Przeprowadzona analiza pozwoliła na wyznaczenie obszarów odznaczających się zróżnicowanym stopniem zaawansowania procesów urbanizacji ekonomicznej. Przyjmując jako kryterium wartości syntetycznego wskaźnika Perkala w woje-wództwie świętokrzyskim wyróżniono 5 grup gmin.
1 1 2 Wioletta K a m i ń s k a
W grupie gmin o wysokim stopniu zaawansowania procesów urbanizacji eko-nomicznej znalazło się 6 gmin (Chęciny, Górno, Masłów, Miedziana Góra, Morawica, Sitkówka - Nowiny; tab. 5, ryc. 6). Leżą one w bezpośrednim sąsie-dztwie Kielc i odznaczają się wysokim odsetkiem gospodarstw domowych nie-użytkujących gospodarstw rolnych (średnio 49,1%), wysokimi wskaźnikami przedsiębiorczości (518 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym), znacznymi odsetkami gospo-darstw rolnych, w których prowadzona jest wyłącznie działalność pozarolniczą (7,7%) oraz działalność rolnicza i pozarolniczą (8,4%). Przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego jest bardzo niska i wynosi 2,3 ha.
Drugą grupę — o średnim stopniu zaawansowania procesów urbanizacji eko-nomicznej - tworzy 5 gmin (Krasocin, Łopuszno, Piekoszów, Strawczyn, Zagnańsk), ciągnących się zwartym pasem od Skarżyska Kamiennej do Włosz-czowy. W tej grupie wskaźnik przedsiębiorczości jest wysoki, ale znacznie niższy niż w grupie poprzedniej, i wynosi 342. Odsetek gospodarstw domowych nie-użytkujących gospodarstw rolnych kształtuje się na poziomie 42—43%, a odse-tek gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą prze-ciętnie przyjmuje wartość 7,6%.
Ryc. 5. Liczba o s ó b fizycznych p r o w a d z ą c y c h działalność g o s p o d a r c z ą na 1000 m i e s z k a ń c ó w w wie-ku p r o d u k c y j n y m
Number of the physical persons engaged in non-agricultural economic activity per 1,000 population of working age
T a b e l a 5. Charakterystyka g m i n o r ó ż n y m s t o p n i u urbanizacji e k o n o m i c z n e j Stopień urbanizacji ekonomicznej (wartości wskaźnika Perkala) Liczba gmin Podmioty o s ó b fizycznych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Odsetek gospodarstw d o m o w y c h nieużytku-jących gospodarstw rolnych Odsetek gospodarstw rolnych, w których prowadzona jest działal-ność rolnicza i pozarolniczą Odsetek gospodarstw rolnych, w których prowadzona jest wyłącznie działalność pozarolniczą Średni obszar gospodarstwa rolnego (ha UR) wysoki (powyżej 1,256) 6 518 49,1 8,4 7,7 2,3 średni (0,418-0,852) 5 342 42,6 7,6 5,8 3,4 niski (-0,018-0,417) 27 233 36,4 9,3 3,8 3,7
obszary nie objęte procesami urbani-zacji (poniżej -0,019)
59 186 31,1 7,2 2,3 4,5
Źródło: obliczenia własne.
Kolejną grupę o niskim stopniu zaawansowania procesów urbanizacji -tworzy 27 gmin obejmujących środkowy i północny obszar województwa oraz gminy położone wzdłuż szlaków komunikacyjnych łączących Kielce z Jędrzejo-wem i Kielce z Buskiem-Zdrój. Analizowane mierniki są tu na znacznie niższym poziomie niż w dwóch poprzednich grupach. Wskaźnik przedsiębiorczości wynosi 233, odsetek gospodarstw domowych nieużytkujących gospodarstw rol-nych jest na poziomie 36,4%, a odsetek gospodarstw, w których prowadzona jest zarówno działalność rolnicza, jak i nierolnicza wynosi 7,2%. W gminach tych nieco większa jest (w porównaniu do grup poprzednich) średnia wielkość gospodarstwa rolnego (3,7 ha)
Pozostałe 59 gmin właściwie nie wykazuje przejawów urbanizacji ekono-micznej.
P o d s u m o w a n i e
Przedstawione wyniki badań dowodzą, że procesy urbanizacji w województwie świętokrzyskim zachodzą powoli, a stopień zurbanizowania obszaru jest zróżni-cowany. Najbardziej zaawansowane pod tym względem są obszary północne należące do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Natomiast część południo-wa, zawsze uważana za rolniczą, odznacza się niskim zaawansowaniem analizo-wanych procesów. Badania potwierdzają, że duży wpływ na przebieg procesów urbanizacji mają również lokalne i regionalne układy komunikacyjne.
114 Wioletta K a m i ń s k a
Ryc. 6. Syntetyczny s t o p i e ń urbanizacji e k o n o m i c z n e j o b s z a r ó w wiejskich w w o j e w ó d z t w i e świętokrzy-skim. Wskaźnik Perkala: - 0 , 0 3 1 - przeciętny wskaźnik Perkala; 0,643 - średnia o d c h y l e ń d o d a t n i c h o d przeciętnej dla w o j e w ó d z t w a ; A - wartości poniżej przeciętnej dla w o j e w ó d z t w a ; B - pierwsze odchyle-nie o d przeciętnej dla w o j e w ó d z t w a ( - 0 , 0 3 1 - 0,612); C - drugie odchyleodchyle-nie o d przeciętnej dla woje-w ó d z t woje-w a (0,613-1,256); D - trzecie odchylenie o d przeciętnej dla woje-w o j e woje-w ó d z t woje-w a ( p o n a d 1,256); E - miasta.
Synthetic level of economic urbanization of rural areas in Świętokrzyskie voivodship. Perkal's gauge: -0,031 - average Perkal's gauge; 0,643 - average positive deviations from the average of the voivodeship; A - values under the average of the voivodeship; B - class I - average + 1 deviation from the average of the voivodeship; C - class II - average + 2 deviation from the average of the
voivodeship; D - class III - average + 3 deviation from the average of the voivodeship (above 1,256); E - towns.
Literatura
B r o l R., 1996, Procesy urbanizacji wsi polskiej, M o n o g r a f i e i O p r a c o w a n i a , W y d a w n i c t w o A k a d e m i i E k o n o m i c z n e j , W r o c ł a w .
C h o j n i c k i Z . , C z y ż T . , 1 9 9 1 , Zróżnicowanie przestrzenne poziomu i warunków życia
lud-ności, B i u l e t y n K P Z K P A N , 1 5 3 , W a r s z a w a .
D z i e g i e ć E., 1 9 9 5 , Urbanizacja turystyczna terenów wiejskich w Polsce, T u r y z m , 5, 1.
D z i e w o ń s k i K., 1 9 6 9 , O nowy model sieci osadniczej i urbanizacji kraju, S p r a w y M i e s z k a -n i o w e , 7 .
G o l a c h o w s k i S., 1 9 6 9 , Urbanizacja wsi w województwie opolskim, S t u d i a n a d m i a s t a m i i w s i a m i ś l ą s k i m i , P W N , O p o l e - W r o c ł a w .
H e f f n e r K., 2007, Problematyka związana z procesami semiurbanizacji w województwie opolskim, Studia KPZK PAN, 119, Warszawa.
J a k ó b c z y k - G r y s z k i e w i c z J., 2005, Procesy urbanizacji we Współczesnym świecie, [w:] I. Jażdżewska (red.), Współczesne procesy urbanizacji i ich skutki, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Łódzkiego, Łódź.
K a m i ń s k a W., 2006, Pozarolniczą indywidualna działalność gospodarcza w Polsce w latach 1988-2003. Prace Geograficzne, 203, IGiPZ PAN, Warszawa.
K o s t r u b i e c B., 1965, Klasyfikacja dynamiczna i wielocechowa województw Polski, Biuletyn KPZK PAN, 35, Warszawa.
K u l i k o w s k i R., 2005, Działalność i źródła dochodu indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce — aspekty przestrzenne, Przegląd Geograficzny, 77, 4, s. 527-549.
K u s i ń s k i W., 1978, Pojęcie i mierniki urbanizacji, Czasopismo Geograficzne, 49, 4, s. 407-418.
K u s i ń s k i W., 1991, Studia rozwoju urbanizacji w Polsce, Przegląd Geograficzny, 3-4, s. 271-281.
M a i k W., 2000, Procesy urbanizacji, [w:] Wielka encyklopedia geografii świata, t. XIX, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.
P r o c h o w n i k o w a A., 1975, Urbanizacja wsi czy de ruralizacja, Czasopismo Geografi-czne, 46, 4, 3 9 9 ^ 0 5 .
Ra j m a n J., 2003, Geografia ludności i osadnictwa — słownik terminologiczny, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków.
R o s n e r A. (red.), 2007, Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowanie dynamiki przemian, IRWiR PAN, Warszawa.
W i l k i n J., 1999, Pozarolnicze funkcje obszarów wiejskich. Roczniki Naukowe SERiA, 1, 3, Rzeszów.
Z i ó ł k o w s k i J„ 1965, Urbanizacja, miasto, osiedle, P W N , Warszawa.
S u m m a r y
The aim of this article is to determine rural areas involved in urbanization in Świętokrzyskie Voivodeship. Urbanization is a term which signifies a process of socio-economic and morphological changes of rural settlement. This process makes villages become similar to cities in terms of living and social conditions. Method of standardized sum, in the literature known as Perkal's index, has been employed in the paper. Processes of urbanization have been analyzed in eco-nomic aspect. The research has demonstrated that in Świętokrzyskie Voivo-deship, some rural areas are characterized by very high, and others by low, level of advancement in urbanization processes. However, in municipalities in the area no symptoms of the analyzed process can be observed.
i G o s p o d a r k i P r z e s t r z e n n e j U n i w e r s y t e t A d a m a M i c k i e w i c z a 6 1 - 6 8 0 P o z n a ń , u l . D z i ę g i e l o w a 2 7 a n i a k a @ a m u . e d u . p l