 2006 2007 2008 2008/

2005 Ogóáem 2339 2413 3712 4006 4125 4438 119,6 PrzedsiĊbiorstwa 2150 2154 3686 4019 4112 4456 120,9 Gospodarstwa farmerskie 2545 3193 3311 3233 3750 117,4 Gospodarstwa przydomowe

2704

2936 3799 3979 4199 4362 114,8 ħródáo: Jak w tab. 3.9.

MoĪna tu takĪe odnotowaü fakt, Īe poczynając od początku lat 90., dopie-ro w 2008 r. przedsiĊbiorstwa uzyskaáy lepszy wynik w mlecznoĞci krów niĪ gospodarstwa przydomowe. W rezultacie dynamika wzrostu wartoĞci produkcji w latach 2005-2008 (w cenach porównywalnych) byáa wysoka.

Tabela 3.11 Dynamika wartoĞci produkcji rolnej w cenach porównywalnych

Rok poprzedni = 100 Wyszczególnienie

2004 2005 2006 2007 2008 2004=100 Produkcja ogóáem

Caáe rolnictwo 112,6 101,7 106,0 104,4 108,6 122,2 -przedsiĊbiorstwa* 117,7 106,3 109,0 109,0 114,1 144,1 -gospodarstwa przydomowe 107,2 95,3 101,8 97,9 100,1 95,1

Produkcja roĞlinna

Caáe rolnictwo 116,1 96,1 105,0 105,8 110,8 118,3 -przedsiĊbiorstwa* 123,3 96,3 105,4 115,2 120,9 141,4 -gospodarstwa przydomowe 111,3 95,9 104,7 99,1 102,4 101,9

Produkcja zwierzĊca

Caáe rolnictwo 107,5 108,9 107,2 102,6 105,9 130,8 -przedsiĊbiorstwa* 112,9 114,9 111,5 104,9 109,2 146,7 -gospodarstwa przydomowe 96,3 94,0 94,0 94,0 92,3 76,7

* od 2004 r. w statystyce w pozycji tej ujĊta jest takĪe produkcja w gospodarstwach farmerskich ħródáo: [23, 24].

Mimo Īe rok 2004 byá bardzo korzystny dla rolnictwa (wzrost produkcji w stosunku do 2003 r. prawie o 13%), to w analizowanym okresie osiągniĊto ponad 22% wzrost produkcji roĞlinnej i prawie 31% wzrost produkcji zwierzĊ-cej. Szczególnie duĪy wzrost produkcji rolnej osiągniĊto w przedsiĊbiorstwach i gospodarstwach farmerskich (ogóáem 44,1%, roĞlinnej 41,4%, zwierzĊcej 46,7%).

JeĞli chodzi o realizacjĊ zadaĔ zaáoĪonych w Programie w zakresie wzro-stu produkcji rolnej, to naleĪy stwierdziü, Īe realizacja ich jest zagroĪona.

W programie zaáoĪono 45% wzrost produkcji rolnej (ogóáem we wszystkich sektorach rolnictwa), natomiast za lata 2005-2008, a wiĊc za 4 lata osiągniĊto 22,2 % (Ğrednio rocznie prawie 5,6%). Zasadniczym czynnikiem niĪszego niĪ zaáoĪono wzrostu produkcji rolnej są wskazywane wyĪej trudnoĞci z rozwojem produkcji rolnej w gospodarstwach przydomowych ludnoĞci. W latach 2005-2008 produkcja ogóáem w tych gospodarstwach spadáa o 5%, w tym produkcja roĞlinna wzrosáa o 1,9%, a produkcja zwierzĊca spadáa o ponad 23%. (tab. 10).

Wydaje siĊ, Īe jest to efekt z jednej strony zmniejszenia wspomagania rozwoju produkcji w tych gospodarstwach, przede wszystkim ze strony przedsiĊbiorstw (zrestrukturyzowanych koáchozów i sowchozów) oraz z drugiej strony zmniej-szenia zainteresowania rozwojem produkcji, szczególnie zwierzĊcej, ze strony ludnoĞci wraz ze wzrostem dochodów i dostĊpnoĞci produktów ĪywnoĞciowych na rynku.

Tabela 3.12 Dynamika produkcji poszczególnych produktów rolnych

Wykonanie w latach, w tys. ton Wyszczególnienie

2004 2005 2006 2007 2008 2008/ Buraki cukrowe 3088 3065 3978 3626 4030 130 3710 109 Ziemniaki 9902 8185 8329 8744 8749 88 8750 100 Len - wáókno 57 50 29 39 61 107 60 102 Warzywa 2035 2007 2173 2153 2295 113 1850 124 Mleko 5149 5676 5896 5904 6225 121 6300 99 MiĊso* 930 1024 1121 1176 1209 130 1200 101

* zwierzĊta gospodarskie i drób w wadze Īywej ħródáo: jak w tab. 3.9.

Wzrost produkcji za 4 lata wskazuje, Īe aby zrealizowaü zaáoĪony w Pro-gramie wzrost produkcji w ostatnich 2 latach jego realizacji, naleĪaáoby osiągaü wzrost produkcji po okoáo 9%. Tymczasem za osiem miesiĊcy 2009 r. wzrost produkcji w stosunku do tego samego okresu roku ubiegáego wynosiá 3,3%

(w przedsiĊbiorstwach wzrost o 6,6%, a w gospodarstwach przydomowych spa-dek o 5%). DoĞwiadczenie lat ubiegáych wskazuje, Īe roczny wzrost produkcji rolnej moĪe wiĊc wynieĞü okoáo 4%. W tej sytuacji w 2010 r. naleĪaáoby osią-gnąü wzrost w granicach 14%, co jest w warunkach pogáĊbiającego siĊ spadku produkcji w gospodarstwach przydomowych wrĊcz niemoĪliwe.

OcenĊ realizacji przyjĊtych záoĪeĔ Programu w zakresie poszczególnych produktów rolnych komplikuje nieco fakt, Īe bazą dla tych záoĪeĔ jest przewi-dywany (zaáoĪony) poziom produkcji w 2005 r. Okazaáo siĊ bowiem, Īe zreali-zowany poziom produkcji w 2005 r. zbóĪ, ziemniaków, buraków cukrowych i lnu okazaá siĊ niĪszy niĪ zakáadano, a rzepaku i warzyw znacznie wyĪszy niĪ zakáadano. W tej sytuacji wzrost produkcji do 2010 r., biorąc za podstawĊ fak-tyczny poziom produkcji w 2005 r., jest na przykáad wyĪszy dla zbóĪ niĪ dla rzepaku, a wiĊc odwrotnie niĪ wynikaáo to z przyjĊtych zaáoĪeĔ.

NiezaleĪnie jednak od tych zastrzeĪeĔ naleĪy stwierdziü, Īe w latach 2005-2008, w porównaniu nawet do bardzo korzystnego dla produkcji roĞlinnej 2004 r., nastąpiá duĪy wzrost zbiorów podstawowych roĞlin. W rezultacie zaáo-Īenia Programu na 2008 r. w zakresie wielkoĞci zbiorów rzepaku, ale takĪe zbóĪ i warzyw są zrealizowane z duĪą nadwyĪką, a buraków cukrowych i lnu z nie-wielką nadwyĪką. Na podkreĞlenie zasáuguje szczególnie dynamiczny rozwój produkcji rzepaku. Widaü natomiast pewne problemy z realizacją zaáoĪonych zbiorów ziemniaków. W 2008 r., mimo w sumie korzystnego roku i osiągniĊcia rekordowych jak na BiaáoruĞ plonów, zbiory byáy tylko na poziomie zakáada-nym. Wskazuje to na malejące zainteresowanie uprawą ziemniaków nie tylko w przedsiĊbiorstwach, ale takĪe w gospodarstwach przydomowych.