a m CL o u i 2 (0 2 o 'E 2 o 'E 2 •o cc I Ł! 3 s E S 1 cc 1990 3 3 5 - 1 1 - - 1 1 - 1 - 16 1995 13 4 14 2 5 - 1 2 1 - 3 45 2000 21 10 19 4 4 4 1 2 - 4 - 4 73 2005 19 6 9 6 - 1 3 12 1 1 3 2 2 65 1995-2005 296 96 136 26 56 43 27 55 10 38 11 30 6 830 Źródło: opracowanie wtasne na podstawie danych UG Łysomice.
Przeobrażenia strefy podmiejskiej
a przemieszczenia ludności
Wraz z przeobrażeniami gminy Łysomice dokonały się przemiany struktur lud-nościowych, na skutek napływu ludności „niewiejskiej" i wzrostu liczby ludno-ści. W badanym okresie odnotowano stały wzrost liczby mieszkańców gminy, przy jednoczesnym spadku wartości współczynnika przyrostu naturalnego
-196 Barbara Szyda
17,4%o w 1976 r„ 6,l%o w 1990 r. i 5,3%o w roku 2005. Prowadzi to do kon-kluzji, że zmiany w zaludnieniu gminy Łysomice determinowane są głównie relacjami między napływem i odpływem ludności.
Powołując się na typograf Z. Długosza (ryc. 3.) obserwuje się duże zróżnico-wanie salda migracji; w latach 1976-2005 nastąpił wzrost wartości współczynni-ka salda migracji o 17%o. Jednocześnie zmiany te w największym stopniu objęły relacje między gminą Łysomice a miastami (napływ z miast, odpływ do miast). Połowa lat 70. XX w. charakteryzowała się intensywnymi przemieszczeniami ludności, napływającej lub odpływającej z obszaru gminy. Szczególną uwagę zwracają wysokie wartości współczynników napływu z obszarów wiejskich oraz odpływu do miast. Gmina podmiejska Łysomice stanowiła wówczas tymczaso-we miejsce zamieszkania dla osób emigrujących ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy i poprawy poziomu życia, które z czasem osiągały zamierzony cel, czego dowodzi wysoka wartość współczynnika odpływu. Jednakowoż saldo migracji utrzymywało się na poziomie poniżej 0, a wzrost liczby ludności zapewniał wysoki przyrost naturalny.
Lata 90. XX w. przyniosły odwrócenie relacji między przyrostem naturalnym a saldem migracji oraz spowolnienie tempa przemieszczeń ludności. Wciąż jed-nak dominującym kierunkiem migracji w gminie był odpływ ludności do miast. Dopiero w kolejnym dziesięcioleciu nastąpiła zmiana kierunku przepływu lud-ności. Podczas gdy współczynnik emigracji utrzymywał się na poziomie z po-czątku lat 90., udział imigrantów zbliżał się do poziomu z lat 70. Wartość współczynnika napływu przekroczyła 20%o, a liczebna przewaga osób napływa-jących na teren gminy z miast nad osobami z obszarów wiejskich była niemal pięciokrotna. Konsekwencją tego był gwałtowny wzrost wartości współczynnika salda migracji - średnio o ll%o. W analizowanym okresie liczba ludności w gminie Łysomice stale rosła, przy czym od lat 90. wzrost ten był wynikiem zmiany kierunków migracji i napływu na teren gminy ludności z miast. Uzasad-nionym zatem wydaje się być stwierdzenie że wśród nowych mieszkańców gmi-ny Łysomice przeważały osoby zamieszkujące uprzednio miasto Toruń, ze względu na jego bliskie sąsiedztwo. Co więcej, relacje między wartościami współczynników i ich średnimi dla analizowanego okresu wskazują na występo-wanie określonych typów migracyjnych i ich stopniowe przemiany na przestrze-ni lat.
W połowie lat 70. XX w. w gminie Łysomice dominował typ emigracyjny wysoce mobilny, cechujący się intensywnymi przemieszczeniami ludności z nie-znaczną przewagą emigracji. W kolejnych latach w dalszym ciągu utrzymywała się nieznaczna przewaga odpływu ludności (typ emigracyjny wysoce zasiedziały), przy czym tempo przepływów ludności było zdecydowanie mniejsze. W 2005 r. ruchy migracyjne pozostawały nadal na poziomie relatywnie niskim, przy czym
Ryc. 3. Przemieszczenia ludności w g m i n i e Ł y s o m i c e w latach 1976-2005. W N - w s p ó ł c z y n n i k napływu, W O - współczynnik o d p ł y w u , W S M - w s p ó ł c z y n n i k salda migracji, W O M - w s p ó ł c z y n n i k o b r o t u m i g r a c y j n e g o
Źródło: o p r a c o w a n i e własne na p o d s t a w i e d a n y c h GUS.
Migrations in the Łysomice commune In the 1976-2005 years. WN - inflow coefficient, WO - outflow coefficient, WSM - migration balance coefficient, WOM - migration turnover coefficient
Source: author's own calculations based on the Regional Data Bank.
relacje między kierunkami przepływów uległy odwróceniu — typ emigracyjny został zastąpiony przez ¡migracyjny, zasiedziały przyciągający.
W relacjach między gminą Łysomice a jednostkami miejskimi zaobserwowano podobne kierunki zmian. Do roku 1990 domizaobserwowanowały typy emigracyjne
-198 Barbara Szyda
typ mobilny wypychający w 1979 r. i wysoce zasiedziały w roku 1990. W latach kolejnych mobilność ludności wzrosła, determinowana przez napływ ludności miejskiej, przy jednocześnie niskim tempie odpływu ludności z obszarów wiej-skich (typ ¡migracyjny mobilny przyciągający).
Przemieszczenia ludności między gminą Łysomice a obszarami wiejskimi przebiegały intensywnie w latach 70. XX w. Dominował wówczas typ im gracyj-ny wysoce mobilgracyj-ny, cechujący się wysokim (powyżej średniej) udziałem tak imi-gracji, jak i emigracji. W kolejnych latach tempo imigracji na teren gminy z obszarów wiejskich oraz na nie odpływającej, wyraźnie osłabło i począwszy od roku 1990 obserwuje się dominację typu emigracyjnego wysoce zasiedziałego, charakteryzującego się bardzo niską mobilnością ludności.
Uzyskany obraz przemieszczeń ludności w badanym okresie na terenie gminy Łysomice dowodzi, że zarówno ich tempo, jak i kierunki nasilają się w czasie. Wraz z upływem lat zmianie ulegają natężenie i dominujące kierunki n.igracji, co z kolei pociąga za sobą zależność przestrzenną przemieszczeń ludności - rela-cje między gminą a miastami i obszarami wiejskimi.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza pozwala wysnuć następujące wnioski:
1. Urbanizacja przestrzenna w gminie Łysomice przejawia się we współistnie-niu dwóch form przestrzennych, o odmiennych funkcjach: mieszkaniowej oraz produkcyjno-magazynowej, których rozwój związany jest z wydziele-niem na terenie gminy Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Odbywa się równolegle ze wzrostem areału użytków rolnych i lasów. Zachodzi poprzez zagęszczanie zabudowy już istniejącej, ale również poprzez zagospodarowywanie nieużytków, co postrzegać należy jako pozy-tywny aspekt przemian zachodzących na terenie gminy.
2. Istotnym czynnikiem kształtującym rozwój przestrzenny gminy jest jej dostępność komunikacyjna. Zaobserwowano tendencję do obudowywania głównych ciągów komunikacyjnych.
3. Dokonując analizy przestrzennych zmian w rozwoju zabudowy na terenie gminy Łysomice, zaobserwować można kształtowanie się swoistego układu węzłowo-pasmowego, z tendencją do zagęszczania istniejącej już zabudowy. Ponadto rozwój terenów zurbanizowanych w gminie wykazuje wyraźne ciążenie w kierunku miasta centralnego.
4. Urbanizacja przestrzeni w gminie Łysomice przebiega równolegle z inten-syfikacją ruchów migracyjnych i zmianami dominujących kierunków prze-pływu ludności. Szczególnie zauważalne są one na linii przemieszczeń mię-dzy obszarem gminy a miastem centralnym. Ostatnie lata przyniosły