Program rozwojowy a projekt

Z perspektywy przedstawicieli szkół, ich projekty (lub działania w szkołach realizowane w ramach większych projektów) nie miały cech programów zaplanowanych i realizowanych w celu długofalowego rozwoju szkoły, w tym nie były opracowywane w formie dokumentów planistycznych. Rolę programu działań zmierzających do doskonalenia pracy szkoły pełnią, z perspektywy nauczycieli, a zwłaszcza dyrektorów, dokumenty strategiczne lub operacyjne takie jak strategia rozwoju szkoły czy koncepcja pracy szkoły na dany okres. W niektórych szkołach dokument tego rodzaju jest nosi nazwę programu rozwojowego, przy czym jak wynika z badań jakościowych, tego rodzaju programy powstały niezależnie od uczestnictwa szkół w realizacji Poddziałania 9.1.2.

Natomiast „programy rozwojowe” realizowane w ramach Poddziałania 9.1.2 były średniookresowymi przedsięwzięciami polegającymi na realizacji szeregu działań wzbogacających ofertę szkoły w danym okresie (zajęcia dla uczniów) i stwarzających możliwości wzmocnienia potencjału szkoły w kolejnych latach (zakup pomocy dydaktycznych i podwyższenie kompetencji nauczycieli). Jest więc w pełni zasadne określanie tych przedsięwzięć jako projektów. Pojęcie „program rozwojowy” ma w ich przypadku charakter umowny i pozwala odróżnić zespół działań prowadzonych w danej szkole od całości projektu, jeżeli projekt (wniosek do dofinansowanie) obejmował wiele szkół. Tylko w przypadku jednej ze szkół objętej badaniami jakościowymi sposób rozumienia „programu rozwojowego” miał charakter programowy. Program rozwojowy tej szkoły jest dobrą praktyką, wyróżniającą się pod względem świadomości celów, innowacyjności i dopasowania działań do potrzeb i zainteresowań uczniów.

Program rozwojowy dla mnie to jest taki zespół działań, całokształt działań, który łączy różne sfery w szkole, bo i tą sferę edukacyjną i tą sferę taką wychowawczą, która, o której się często zapomina, a jest bardzo istotna, i który ma doprowadzić do, no właśnie rozwoju, powtarzam się, ale rozwoju naszych uczniów na miarę celów, które sobie ustawiliśmy w szkole. I lepiej więcej, ale też na miarę, nie na zasadzie zaszczucia tysiącem rzeczy i po dwóch miesiącach ludzie sobie nie radzą, tylko tak właśnie… ten program powinien określać wszystkie też sfery na przykład zainteresowań uczniów, różne przedmioty, wszystkie przedmioty, żebyśmy, żeby każdy tu mógł znaleźć coś dla siebie, żeby te działania, które podejmujemy i które mamy zapisane w programie rozwojowym żeby one były też i spełniane. [IDI_EW_CS_5834]

Pojęcie programu rozwojowego ma dla szkół dwojakie znaczenie. Mówiąc o programie rozwojowym szkoły nauczyciele odwoływali się z jednej strony do koncepcji pracy szkoły (strategii lub podobnego dokumentu). Taki dokument, jak również nieujęte w dokumencie przekonania dyrektora o celach szkoły i niezbędnych działaniach są dla szkół rzeczywistymi programami rozwojowymi. Z drugiej strony, pojęcie to odnosiło się do projektu realizowanego w ramach Poddziałania 9.1.2. Na podstawie wypowiedzi respondentów można odczuć, że idea „programu rozwojowego” jako dodatkowego dokumentu jest im obca. Dokumentami, jakie istnieją w rzeczywistości, są z jednej strony te opisujące koncepcję pracy szkoły (strategia, koncepcja czy plan pracy), a z drugiej – wniosek o dofinansowanie. Są różne komisje przedmiotów humanistycznych, ścisłych i tak dalej. (…) i tworzą swoje plany na rok następny. Czyli na podstawie tego, co się wydarzyło, na podstawie wyników nauczania, na podstawie wyników egzaminów zewnętrznych piszą swój plan pracy na rok następny. (..) I to jest ten cały plan, niektórzy nazywają to programem rozwoju, ja nazywam to główne kierunki pracy szkoły. Tak, żeby to nazwać planem pracy szkoły, tak? [IDI_Dyr_CS_9544].

100

Programy rozwojowe realizowane w ramach Poddziałania 9.1.2 były spójne z koncepcjami pracy szkół. Dokumenty takie jak koncepcje i strategie te różnią się co do stopnia szczegółowości zaplanowanych kierunków działań czy też priorytetów, ale są wystarczająco wszechstronne by zapewnić spójność z założeniami Poddziałania 9.1.2, ponieważ obejmują w szczególności takie cele, jak jakości nauczania i/lub podwyższanie wyników a nauce, wyrównywanie szans i stwarzanie uczniom możliwości realizacji zainteresowań. Jednocześnie jak wynika z SzOP PO KL i dokumentów zawierających jego interpretacje, szkoła powinna opracować „program rozwojowy”. Nie określono, kiedy taki program powinien powstać ani czy powinien być spisany. Można domniemywać, że PR powinny być opracowane przed przystąpieniem do konkursu, jeżeli projekty mają dotyczyć ich realizacji. Chociaż w procesie naboru wniosków nie weryfikowano, czy takie programy powstały, to możliwość wykazania, że szkoła posiada taki dokument działała na jej korzyść. Tak było w przypadku szkoły, która dzięki zapisom swojego programu rozwojowego mogła wynegocjować z IP kształt projektu uwzględniający szeroko rozumiany rozwój kompetencji kluczowych, nie tylko w dziedzinie TIK, języków obcych, przedsiębiorczości, nauk przyrodniczo-matematycznych wymienionych w SzOP i dokumentacji konkursowej

Nawet później wytłumaczenie (…) i uwzględniono nam (…) również te działania, na przykład zajęcia plastyczne, czy te szkoły młodych twórców, bo wykazaliśmy, że one są spójne z naszym programem rozwojowym. [IDI_Dyr_CS_7533]

Badanie ilościowe wykazało, że najczęściej programy rozwojowe zostały opracowane jako odrębne dokumenty. Jednak zarówno w szkołach podstawowych, jak i w gimnazjach, jedna czwarta respondentów zakwalifikowała PR jako część składową innej dokumentacji szkolnej (SP 24%, GMN 25%). W przypadku szkół ponadgimnazjalnych ten odsetek sięga niemal jednej trzeciej badanych.. Dokumentacja programowa w badanej populacji szkół sklasyfikowana została w pięciu kategoriach, z której najczęściej wymienianą (41%) był plan pracy szkoły. Ponad jedna trzecia wypełniających ankietę CAWI zaznaczyła, że PR stanowi element planu rozwoju szkoły. Wskazania respondentów dla pozostałych stwierdzeń nie przekraczały 10%.

101 Wykres 13 Typ dokumentacji szkolnej, jaką stanowi program rozwojowy

Źródło: badanie CATI/CAWI. Podstawa procentowania: dyrektorzy szkół i metryczki programów rozwojowych, w których zrealizowano programy rozwojowe w latach 2010-2013.

W celu realizacji zadań zaplanowanych w diagnozie, koniecznością było rozpisanie harmonogramu ich wdrożenia. W niektórych szkołach PR były dostosowane do długości roku szkolnego w innych natomiast okres ten był krótszy lub dłuższy.

W badanych szkołach dyrektorzy lub osoby przez nich wyznaczone do badania deklarowały, że ostatnio zrealizowany PR trwał dłużej niż rok szkolny. Szczególnie przedłużony czas trwania działań w programie deklarowali respondenci szkół ponadgimnazjalnych. Niemal dwie trzecie z nich (63%) stwierdziło, że w ich szkole realizacja PR zajęła więcej czasu. Również w ponad połowie (56%) szkół gimnazjalnych czas realizacji PR był dłuższy od trwania roku szkolnego. Natomiast w szkołach podstawowych odsetki odpowiedzi dla stwierdzenia „Rok szkolny” i „dłużej” kształtowały się przybliżonym poziomie i wyniosły odpowiednio: 49% i 48%.

8% 9% 9% 24% ^25% 31% 68% ^65% 60% SP (n=1089) GMN (n=762) LO (n=250) PR jest odrębnym dokumentem PR jest częścią innego typu dokumentacji szkolnej Nie wiem 9% 7% 9% 34% 41% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Inne

Plan nadzoru pedagogicznego Program/plan wychowawczy Program rozwoju szkoły Plan pracy szkoły/plan zadań

PR, jako część dokumetacji szkolnej (N=525)

102

Wykres 14 Odpowiedzi respondentów na pytanie „Ile czasu trwał ostatni PR szkoły?”

Źródło: badanie CATI/CAWI. Podstawa procentowania: dyrektorzy szkół i metryczki programów rozwojowych, w których zrealizowano programy rozwojowe w latach 2010-2013.