Wykorzystując wskaźnik ogólnego zadłużenia, ustalić można globalne zadłuże-nie każdego przedsiębiorstwa. Opisywany wskaźnik jest stosunkiem wszystkich zobowiązań przedsiębiorstwa do jego majątku (aktywów ogółem). Stanowi informację o ryzyku, jakie zostało przeniesione z właścicieli przedsiębiorstwa na kredytobiorców10.
Wskaźnik ten zapisać można następująco:
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego = Zobowiązania ogółem Aktywa ogółem
Opisywany wskaźnik określa udział kapitału obcego w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Jeśli poziom wskaźnika rośnie, zwiększa się udział kapitału obcego w strukturze kapitałowej przedsiębiorstwa, a tym samym w finansowaniu majątku podmiotu gospodarczego. W konsekwencji zmniejszeniu ulega udział kapitału własnego. Następuje proces uzależnienia przedsiębiorstwa od kapitału obcego11. Zgodnie ze standardami amerykańskimi optymalny udział kapitałów obcych w strukturze kapitałów przedsiębiorstwa powinien kształtować się na poziomie 0,57-0,6712.
Wysoki wskaźnik ogólnego zadłużenia danej firmy może świadczyć o zwięk-szającym się ryzyku finansowym, przejawiającym się koniecznością spłaty kre-dytów wraz z należnymi bankowi odsetkami, co jest prawdopodobne zwłaszcza w przypadku pogorszenia się sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego w przyszłości. Stosunkowo wysokie zadłużenie przedsiębiorstwa może być także 10 B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, WN PWN, Warszawa 2007, s. 90.
11 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2007 s. 272. 12 Finanse, red. J. Ostaszewski, wyd. 4, Difin, Warszawa 2008, s. 404.
102 aNeta KalaK
szansą na wykorzystanie pozytywnego działania dźwigni finansowej, czyli pod-jęcia przez podmiot gospodarczy decyzji o podniesieniu rentowności kapitału własnego za pomocą zaangażowania kapitału zewnętrznego (obcego)13, podno-sząc tym samym rentowność firmy. Szansa taka może wystąpić w przypadku, gdy przeciętne oprocentowanie kapitału obcego jest niższe od stopy rentowności całego majątku własnego przedsiębiorstwa. Niski poziom wskaźnika ogólnego zadłużenia może świadczyć o mniejszym stopniu zadłużenia przedsiębiorstwa i tym samym o większej wypłacalności, przejawiającej się większym udziałem kapitału własnego w strukturze kapitałowej podmiotu gospodarczego.
W przedsiębiorstwach małych wskaźniki ogólnego zadłużenia w poszcze-gólnych latach kształtowały się na poziomie od 43% do 48% (tab. 8). Można wywnioskować, że udział kapitału obcego w finansowaniu aktywów, w każdym z badanych lat, był mniejszy od udziału kapitału własnego. Przedsiębiorstwa badane w latach 2005-2007 charakteryzowały się spadkiem poziomu wskaźnika ogólnego zadłużenia, świadczącym o mniejszym ryzyku finansowym i większej wypłacalności. W roku 2008 mieliśmy do czynienia ze zwiększeniem ryzyka finansowego w stosunku do roku poprzedniego, co w konsekwencji mogło być przejawem zmniejszenia wypłacalności.
Wskaźniki ogólnego zadłużenia dla przedsiębiorstw średnich (tab. 8) osiągały w poszczególnych latach okresu 2005-2008 wielkości niższe niż w kategorii pod-miotów małych. Udział kapitału obcego w finansowaniu średnich przedsiębiorstw był niższy od wielkości kapitału własnego, podobnie jednak jak w przypadku przedsiębiorstw małych.
W każdym z analizowanych lat wielkości wskaźników ogólnego zadłużenia są zdecydowanie niższe od przyjętych do oceny kondycji firm w ramach standardów amerykańskich, bowiem ich wartość kształtuje się na poziomie od 38% do 40%. Sytuacja ta świadczy o większym udziale kapitału własnego w finansowaniu ak-tywów, co z kolei może być podstawą do wyciągnięcia wniosków dotyczących strategii finansowania wykorzystywanej przez badane przedsiębiorstwa − zarówno średnie, jak i małe.
Wyraźnie mniejszy udział kapitału obcego w strukturze kapitałowej badanych firm świadczyć może o stosowaniu przez nie strategii konserwatywnej. Obserwu-jąc linię trendu dla wskaźników ogólnego zadłużenia średnich przedsiębiorstw w latach 2005-2007, możemy zaobserwować tendencję malejącą zadłużenia z wykorzystaniem kapitału zewnętrznego, co świadczy o większej średniej wy-płacalności podmiotów w tych latach.
W roku 2008 nastąpił wyraźny wzrost wskaźnika w stosunku do roku po-przedniego, co z kolei mogło prowadzić do zwiększenia ryzyka podmiotów średnich, a w konsekwencji − do obniżenia wypłacalności. Należy podkreślić, że
Kapitał stały bezpieczeństwem finansowym małych i średnich przedsiębiorstw 103
podmioty małe i średnie charakteryzuje ta sama tendencja malejących i rosnących trendów wskaźnika ogólnego zadłużenia.
Na wykresie 7 przedstawiono wskaźniki ogólnego zadłużenia małych i śred-nich firm funkcjonujących w Polsce na przestrzeni czterech badanych lat.
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego stanowi stosunek ogółu zobowiązań do kapitału własnego przedsiębiorstwa. Wyraża, ile jednostek kapitału obcego przypada na kapitał własny.
Ogólna postać wskaźnika ma następującą postać:
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego = Zobowiązania ogółemKapitał własny
Przedstawiony wskaźnik można także ująć jako relację kapitału obcego do kapitału własnego, nazywa się go także wskaźnikiem przekładni kapitałowej. Informuje o skali zaangażowania obcych źródeł finansowania w stosunku do własnych źródeł finansowania14. W środowisku praktyków gospodarczych po-stuluje się, aby wysokość opisywanego wskaźnika nie przekraczała wartości 1. W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest równa 1, wielkość kapitału obcego równa jest kapitałowi własnemu. Oznacza to, że wszystkie zobowiązania są w pełni pokryte kapitałem własnym15.
14 W. Gabrusewicz, op. cit., s. 116.
15 R. Machała, Praktyczne zarządzanie finansami firmy, WN PWN, Warszawa 2004, s. 408. Tabela 8. Wskaźniki ogólnego zadłużenia małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2008 Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Małe przedsiębiorstwa Zobowiązania ogółem (w mln zł) 83 973 87 204 97 518 116 467 Aktywa ogółem (w mln zł) 181 833 194 594 226 141 241 371 Wskaźnik ogólnego zadłużenia 0,46 0,45 0,43 0,48 Średnie przedsiębiorstwa Zobowiązania ogółem (w mln zł) 417 687 456 945 510 878 599 816 Aktywa ogółem (w mln zł) 1 052 722 1 159 408 1 357 362 1 516 921 Wskaźnik ogólnego zadłużenia 0,40 0,39 0,38 0,40
Ź r ó d ł o: opracowano na podstawie Wyników finansowych podmiotów gospodarczych I-XII 2005, I-XII 2006, I-XII 2007, I-XII 2008, GUS.
104 aNeta KalaK
W przypadku przedsiębiorstw małych badane wskaźniki zadłużenia kapitału własnego w okresie 2005-2008 kształtowały się na poziomie wartości poniżej 1 (tab. 9). Biorąc pod uwagę dynamikę kształtowania się wyników analizowanego wskaźnika, można wywnioskować, że w latach 2005-2007 następował sukcesyw-ny spadek relacji wartości kapitału obcego do kapitału własnego w analizowasukcesyw-nych firmach. Świadczy to o większych możliwościach małych przedsiębiorstw w za-kresie pokrywania zobowiązań kapitałem własnym, co podnosiło ich wiarygod-ność kredytową. Wielkość wskaźnika zadłużenia kapitału własnego w roku 2008 zdecydowanie wzrosła w stosunku do roku poprzedniego, gdyż zobowiązania podmiotów stanowiły aż 93% kapitału własnego wobec 76% w roku 2007.
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego dla przedsiębiorstw średnich w la-tach 2005-2008 kształtował się na poziomie od 60% do 66% (tab. 9). Analizując dynamikę wskaźników w poszczególnych latach, można stwierdzić, że w latach 2005-2006 poziom wskaźnika utrzymywał się na względnie stałym poziomie, natomiast w roku 2007 nastąpił spadek wskaźnika z 65% do 60%. W roku 2008 nastąpiło przełamanie spadku wzrostem wskaźnika do poziomu 65%. Wielkości w każdym z analizowanych okresów rozliczeniowych osiągnęły poziom niż-szy od jedności, podobnie jak w przypadku przedsiębiorstw małych, jednakże wielkości wskaźników osiągały relatywnie niższą wielkość. Taka sytuacja może świadczyć o pewnym konserwatyzmie źródeł finansowania przedsiębiorstw oraz o możliwości pełnego pokrycia zobowiązań kapitałem własnym firm. Zwiększa to prawdopodobieństwo uzyskania kredytu bankowego.
Wykres 7. Wskaźnik ogólnego zadłużenia małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2008
Ź r ó d ł o: opracowano na podstawie Wyników finansowych podmiotów gospodarczych I-XII 2005, I-XII 2006, I-XII 2007, I-XII 2008, GUS.
Kapitał stały bezpieczeństwem finansowym małych i średnich przedsiębiorstw 105 Tabela 9. Wskaźniki zadłużenia kapitału własnego przedsiębiorstw małych i średnich
w Polsce w latach 2005-2008 Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Małe przedsiębiorstwa Zobowiązania ogółem (w mln zł) 83 973 87 204 97 518 116 467 Kapitał własny (w mln zł) 97 859 107 389 128 622 124 903 Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego 0,86 0,81 0,76 0,93 Średnie przedsiębiorstwa Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Zobowiązania ogółem (w mln zł) 417 687 456 945 510 878 599 816 Kapitał własny (w mln zł) 635 034 702 462 846 483 917 105 Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego 0,66 0,65 0,60 0,65
Ź r ó d ł o: opracowano na podstawie Wyników finansowych podmiotów gospodarczych I-XII 2005, I-XII 2006, I-XII 2007, I-XII 2008, GUS.
Wykres 8. Wskaźniki zadłużenia kapitału własnego małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2005-2008
Ź r ó d ł o: opracowano na podstawie Wyników finansowych podmiotów gospodarczych I-XII 2005, I-XII 2006, I-XII 2007, I-XII 2008, GUS.
Na wykresie 8 zaprezentowano różnicę wielkości wskaźników zadłużenia kapitału własnego dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2005-2008.
106 aNeta KalaK
5. Podsumowanie
Podsumowując zagadnienia opisane w niniejszym opracowaniu, można wyciąg-nąć kilka wniosków dotyczących badanego okresu. Należy uznać dominujące i ciągle rosnące znaczenie przedsiębiorstw z sektora MSP w gospodarce polskiej. Badanie stanu finansowego małych i średnich firm pozwoliło uzyskać informacje dotyczące struktury kapitałowej przedsiębiorstw − zarówno podmioty średnie, jak i małe odznaczały się większym odsetkiem kapitału własnego, posiadając równo-cześnie możliwość pełnego pokrycia zobowiązań ze swoich zasobów. Ponadto, analizowane przedsiębiorstwa wykazywały w tym względzie tendencję rosnącą. Sytuacja taka wiąże się z pewnym konserwatyzmem finansowym, oznaczają-cym dla podmiotów większą wypłacalność, a z drugiej strony brak możliwości skorzystania z mechanizmu tzw. dźwigni finansowej, która podnosi rentowność podmiotu. Niewątpliwie jest to jeden z wielu przejawów zachowawczej strategii finansowania polskich przedsiębiorstw.
Zaprezentowany sposób finansowania podmiotów gospodarczych sektora MSP w Polsce pozwala zachować w przedsiębiorstwie niski poziom ogólnego zadłu-żenia oraz zadłuzadłu-żenia kapitału własnego. Wnioskować można także o wysokim poziomie płynności finansowej, który związany jest ze zjawiskiem nadpłynności. Sytuacja taka często utożsamiana jest ze spadkiem efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie.
literatura
Brigham E.F., Podstawy zarządzania finansami, t. 1, PWE, Warszawa 1996. Finanse, wyd. 4, red. J. Ostaszewski, Difin, Warszawa 2008.
Gabrusewicz W., Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2007.
Klimek J., Klimek S., Przedsiębiorczość bez tajemnic, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2010. Łuczka T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro- i
makro-ekonomiczne, WN PWN, Warszawa 2001.
Machała R., Praktyczne zarządzanie finansami firmy, WN PWN, Warszawa 2004.
Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, t. II: Finanse przedsię-biorstw, red. Z. Dresler, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2004.
Owsiak S., Podstawy nauki finansów, PWE, Warszawa 2002.
Pomykalska B., Pomykalski P., Analiza finansowa przedsiębiorstwa, WN PWN, Warszawa 2007. Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie, red. M. Strużycki,
Difin, Warszawa 2002.
Kapitał stały bezpieczeństwem finansowym małych i średnich przedsiębiorstw 107