Naukowcy i badacze zastanawiają się, jakimi cechami charakteryzują się młodzi ludzie – czy młodzi mężczyźni, zgodnie ze stereotypami, są dominujący, skłonni do ryzyka i brakuje im empatycznego podejścia, czy dotyczy ich wspomniany ,,kryzys męskości”, czy młode kobiety są nieczułe, dominujące i w dążeniu do zrobienia kariery porzucają myśl o rodzinie. Głównym celem przedstawionych 5 A. Kuczyńska: Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Podręcznik. Warszawa, 1992, s. 5–10.
6 Z. Milska-Wrzosińska, A. Wiśniewski: Mężczyźni mają gorzej. ,,Charaktery” 2007, nr 4, s. 17–20.
7 S. Cieniuch: Kryzys męskości jako zmiana tradycyjnego paradygmatu. W: Męskość w kulturze współczesnej. Red. A. Radomski, B. Truchlińska. Lublin 2008, s. 66–77.
8 D. Kimura: Are men’s and women’s brains really different? „Canadian Psychology” 1987, t. 28 (2), s. 133–147.
102 Dominika Grzegorczyk
tu badań była próba odpowiedzi na pytania: Czy współcześni studenci i student-ki charakteryzują się cechami uważanymi w społeczeństwie za stereotypowe w odniesieniu do płci biologicznej? Czy studentki charakteryzują się większą empatią niż studenci? Czy skłonność do ryzyka i impulsywność to domena studentów? Dodatkowa kwestia dotyczyła płci psychologicznej współczesnych młodych ludzi: czy jest ona adekwatna do płci biologicznej czy też ich mózgi są „androgyniczne”?
W badaniu wykorzystano „Inwentarz do oceny płci psychologicznej” Alicji Kuczyńskiej9 oraz „Kwestionariusz Impulsywności IVE” Aleksandry Jaworow-skiej10. Wzięło w nim udział pięćdziesięciu jeden studentów, z uczelni lubelskich, małopolskich, świętokrzyskich oraz pomorskich (trzydzieści kobiet, dwudziestu jeden mężczyzn). Zostali oni dobrani w sposób losowy.
„Inwentarz do oceny płci psychologicznej”
„Inwentarz do oceny płci psychologicznej” (IPP) składa się z trzydziestu pię-ciu pozycji, z których piętnaście odzwierciedla kulturowy stereotyp kobiecości i piętnaście – kulturowy stereotyp męskości. Pierwsze tworzą skalę „kobiecości”, natomiast drugie – „męskości”. Pozostałe pięć pozycji to tzw. pozycje buforowe.
Zostały sformułowane na podstawie cech neutralnych, w jednakowym stopniu przypisywanych kobietom i mężczyznom. Pozycje zostały umieszczone w IPP w ko-lejności losowej. Zadanie osoby badanej polega na określeniu, z wykorzystaniem pięciopunktowej skali ocen, w jakim stopniu charakteryzuje ją każda z trzydzie-stu pięciu wskazanych cech. Wynik oblicza się oddzielnie dla skali „kobiecości”
i „męskości”, sumując punkty dla wszystkich pozycji składających się na daną skalę.
Uzyskane w ten sposób wartości porównuje się z wystandaryzowanymi normami.
Zgodnie z IPP, mózg ,,kobiecy” charakteryzuje się w większym stopniu ce-chami odpowiadającymi płci żeńskiej. Na „kobiecość” składają się następujące cechy: wrażliwy, opiekuńczy, troskliwy, angażujący się w sprawy innych, łagodny, kokieteryjny, dbający o swój wygląd, gospodarny, mający poczucie estetyki, gderliwy, czuły, uczuciowy, wrażliwy na potrzeby innych, zdolny do poświęceń, refleksyjny, delikatny, wstydliwy, naiwny.
Mózg ,,męski” charakteryzuje się w większym stopniu cechami odpowiadają-cymi płci męskiej. „Męskość” określają takie cechy, jak: dominujący, niezależny, rywalizujący, nastawiony na sukces, mający siłę przebicia, łatwo podejmujący decyzje, szorstki, arogancki, mający dobrą kondycję fizyczną, z poczuciem hu-moru, mający zdolność przekonywania, pewny siebie, samowystarczalny, nie
9 A. Kuczyńska: Inwentarz…
10 A. Jaworowska: Kwestionariusz Impulsywności IVE. Podręcznik. Warszawa 2011.
(Nie)męski mężczyzna, (nie)kobieca kobieta… 103 ujawniający swoich uczuć, wygodny, otwarty na świat zdarzeń zewnętrznych, eksperymentujący w życiu seksualnym, sprytny.
Mózg ,,androgyniczny” charakteryzuje się w dużym stopniu cechami za-równo przynależącymi do skali „męskości”, jak i uznanymi za składające się na
„kobiecość”, niezależnie od płci biologicznej11.
„Kwestionariusz Impulsywności IVE”
„Kwestionariusz Impulsywności IVE” jest przeznaczony do pomiaru trzech cech osobowości: empatii, impulsywności oraz skłonności do ryzyka. Kwestionariusz składa się z pięćdziesięciu czterech pozycji, mających postać pytań, na które należy udzielić odpowiedzi ,,tak” lub ,,nie”. Wyniki surowe oblicza się oddzielnie dla każdej ze skal, a następnie odnosi do norm odpowiednich dla wieku i płci.
Pierwsza z cech mierzonych kwestionariuszem IVE to empatia. Polega na ,,wczuwaniu się” w emocje przeżywane przez innych ludzi, przyjmowaniu ich perspektywy i rozumieniu ich stanu emocjonalnego. Osoby charakteryzujące się rozwiniętą empatią są zwykle bardziej skłonne do wchodzenia w bliskie relacje z innymi ludźmi, do współpracy z nimi i służenia im pomocą.
Kolejną cechą jest impulsywność. Traktuje się ją jako patologiczny aspekt zachowań ryzykownych, związany z nieprzewidywaniem konsekwencji własnych działań oraz niezdolnością do długotrwałego wysiłku.
Skłonność do ryzyka – ostatnia cecha – jest podobna do ekstrawersji i cha-rakteryzuje osoby szukające silnych wrażeń, ale zdające sobie sprawę z konse-kwencji własnych działań12.
Wyniki
Wbrew opiniom, że współczesne studentki charakteryzują się „męskim mózgiem”, wyniki uzyskane na próbie trzydziestu młodych kobiet wskazują, że nie jest to do końca prawda. Zgodnie z nimi, 58% studentek lubelskich, świętokrzyskich, małopolskich i pomorskich uczelni ma mózgi „kobiece” – zaznaczając odpowiedzi, preferowały te, które kulturowo wiążą się z „kobiecością”. Pozostałe dwie grupy są mniej liczne: 16% badanych studentek charakteryzuje się mózgiem „męskim”, a 26% – „androgynicznym”. Wśród studentów aż 55% uzyskało wyniki, które wskazują na „androgyniczność” mózgu. Oznacza to, że w porównywalnym stopniu przypisywali sobie cechy kulturowo kobiece i męskie (np. wrażliwy, dominujący). W grupie badanych studentów 30% charakteryzuje się mózgiem
„męskim”, a 15% „kobiecym”.
11 A. Kuczyńska: Inwentarz…, s. 5–10.
12 A. Jaworowska: Kwestionariusz…
104 Dominika Grzegorczyk
16%
58%
30% 26%
15%
55%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Mózg „męski” Mózg „kobiecy” Mózg ,,androgyniczny”
Kobiety Mężczyźni
Wykres 1. Psychologiczna płeć mózgu współczesnych studentów
Analizując wyniki uzyskane przez studentów i studentki w zakresie impulsyw-ności i skłonimpulsyw-ności do ryzyka, można zauważyć, że istnieje istotna statystycznie różnica między poziomem impulsywności a typem mózgu (,002). Ze względu na brak normalności rozkładu w badanej grupie zastosowano test „U”, Manna–
Whitneya, dla prób niezależnych.
Dalsze analizy arkuszy odpowiedzi badanych studentów pozwalają stwierdzić, że większa impulsywność charakteryzuje mózgi „męskie” i „kobiece” w porów-naniu z „androgynicznymi”.
Tabela 1. Impulsywność a typ psychologiczny mózgu
Test „U” (Manna–Whitneya) Z Istotność asymptotyczna
89,000 -3,160 ,002*
*p < 0,05
Dzięki zastosowaniu testu Manna–Whitneya stwierdzono także istotną na poziomie statystycznym zależność między płcią mózgu a skłonnością do ryzyka.
Dokładana analiza arkuszy osób badanych wskazuje, że osoby charakteryzujące się męską i androgyniczną płcią mózgu wykazują największą skłonność do ryzyka.
Tabela 2. Skłonność do ryzyka a typ psychologiczny mózgu
Test „U” (Manna–Whitneya) Z Istotność asymptotyczna
89,000 -3,160 ,002*
*p < 0,05
(Nie)męski mężczyzna, (nie)kobieca kobieta… 105 Co ciekawe, po przeprowadzeniu analiz statystycznych oraz analiz poszcze-gólnych wyników nie stwierdzono istotnej różnicy i zależności między płcią mózgu a poziomem empatii wśród współczesnych studentów.
Podsumowanie
Tematyka płci wzbudza w ostatnich latach wiele kontrowersji. Koncepcja wyróż-nienia wielu rodzajów płci, do których zalicza się między innymi płeć psycholo-giczną, jest omawiana i rozwijana w pracach naukowych i popularnonaukowych.
Spotyka się coraz częściej z zainteresowaniem, a także z krytyką.
Mało kto ma wątpliwości co do faktu, że występują różnice anatomiczne i funkcjonalne w budowie mózgu kobiet i mężczyzn. Spory pojawiają się wówczas, gdy należy wskazać, na czym konkretnie polegają odmienności i jak wpływają na funkcjonowanie jednostki. Współcześnie z pomocą przychodzi rozwijająca się technika, między innymi neuroobrazowanie, choć tylko w pewnej mierze;
wiele zagadnień dotyczących ludzkiego mózgu wciąż pozostaje nierozpoznane.
Wiadomo, że różnice dotyczące tej skomplikowanej struktury występują zarówno między grupą mężczyzn i kobiet, jak i w obrębie każdej z nich.
Podobnie należy podchodzić do tematu psychologicznej płci mózgu człowieka.
Jest to temat niezwykle popularny i kontrowersyjny, a przy tym niejednoznaczny.
Wyniki uzyskane w opisanym badaniu pokazują, że istnieją zależności między psychologiczną płcią mózgu a impulsywnością i skłonnością do ryzyka. Co in-teresujące, nie stwierdzono zależności między płcią psychologiczną a poziomem empatii. Wyniki badania mogą być pocieszające dla tych, którzy uważają, że XXI wiek jest czasem kryzysu męskości i kobiecości. Mimo wielu zmian, które współcześnie zachodzą, studentki charakteryzują się kobiecymi cechami, takimi jak uległość, czułość czy uczuciowość. Młodzi studenci poza cechami uznanymi za typowe dla mężczyzn, takimi jak dominacja czy skłonność do rywalizacji, posiadają cechy kulturowo kobiece. Może to wskazywać, że współczesny męż-czyzna potrafi w większym stopniu dostosować swoje zachowanie do danej sytuacji niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu. W analizowaniu przedstawionych wyników bardzo duże znaczenie ma fakt, że badanie zostało przeprowadzone na stosunkowo nielicznej grupie (51 osób). W celu dokładniejszej analizy można przeprowadzić powtórne badanie na większej grupie studentów oraz innych członków pokolenia Y. Prowadzenie takich badań wydaje się jak najbardziej sensowne, zwłaszcza dziś – w dobie XXI wieku, momencie licznych przemian kulturowych, ekonomicznych.
Psychologiczna płeć mózgu może być traktowana jako jeden z elementów struktury psychicznej człowieka. W pewnym stopniu pozwala wnioskować o predyspozycjach człowieka do danej pracy czy działalności. Na jej podstawie,
106 Dominika Grzegorczyk
w połączeniu z wiedzą z obserwacji oraz informacjami uzyskanymi za pomocą innych metod, można wyciągać dalsze wnioski, ukierunkowywać ludzi, a także pomagać im w lepszym poznaniu siebie. Krytyka, która dotyczy badania płci psychologicznej, stanie się adekwatna, jeżeli na bazie samego testu kwestiona-riuszowego badacz formułuje daleko idące wnioski i opinie. Zarzut ten może jednak dotyczyć większości metod ankietowych i kwestionariuszowych.
Bibliografia
Cieniuch S.: Kryzys męskości jako zmiana tradycyjnego paradygmatu. W: Męskość w kulturze współczesnej. Red. A. Radomski, B. Truchlińska. Lublin 2008, s. 66–77.
Hines M.: Prenatal gonadal hormones and sex differences in human behaviour. „Psychological Bulletin” 1982, nr. 1, s. 56–80.
Jaworowska A.: Kwestionariusz Impulsywności IVE. Podręcznik. Warszawa 2011.
Jessel D., Moir A.: Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą. War-szawa 1993.
Kimura D.: Are men’s and women’s brains really different? „Canadian Psychology” 1987, t. 28 (2), s. 133–147.
Kuczyńska A.: Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Podręcznik. Warszawa, 1992.
Milska-Wrzosińska Z., Wiśniewski A.: Mężczyźni mają gorzej. ,,Charaktery” 2007, nr 4, s. 17–20.
Stachowski R.: Psychologia w ludzkiej perspektywie i personalizm Karola Wojtyły. ,,Nauka”
2005, nr 3, s. 105–138.
Witleson S.F.: Left hemisphere specialization for language in the newborn: Neuroanatomical evidence of asymmetry. „Brain” 1973, nr 96, s. 641–646.