Problemy zarządcze i decyzyjne w transporcie drogowym
6. Procesy wymiany taboru
Kolejnym sklasyfikowanym problemem decyzyjnym jest proces doboru i wy-miany taboru, który zaliczany jest do problematyki związanej z zarządzaniem ta-borem w przedsiębiorstwie (ang. Fleet management). Zagadnienie to ma charakter zarówno strategiczny, jak i taktyczny w rozwoju firmy i polega głównie, w zakresie czasowym, na określeniu chwili, w której poszczególne pojazdy tworzące eksplo-atowany tabor powinny zostać wycofane z użytkowania. Najczęściej wymiana dokonywana jest z przyczyn technicznych, eksploatacyjnych lub z uwagi na zbyt duży wymiar ponoszonych kosztów napraw. Niekiedy potrzeba wymiany taboru może być wymuszona przez rynek usług, w szczególności w związku z obsługą dużych klientów i koniecznością świadczenia nowego rodzaju usług przewozo-wych lub w związku z dbaniem o jakość realizowanych zadań. Przykładem takich decyzji może być wymiana taboru naczep uniwersalnych typu plandeka na na-czepy typu chłodnia, zaopatrzone w agregaty do utrzymywania stałotemperaturo-wych warunków przewozów. W zależności od stosowanej strategii, uzależnienie związane z wymianą taboru może mieć podłoże związane z:
• predefiniowanym wiekiem pojazdów;
• polityką związaną z graniczną liczbą uszkodzeń, a co za tym idzie – pozio-mem kosztów napraw w danym okresie;
• polityką mieszaną, czyli uwzględniającą zarówno wiek pojazdu, jak i koszty jego napraw czy też liczbę uszkodzeń.
W ciągu dziesięcioleci opracowano wiele metod planowania wymiany tabo-ru. Pewna grupa metod oparta jest na statystycznej analizie niezawodności środ-ków technicznych28 z uwypukleniem różnic w warunkach ich eksploatacji. Inną z kolei grupą są metody oparte na analizie kosztowej29, prowadzące do ustalenia optymalnego okresu użytkowania pojazdu. W analizie tej nie bez znaczenia są doświadczenia własne przedsiębiorców, oparte na gromadzonych w systemach informatycznych historycznych danych. Dane te dotyczą zarówno globalnego podsumowania wartości napraw, jak i określenia najsłabszych ogniw w procesie eksploatacji pojazdów.
28 M. Hebda, T. Mazur, Podstawy eksploatacji pojazdów samochodowych, WKŁ, Warszawa 1980, s. 120-136.
29 J. Leszczyński, Modelowanie systemów i procesów transportowych, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1990, s. 56.
Z kolei w modelach problemu wymiany taboru, opartych na analizie kosztów, rozważane są koncepcje definiowania limitu kosztów uzasadniających sensow-ność dalszej eksploatacji pojazdu oraz różne sposoby dyskontowania przepły-wów finansowych, mające wpływ na planowanie wymiany w dłuższym okresie.
W obecnym czasie coraz częściej stosuje się eksploatowanie pojazdu na z góry określony czas. Wynika to z możliwości pozyskiwania finansowania na wynajem długookresowy, który z reguły trwa nie dłużej niż 48 miesięcy, a umowa jest tak skonstruowana, że zawiera z góry przewidywalne koszty napraw, za które, bez względu na ich częstotliwość, użytkownik uiszcza stałą opłatę. Optymalizacja okresu eksploatacji pojazdów prowadzona jest również z uwzględnieniem w roz-ważanym okresie: maksymalizacji przeciętnego zysku z eksploatacji taboru, mi-nimalizacji przeciętnego kosztu eksploatacji pojazdów lub maksymalizacji prze-ciętnej produktywności pojazdów. Inne metody ustalania optymalnego okresu eksploatacji związane są z analizą porównawczą kosztów ich eksploatacji z amor-tyzacją. Do niedawna czynnikiem determinującym wymianę taboru były również możliwości związane z jego finansowaniem, a także wysoki koszt pieniądza przy dużej kapitałochłonności branży transportu drogowego. W literaturze tematu większość modeli koncentruje się na jednokryterialnej optymalizacji problemu wymiany taboru. W sferze czysto teoretycznej jest on rozwiązywany, w zależności od złożoności obliczeniowej modelu, za pomocą metod programowania dyna-micznego.
Podsumowanie
Przez wiele lat możliwości podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstwa upatrywały przede wszystkim w redukcji kosztów i wzroście jakości produktów i usług. Jak wskazuje S. Kauf30, częste obniżki kosztów i podnoszenie standardów jakości zupełnie wyczerpały możliwości dyferencjacji na poziomie techniczno--fizycznych cech oferty przedsiębiorstwa. Dlatego właśnie poza przedstawionymi problemami decyzyjnymi i metodami ich optymalizacji zaczęto sięgać po kom-ponenty niematerialne, takie jak czas, dokładność, elastyczność i niezawodność.
Zaprezentowane w artykule problemy decyzyjne i zarządcze związane z przed-siębiorstwami transportu drogowego zapewne nie wyczerpują spektrum proble-mów decyzyjnych branży transportu drogowego. Ujęcie syntetyczne probleproble-mów pozwala na sformułowanie następujących wniosków:
• zaproponowane metody rozwiązywania przedstawionych problemów są z reguły przedstawiane jako trudne algorytmy matematyczne, co może ro-dzić problemy w ich praktycznym zastosowaniu;
30 S. Kauf, Planowanie logistyczne jako determinant zmian w systemie zarządzania przedsiębior-stwem, [w:] P. Blaik, A. Bruska, S. Kauf, R. Matwiejczuk, Logistyka w systemie zarządzania przedsię-biorstwem, PWE, Warszawa 2013, s. 201.
• w każdym z przedstawionych problemów decyzyjnych należy zapropono-wać rzeczywiste kryteria oceny, np. w postaci wskaźników ekonomicznych;
• w toku dalszych prac naukowych należałoby podjąć próbę rozszerzenia i uszczegółowienia przedstawionych problemów.
Bibliografia
Ball M., Golden B., Assad A., Bodin L., Planning for Truck Fleet Size in the Presence of a Common-Carrier Option, Decision Science, Vol. 4, No. 1, 1983, s. 103-120.
Bell D., Schleifer A., Decision Making under Uncertainty, Course Technology, Albany 1995.
Browne S., Risk-Constrained Dynamic Active Portfolio Management, „Management Science”, Vol. 46. 2000.
Crama Y., Schyns M., Simulated Annealing for Complex Portfolio Selection Problems,
„European Journal of Operational Research”, Vol. 150, No. 3, 2003.
Dejax P., Crainic T., A Review of Empty Flow and Fleet Management Models in Freight Transportation, „Transportation Science”, Vol. 21, No. 2, 1987.
Du Y., Hall R., Fleet Sizing and Empty Equipment Redistribution for Center Terminal Transportation Networks, „Management Science”, Vol. 43, No. 2, 1997.
Dorosiewicz S., Koniunktura w transporcie. Badania i analiza wyników, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2006.
Eilon S., King J., Hutchinson D., A Study in Equipment Replacement, „Operational Research Quarterly”, Vol. 17, No. 1, 1996.
Ernst A., Jiang H., Krishnamoorthy M., Sier D., Staff Scheduling and Rostering: A Review of Applications, Methods and Models, „European Journal of Operational Research Society”, Vol. 153, No. 1, 2004.
Hebda M., Mazur T., Podstawy eksploatacji pojazdów samochodowych, WKŁ, Warszawa 1980, s. 120-136.
Ichniowski C., Shaw K., The Effects of Human Resource Management Systems on Economic Performance: An International Comparison of U.S. and Japanese Plans, „Management Science”, Vol. 45, No. 5, 1999.
Kauf S., Planowanie logistyczne jako determinant zmian w systemie zarządzania przedsiębiorstwem, [w:] P. Blaik, A. Bruska, S. Kauf, R. Matwiejczuk, Logistyka w systemie zarządzania przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 2013, s. 201.
Leszczyński J., Modelowanie systemów i procesów transportowych, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1990, s. 56.
Lewis G., Srinivasan A., Subrahmanian E., Staffing and Allocation of Workers in an Administrative Office, „Management Science”, Vol. 44, No. 4, 1998.
Loch C., Kavadias S., Dynamic Portfolio Selection of NPD Programs Using Marginal Returns, „Management Science”, Vol. 48, No. 10, 2000.
Łacny J., Osińska M., Innowacyjne i ekonomiczne uwarunkowania zmian na rynku pracy w transporcie drogowym ładunków w latach 2007–2010, [w:] A. Stankiewicz-Mróz, J.P. Lendzion (red.), Zmiany organizacyjne a rozwój potencjału pracowników, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2011.
Łacny J., Zalewski W., Wpływ zmian kursów walut na efektywność ekonomiczną wewnątrzwspólnotowych przewozów drogowych, Konferencja Euro-Trans 2008 nt.
„Transport – Ekonomika i Biznes”, Warszawa, 17-18 września 2008.
Łacny J., Zalewski W., Tramping drogowy jako nowa forma usług w transporcie międzynarodowym wewnątrzwspólnotowym, V Konferencja Naukowo-Techniczna LOGITRANS nt. „Logistyka, systemy transportowe, bezpieczeństwo w transporcie”, Szczyrk, 23-25 kwietnia 2008, Politechnika Radomska, Prace Naukowe „Transport”, nr 1/26, sekcja „Bezpieczeństwo w transporcie”, poz. 15. R.
Parker M., Smith B., Two Approaches to Computer Crew Scheduling of Public Transport, [w:]
A. Wren (red.), Computer Scheduling of Public Transport, North-Holland Publishing, Amsterdam 1981.
Powell W., A Stochastic Model of the Dynamic Vehicle Allocation Problem, „Transportation Science”, Vol. 20, No. 2, 1986.
Schermerhorn J., Hunt J., Osborn R., Organizational Behavior, John Wiley & Sons, New York 2002.
Skowron-Grabowska B., Istota logistyki dystrybucji w przedsiębiorstwie na przykładzie dystrybutora sprzętu elektrycznego, [w:] M. Mrozik, S. Gostkowska-Dźwig (red.), Przedsiębiorczość a rozwój przedsiębiorstw, Sekcja Wydawnictw WZPCz, Częstochowa 2013, s. 116-118.
Sousa J., A Computer Based Interactive Approach to Crew Scheduling, „European Journal of Operational Research”, Vol. 55, No. 3, 1991.
Stoner J., Freeman R., Gilbert D. , Management, Prentice Hall, Englewood Cliffs 1995.
Toth P., Vigo D. (red.), The Vehicle Routing Problem, SIAM, Philadelphia 2002.
Żak J., Analiza decyzyjna/Decision Analysis, skrypt do MBA/Academic Handbook –Teaching for the MBA Program, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań –Atlanta 1998.
Żak J., Wielokryterialne wspomaganie decyzji w transporcie drogowym, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005.
www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki
A n d r z e j M o n t w i ł ł
Wyższa Szkoła Gospodarki