w przedsiębiorstwie
Pracownicy przedsiębiorstwa to głównie mężczyźni (76%); zdecydowana wię-kszość zatrudnionych legitymuje się wykształceniem co najwyżej zasadniczym zawodowym (57%), pracownicy z wykształceniem średnim stanowią 29%, a wykształcenie policealne lub wyższe ma 16 pracowników (nieco ponad 13% wszystkich zatrudnionych). Dominującą kategorię wiekową stanowią osoby młode, do 35. roku życia (nieco ponad 60% wszystkich zatrudnionych), a prze-ciętny staż pracy w firmie wynosi 4 lata.
Badania ankietowe przeprowadzone wśród pracowników wskazują, że niemal połowa respondentów (43%) łączy pracę w firmie z pracą na roli, przy czym jedynie dla dwóch osób, dochód z rolnictwa stanowił największą część całkowi-tego dochodu gospodarstwa domowego. Dla zdecydowanej większości respon-dentów (82%) to właśnie dochody z pracy w firmie Impress były głównym źródłem utrzymania. Wysokość swoich zarobków pozytywnie oceniało 39% pracowników, którzy wzięli udział w badaniach, obojętnie 26%, a negatywnie 35%. Takie oceny znajdują uzasadnienie w porównaniach średnich zarobków
42 M a g d a l e n a Dej
w firmie z analogicznymi zarobkami w skali województwa i kraju. W 2008 r. średnia płaca w przedsiębiorstwie w Kątach wynosiła 4200 zł brutto, przy czym pensje najlepiej opłacanych pracowników produkcyjnych kształtowały się na poziomie 2800 zł brutto, a przeciętne płace kadry inżynierskiej 4000-5000 zł brutto. W tym samym czasie średnie miesięczne wynagrodzenie w kraju wyno-siło 3179 zł brutto, a w całym województwie małopolskim było ono niższe o 9,5%. Przeciętne wynagrodzenie w województwie małopolskim w sektorze przedsiębiorstw wynosiło natomiast 2903 zł brutto (www.money.pl). Potwier-dza to, że praca w firmach zagranicznych jest z reguły lepiej płatna niż w przed-siębiorstwach z kapitałem krajowym (Domański i in., 2009). 61% ankietowa-nych przyznało, iż w okresie pracy w firmie poczynili znaczące inwestycje w swoim gospodarstwie domowym. Najczęstszym rodzajem tych inwestycji był zakup samochodu, rzadziej remont lub budowa domu.
Interesujących wniosków dostarcza analiza motywów podjęcia pracy w fir-mie. Bliskość zakładu pracy była główną przyczyną zatrudnienia dla 7 8 % respondentów. Dla kolejnych 17% wybór miejsca pracy podyktowany był bra-kiem możliwości zatrudnienia w innym zakładzie. Tylko 1 osoba wskazała nato-miast, że decydujące okazały się dla niej warunki pracy korzystniejsze niż w in-nych przedsiębiorstwach. Wybór miejsca pracy przez większość biorących udział w badaniach podyktowany był brakiem innych miejsc pracy w pobliżu miejsca zamieszkania. Ponadto stosunkowo słaby stopień skomunikowania z dużym ośrodkiem miejskim, rolniczy charakter obszaru, to czynniki, które do czasu pojawienia się firmy determinowały aktywność zawodową mieszkańców, ograni-czając ją w znacznej mierze do pracy we własnym gospodarstwie rolnym. Lokali-zacja zakładu o niewielkich wymaganiach związanych z kwalifikacjami pracow-ników była bodźcem do podjęcia zatrudnienia także dla tych osób, które w in-nych okolicznościach nie znalazłyby go poza własnym gospodarstwem.
Przeprowadzone badania ankietowe pozwalają na sformułowanie wniosku o dość wysokim stopniu satysfakcji z pracy w firmie. Najsilniej zaznacza się ona w zakresie szeroko pojętych warunków pracy oraz możliwości podnoszenia kwa-lifikacji przez pracowników (w obu przypadkach około 60% odpowiedzi pozy-tywnych i bardzo pozypozy-tywnych). Dla osób, które do momentu zatrudnienia w przedsiębiorstwie pracowały wyłącznie we własnym gospodarstwie rolnym, już sam fakt podjęcia tej pracy oznaczał podniesienie kwalifikacji zawodowych. Dla pracowników biurowych z kolei firma stwarza szereg możliwości doskonale-nia zawodowego, w postaci bezpłatnych lekcji języka angielskiego organizowa-nych w godzinach pracy, pokrywania kosztów studiów podyplomowych, bądź bezpłatnych szkoleń (także zagranicznych). Za swoistą formę podnoszenia kwa-lifikacji uznać można też częste zagraniczne wyjazdy służbowe pracowników do przedsiębiorstw Grupy Impress zlokalizowanych poza granicami kraju, jak i
in-nych zakładów współpracujących z firmą, zwłaszcza w Niemczech, Włoszech i Francji (m. in. w celu transferu maszyn, wymiany doświadczeń).
Dość pozytywnie oceniono też wspomniane już wcześniej zarobki oraz możli-wości awansu. Ostatnia z ocen wydaje się jak najbardziej uzasadniona, zważy-wszy na fakt, iż kadrę menedżerską odpowiedzialną m. in. za produkcję stano-wią osoby, które do stanowisk kierowniczych awansowały z pozycji szeregowych pracowników produkcyjnych. Osoby te są mieszkańcami okolicznych wsi i mi-mo braku odpowiednich kwalifikacji (np. w postaci wyższego wykształcenia), dzięki dużemu doświadczeniu i długiemu stażowi pracy osiągnęły wysokie sta-nowiska.
Najbardziej negatywnie oceniono kontakty ze współpracownikami. Zdecydo-wana większość wszystkich badanych (70%) postrzega te kontakty negatywnie i bardzo negatywnie. Jednocześnie, w odpowiedzi na inne pytanie kwestionariu-sza, aż 83% respondentów przyznało, iż utrzymuje kontakty ze współpracowni-kami także poza miejscem pracy. Jest to dość oczywiste, wziąwszy pod uwagę fakt, że ponad połowa wszystkich pracowników to osoby zamieszkujące teren jednej gminy (Radziemice). Zatrudnieni w Kątach to głównie osoby, które znają się i racji sąsiedztwa, nie zaś pracy w jednym zakładzie. Dotyczy to tak pracow-ników produkcyjnych, jak i biurowych (w tym kadry menedżerskiej). Sytuacja taki, zdaniem autorki, stwarza wiele problemów natury społecznej (przenosze-nie relacji sąsiedzkich, czasem wręcz rodzinnych, na relacje w miejscu pracy), talce w zarządzaniu (mniejszy autorytet kadry kierowniczej).
Wnioski
Na podstawie analizy oddziaływania dużego przedsiębiorstwa zlokalizowanego w powiecie proszowickim nasuwają się następujące wnioski:
1. Istnienie dużego zakładu pracy w monofunkcyjnym obszarze wiejskim niewątpliwie wpływa na otoczenie lokalne, przekształcając je zarówno na płaszczyźnie społecznej, jak i gospodarczej.
2 Oddziaływanie analizowanego przedsiębiorstwa jest silniejsze w zakresie powiązań na rynku pracy niż z lokalnymi przedsiębiorstwami. Słabszy sto-pień powiązań z miejscowymi podmiotami gospodarczymi wynika z jednej strony z zapotrzebowania na dobra i usługi wyższego rzędu, które zrealizo-wane mogą być jedynie w ośrodkach miejskich, a z drugiej, z niskiego poziomu przedsiębiorczości w powiecie. Niewątpliwie jednak istnienie firmy stymuluje przedsiębiorczość lokalną, o czym świadczy kilka podmio-tów gospodarczych zlokalizowanych w jej bliskim sąsiedztwie, których działalność silnie uwarunkowana jest zamówieniami Impress-u.
44 M a g d a l e n a Dej
3. Dużo silniejszy wpływ przedsiębiorstwa stwierdzony został na płaszczyźnie społecznej, co wynika z faktu, że zdecydowana większość pracowników, także kadry biurowej, rekrutuje się spośród mieszkańców powiatu. Charak-terystyczne, że zasięg tego oddziaływania większy jest w kierunku północ-nym i wschodnim, aniżeli południowo-zachodnim, co stanowi konsekwen-cję położenia zakładu w stosunku do Krakowa - największego rynku pracy w regionie.
4. Przedsiębiorstwo wpłynęło pozytywnie na bardzo ograniczony miejscowy rynek pracy. Dla wielu mieszkańców powiatu jego lokalizacja stanowiła bodziec do podjęcia pracy zarobkowej, której w innych okolicznościach by nie podjęli, ze względu na możliwości czerpania dochodów z gospodarstwa rolnego oraz bardzo ograniczoną liczbę miejsc pracy w pobliżu miejsca zamieszkania.
5. Zwiększenie pozarolniczej aktywności zawodowej mieszkańców, zajmu-jących się dotychczas pracą we własnych gospodarstwach rolnych, wiązać można ze spadkiem intensywności użytkowania ziemi w powiecie, zwłasz-cza w gminie Radziemice, skąd rekrutuje się ponad połowa pracowników przedsiębiorstwa.
6. Warunki pracy w analizowanej firmie zarówno pod względem zarobków, jak i możliwości awansu oraz podnoszenia kwalifikacji zawodowych oce-niane są przez pracowników pozytywnie. Znajduje to swoje uzasadnienie w obiektywnej ocenie wysokości pensji i rzeczywistych działaniach podej-mowanych przez dyrekcję zakładu. Negatywnie oceniane są natomiast rela-cje ze współpracownikami, będące pochodną przenoszenia stosunków sąsiedzkich na grunt zawodowy.
7. Oddziaływanie firmy na region na płaszczyźnie ekonomicznej jest bez wątpienia pozytywne. Dla wielu pracowników dochody z pracy w Impress--ie stanowią podstawowe źródło utrzymania. Są one na tyle wysokie, iż pozwalają na dokonywanie inwestycji we własnym gospodarstwie domo-wym.
8. Obecna sytuacja własnościowa przedsiębiorstwa stanowić może pewne zagrożenie dla dalszego jego funkcjonowania. Fakt, iż jest ono częścią mię-dzynarodowej korporacji sprawia, że jego istnienie uzależnione jest wyłącz-nie od osiąganych wyników finansowych na tle innych przedsiębiorstw Grupy Impress. Likwidacja zakładu pociągnęłaby za sobą szereg niekorzyst-nych konsekwencji tak społeczniekorzyst-nych, jak i gospodarczych, odczuwalniekorzyst-nych w skali całego powiatu. Jednocześnie, w kontekście przeprowadzonych ana-liz nie sposób nie zgodzić się ze stwierdzeniem J. Bańskiego (2006), że zagraniczne podmioty gospodarcze mogą stać się kołem zamachowym roz-woju niektórych obszarów wiejskich.
Literatura
B a ń s k i J., 2006, Geografiapobkiej wsi, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. B a ń s k i J., 2006, Glos w dyskusji, [w:] A. Stasiak (red.), Wieś polska dwa lata po wstąpieniu
do Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem tzw. Ściany Wschodniej, Biuletyn KPZK PAN, 228, s. 200-202.
D e j M., K o l o s A., Przemiany komunikacji podmiejskiej Krakowa w cic}gu ostatnich 20 lat, XXII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź (w druku).
D o m a ń s k i B., G w o s d z K., S o b a l a - G w o s d z A., 2009, Inwestycje zagraniczne na obszarach wiejskich i w małych miastach Polski południowo-wschodniej, [w:] Z. Górka, A. Zborowski (red.), Człowiek i rolnictwo. Profesorowi Czesławowi Guzikowi w 70. Rocz-nicę urodzin, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 267-279. D l u g o k ę c k a M, 2002, Przedsiębiorczość gospodarcza a wielofunkcyjny rozwój obszarów
wiejskich, [w:] W . Kamińska (red.), Wielofunkcyjna gospodarka na obszarach wiejskich: materiały konferencji naukowej poświęconej Profesorowi Marianowi Koziejowi w siedem-dziesiątą rocznicę urodzin, Instytut Geografii Akademii Świętokrzyskiej, Kieleckie Towa-rzystwo Naukowe, Kielce, s. 101-114.
H a 1 a m s k a M., 2002, Przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy, przedsiębiorczość francuskiej wsi, [w:] M. Kłodziński, B. Fedyszak-Radziejowska (red.), Przedsiębiorczość wiejska w Polsce i w kra-jach Unii Europejskiej, Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa, IRWiR PAN, Warszawa,
s. 139-160.
K a m i ń s k a W., 2006, Pozarolniczą indywidualna działalność gospodarcza w Polsce w latach 1988-2003, Prace Geograficzne, 203, IGiPZ PAN, Warszawa.
K ł o d z i ń s k i M., 2006, Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast. Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa, IRWiR PAN, Warszawa.
K ł o d z i ń s k i M., F e d y s z a k - R a d z i e j o w s k a , 2002, Przedsiębiorczość wiejska. Rozu-mienie terminu. Możliwości i bariery rozwoju, [w:] M. Kłodziński, B. Fedyszak-Radziejo-wska (red.), Przedsiębiorczość wiejska w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Problemy Roz-woju Wsi i Rolnictwa, IRWiR PAN, Warszawa, s. 2 5 - 4 0 .
K o s i e d o w s k i W., 1984, Czynniki i potencjał lokalizacji przemysłu w regionie, Rozprawy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, T o r u ń .
R o s n e r A., 2002, Przedsiębiorczość wiejska a lokalny rynek pracy, [w:] M. Kłodziński, B. Fedyszak-Radziejowska (red.), Przedsiębiorczość wiejska w Polsce i w krajach Unii Euro-pejskiej, Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa, IRWiR PAN, Warszawa, s. 56-73. www.impressgroup.com
www.money.pl www.stat.gov.pl
46 Magdalena Dej
Summary
The study evaluates the impact of a large enterprise located in a typically rural
Poviat of Proszowice. The impact of the enterprise on the local environment has
to be determined as significant, yet it is stronger with respect to connections on the labour market than with local economic entities. Emergence of a large enterprise in the analysed area had an activating impact on the local labour mar-ket and had its economic consequences {inter alia an increase in the revenues of households), as well as social ones (commencement of work outside one's own farm). Its existence should also be connected with the ascertained drop in the intensity of use of land in certain gmina of the poviat. The employees positively assess work conditions and salary offered by the company. However, relations with co-workers are evaluated negatively; they are derivative of transferring neighbours' attitudes onto professional work. The current ownership structure of the company may constitute a certain threat for its further operation. The fact that it is a part of an international corporation makes its existence depend-ent upon the obtained financial results with respect to other group of depend- enter-prises.
U n i w e r s y t e t Ś l ą s k i w K a t o w i c a c h 4 1 - 2 0 0 S o s n o w i e c , u l . B ę d z i ń s k a 6 0 e d w a r d . d u s @ u s . e d u . p l