Przesłanki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów

Przesłanki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów określone w art. 42 § 2 k.k., zostały ujęte inaczej niŜ w przypadku jego fakultatywnego odpowiednika. Zastosowanie obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów jest uzaleŜnione nie tylko od popełnienia przestępstwa komunikacyjnego przez osobę uczestniczącą w ruchu. O obowiązku orzeczenia zakazu w oparciu o regulację art. 42 § 2 k.k. przesądzają okoliczności, które muszą zaistnieć „w czasie popełnienia przestępstwa”. Ustawodawca w kodeksie karnym z 1997 r. poza tradycyjnym stanem nietrzeźwości zaliczył do nich ponadto stan pod wpływem środka odurzającego oraz zbiegnięcie z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 lub art. 177 k.k. Okoliczności te są bez wątpienia szczególnie naganne, gdyŜ w powaŜny sposób zagraŜają bezpieczeństwu ruchu oraz Ŝyciu i zdrowiu jego uczestników.

Pomiędzy art. 42 § 2 k.k. a art. 42 § 1 k.k. występuje silny związek normatywny. Oba te przepisy stanowią podstawę do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na określony czas, chociaŜ róŜny jest tryb ich wymierzania. Obligatoryjny charakter zakazu przewidzianego w § 2 stanowi niejako dopełnienie § 1 o przypadki kwalifikowane, takie jak m.in. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, wymagające od sądu większej stanowczości orzeczniczej³⁷⁶. Wszystko to prowadzi do wyprowadzenia ostatecznej konkluzji, w myśl której nie moŜna rozpatrywać treści przepisu art. 42 § 2 k.k. bez zapoznania się z art. 42 § 1 k.k., gdzie sformułowano podstawowe przesłanki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów.

W świetle aktualnego brzmienia art. 42 § 2 k.k. „Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeŜeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177”. Z pierwszej części omawianego przepisu moŜna wiele wywnioskować nie tylko o zakresie przedmiotowym zakazu, ale równieŜ o podmiocie i przesłankach stosowania tego środka karnego.

Na określenie podmiotu obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów w art. 42 § 2 k.k. ustawodawca uŜył słowa „sprawca”, jednocześnie zaznaczając, iŜ sprawa musi dotyczyć

376

110

„popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1”. Takie sformułowanie pozwala łączyć szeroki zakres podmiotowy zakazu prowadzenia pojazdów w trybie fakultatywnym z jego obligatoryjnym odpowiednikiem. NaleŜy uznać, Ŝe w przypadku zastosowanego w art. 42 § 2 k.k. określenia „sprawca”, zasadne jest odczytanie tego zwrotu jako uŜycie sui generis skrótu. W przepisie art. 42 § 2 k.k. odesłano do sprawcy przestępstwa określonego w jego § 1, co oznacza, Ŝe objęto nim nie tylko rodzaj przestępstw, ale i jego sprawcę. Skoro zatem w art. 42 § 1 k.k. mowa jest o sprawcy będącym uczestnikiem ruchu, to takŜe w jego § 2 chodzi o taką osobę³⁷⁷. Obligatoryjne orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów na podstawie art. 42 § 2 k.k. dotyczy nie tylko kierujących pojazdami w chwili popełnienia przestępstwa, ale równieŜ wszystkich innych osób, które zostały skazane za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jeŜeli zaistnieją okoliczności określone w art. 42 § 2 k.k.³⁷⁸

Sąd NajwyŜszy przedstawia w tej materii jednolitą linię orzeczniczą, twierdząc mianowicie, iŜ sprawcą przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, wobec którego naleŜy orzec środek karny przewidziany w art. 42 § 2 k.k., jest kaŜda osoba uczestnicząca w ruchu, a więc nie tylko prowadząca pojazd mechaniczny, ale równieŜ prowadząca np. rower w stanie nietrzeźwości³⁷⁹. W aktualnym stanie prawnym nie ma wymogu, Ŝeby sprawcą była wyłącznie osoba prowadząca pojazd mechaniczny³⁸⁰. Niezbędne okazuje się natomiast, by sprawca miał status „osoby uczestniczącej w ruchu”, tj. osoby, która

377

R.A. Stefański, Obligatoryjny zakaz…, s. 12; tenŜe, Zakaz prowadzenia pojazdów, (w:) Środki karne po nowelizacji…, s. 231-232.

378 Z. Sienkiewicz, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2014, s. 204-205. Zob. takŜe m.in. Wyrok z dnia 21.11.2001 r., III KKN 281/01, Legalis Nr 57746; wyrok SN z dnia 16.1.2007 r., V KK 415/06, Prok. i Pr. 2007- wkł. „Orzecznictwo”, nr 5, poz. 4.

379 Por. Wyrok SN z dnia 21.11.2001 r., III KKN 281/01, Legalis Nr 57746; postanowienie SN z dnia 11.10.2001 r., I KZP 24/01, KZS 2001 nr 11, poz. 15, str. 12 z krytyczną glosą J. Lachowskiego, Pal. 2002, nr 9-10, s. 225-229; wyrok SN z dnia 1.12.2004 r., IV KK 277/04, Prok. i Pr. 2005- wkł. „Orzecznictwo”, nr 7–8, poz. 1 z glosą M. Leciaka, Obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec nietrzeźwych pieszych sprawców wypadków. Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego dnia 1 grudnia 2004 r., IV KK 277/04, PnD 2006, nr 10, s. 5-12; wyrok SN z dnia 16.1.2007 r., V KK 415/06, OSNwSK 2007, nr 1, poz. 175; wyrok SN z dnia 2.2.2007 r., V KK 422/06, OSNwSK 2007, nr 1, poz. 358; wyrok SN z dnia 8.2.2007 r., III KK 478/06, KZS 2007, nr 6, poz. 19; wyrok SN z dnia 17.5.2007 r., V KK 67/07, OSNwSK 2007, nr 1, poz. 1115; wyrok SN z dnia 24.4.2007 r., IV KK 493/06, Biul. SN 2007, nr 11; wyrok SN z dnia 14.6.2010 r., IV KK 70/10, OSNwSK 2010, nr 1, poz. 1192.

380 Por. m.in. T. Bojarski, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. T. Bojarski, Warszawa 2006, s. 99; Z. Sienkiewicz, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. O. Górniok, Warszawa 2004, s. 128-129; taŜ, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 583; taŜ, Niektóre sporne kwestie zakazu prowadzenia pojazdów, (w:) Prawo karne wykonawcze w systemie nauk kryminologicznych. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Leszka Boguni, red. T. Kalisz, Wrocław 2011, s. 96-97; R.A. Stefański, Obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w razie skazania za przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 2 k.k.), PnD 2007, nr 7, s. 11-13; tenŜe, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego, prawa karnego wykonawczego i prawa wykroczeń za 2001 r., WPP 2002, nr 1, s. 108-109; tenŜe, Podmiot zakazu …, s. 114-116; N. Kłączyńska, (w:) Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2012, s. 333-334; T. Krawczyk, Obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 69.

111

faktycznie uczestniczy w ruchu, znajduje się w nim, bierze udział³⁸¹. Zgodnie z przepisami prawa o ruchu drogowym (art. 2 pkt 17) uczestnikiem ruchu moŜe być: pieszy, kierujący oraz osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze. Warto zwrócić takŜe uwagę na ratio legis art. 42 § 2 k.k., jest nim bowiem nie tylko pozbawienie sprawcy moŜliwości prowadzenia pojazdu, którym kierował np. w stanie nietrzeźwym, ale ogólnie eliminacja z ruchu osób nietrzeźwych, niezaleŜnie od tego, jakiego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji osoby te dopuściły się³⁸².

Krąg podmiotów w przypadku obligatoryjnego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju jest zatem szeroki, co moŜe budzić zastrzeŜenia³⁸³. W doktrynie niektórzy autorzy twierdzą, Ŝe obligatoryjne orzekanie zakazu na podstawie art. 42 § 2 k.k. pozostaje w sprzeczności z ogólnym ratio legis tego środka karnego, którym jest eliminacja z ruchu uczestnika, stwarzającego dla niego zagroŜenie, a w przypadku pieszego osiągnięcie tego celu jest niemoŜliwe³⁸⁴. W literaturze wskazuje się ponadto na istotne problemy z określeniem zakresu przedmiotowego zakazu wobec takich osób, skoro nie prowadziły one Ŝadnego pojazdu, a powszechnie przyjmowaną zasadą jest, by zakaz obejmował ten rodzaj pojazdu, który sprawca prowadził popełniając przestępstwo³⁸⁵. Z. Sienkiewicz postuluje zmianę podmiotowego zakresu zakazu prowadzenia pojazdów oraz rezygnację z nadmiernej niekiedy represyjności na rzecz rozwiązań racjonalnych. Autorka uwaŜa, Ŝe niezbędne jest ustawowe zawęŜenie zakresu orzekania zakazu poprzez objęcie nim nie tyle kaŜdego „uczestnika ruchu”, co wyłącznie osób, które prowadząc pojazd, popełniły przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Takie rozwiązanie byłoby bardziej spójne z ratio legis art. 42 § 1 k.k., a ponadto wykazywałoby zgodność z wymaganiem ustawy wskazującym na celowość orzekania omawianego środka karnego „w szczególności jeŜeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, Ŝe prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraŜa bezpieczeństwu w komunikacji”³⁸⁶. Przedstawione stanowisko nie jest

381 R.A. Stefański, Prawo karne materialne część ogólna, Warszawa 2008, s. 284. 382

Wyrok SN z dnia 8.2.2007 r., III KK 478/06, KZS 2007, nr 6, poz. 19.

383 Z. Sienkiewicz, Nowa regulacja zakazu prowadzenia pojazdów, (w:) Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, Tom II, red. L. Bogunia, Wrocław 1998, s. 56-57.

384 Por. A. Marek, Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna, Warszawa 1999, s. 125; tenŜe, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2005, s. 202-203; tenŜe, Prawo karne, Warszawa 2011, s. 277-278; J. Błaszczyk, Orzekanie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych (art. 42 KK). Uwagi krytyczne, PnD 2002, nr 1, s. 7-8; J. Lachowski, Glosa do postanowienia SN z dnia 11 października 2001 r., I KZP 24/01, Pal. 2002, nr 9-10, s. 226-227.

385

Por. R.A. Stefański, Nowe środki karne i problem ich spójności z systemem Kodeksu karnego, (w:) Problem spójności prawa karnego z perspektywy jego nowelizacji. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Prawa Karnego, Toruń 2010, red. A. Marek, T. Oczkowski, Warszawa 2011, s. 101-102.

386 Z. Sienkiewicz, Niektóre propozycje zmian w regulacji kar, środków karnych i środków probacyjnych, PiP 2012, nr 4, s. 34; taŜ, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 583.

112

bynajmniej odosobnione, gdyŜ w doktrynie od lat występuje postulat ograniczenia zakresu stosowania zakazu określonego w art. 42 § 2 k.k. w razie skazania osoby prowadzącej pojazd³⁸⁷. Zdaniem R.A. Stefańskiego w przypadku obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów naleŜy zawęzić jego zakres, obejmując nim wyłącznie sprawców prowadzących pojazd mechaniczny³⁸⁸.

Tryb fakultatywny określony w art. 42 § 1 k.k. z istoty swej zakłada zapewnienie szerokich ram orzeczniczych w procesie kształtowania zakazu. Dotyczy wszelkich spraw, w których doszło do popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Wymóg, by sprawcą takiego przestępstwa, a zarazem podmiotem zakazu prowadzenia pojazdów była „osoba uczestnicząca w ruchu” moŜe budzić pewne kontrowersje, aczkolwiek nie tak znaczące jak w przypadkach, gdy orzeczenie zakazu oznacza dla sądu obowiązek. JeŜeli zakaz prowadzenia pojazdów jest fakultatywny, wówczas istnieje zawsze moŜliwość rezygnacji z jego zastosowania, zwłaszcza jeśli przykładowo sprawcą wypadku drogowego był pieszy. Sąd przy orzekaniu bazuje na okolicznościach popełnienia przestępstwa, które mogą wskazywać na niecelowość zastosowania zakazu w danym konkretnym przypadku, w szczególności gdy chodzi o osoby uczestniczące w ruchu, ale nie prowadzące pojazdu. W art. 42 § 2 k.k. ustawodawca sformułował obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju, który wyłącza dopuszczalność zaniechania zastosowania tego środka karnego. W konsekwencji, prowadzi to do konieczności orzekania zakazu takŜe w przypadku m.in. nietrzeźwych pieszych- osób uczestniczących w ruchu, które dopuściły się przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Takie rozwiązanie normatywne razi nieracjonalnością, gdyŜ nie kaŜdy uczestnik ruchu zasługuje na aŜ tak surowe traktowanie. Zasadne wydaje się rozwaŜenie zmiany przyjętej w art. 42 § 2 k.k. terminologii i zastąpienie słowa „sprawca” innym, bardziej adekwatnym sformułowaniem na określenie podmiotu zakazu prowadzenia pojazdów orzekanego na podstawie tego przepisu, a mianowicie określeniem „osoba prowadząca pojazd”³⁸⁹.

Obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów dotyczy takiego uczestnika ruchu, który dopuścił się przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. W art. 42 § 2 k.k. wprost odesłano do przestępstwa określonego w § 1. W przepisie tym zaś chodzi o

387 Por. K. Łucarz, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 118 i 282; taŜ, Nowa regulacja podmiotu zakazu prowadzenia pojazdów, (w:) Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, Tom VII, red. L. Bogunia, Wrocław 2001, s. 22-23; A. Muszyńska, K. Łucarz, Przyczynek do rozwaŜań nad pojęciem „uczestnik w ruchu”…, s. 303-304.

388 R.A. Stefański, Nowe środki karne…, s. 102. Podobnie por. J. Błaszczyk, Orzekanie środka karnego w postaci zakazu…, s. 10.

389

113

przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji³⁹⁰. Sąd NajwyŜszy podkreśla, Ŝe sąd moŜe orzec zakaz przewidziany w art. 42 § 2 k.k. tylko w razie wydania wyroku skazującego osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji³⁹¹. Warunkiem orzeczenia wobec danej osoby środka karnego przewidzianego w tym przepisie (zdaniem SN) jest równoczesne skazanie jej za przestępstwo „przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji”, a więc takie, które wyszczególniono w toŜsamo nazwanym XXI rozdziale kodeksu karnego³⁹². Obecnie większość przedstawicieli nauki prawa karnego opowiada się za szerokim ujęciem zwrotu „przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji”, obejmując tym pojęciem nie tylko przestępstwa wymienione w rozdziale XXI k.k., ale ponadto wszelkie inne przestępstwa, o ile in concreto godzą w dobro prawne, jakim jest bezpieczeństwo komunikacyjne, niezaleŜnie od ich usytuowania w kodeksie karnym, czy teŜ w ustawach szczególnych³⁹³.

Prowadzenie pojazdu wymaga wykonywania wielu czynności jednocześnie, zachowania maksymalnej koncentracji w taki sposób, aby umiejętnie wychwytywać wszelkie docierające do nas sygnały. Kierowca musi być czujny, Ŝeby móc podejmować szybkie decyzje, które są oparte na stale zmieniających się informacjach, a ponadto przetwarzać je i wykonywać określone operacje. Część z tych operacji moŜna wyćwiczyć, dokonywana jest mechanicznie lub wręcz instynktownie, zaś wiele z nich wymaga umiejętności abstrakcyjnego i przewidującego myślenia. ZaŜycie substancji psychoaktywnych, np. alkoholu, narkotyków lub leków psychotropowych, znacząco upośledza większość tych umiejętności, wpływając ujemnie na poziom bezpieczeństwa w komunikacji³⁹⁴.

Ustawodawca w kodeksie karnym z 1997 r., w razie popełnienia przestępstw określonych w art. 173, 174 lub 177, traktuje stan nietrzeźwości, stan pod wpływem środka odurzającego oraz zbiegnięcie z miejsca zdarzenia jako okoliczności zasługujące na surowszą odpowiedzialność karną sprawcy. W takich przypadkach w myśl art. 178 § 1 k.k. sąd orzeknie

390 R.A. Stefański, Obligatoryjny zakaz…, s. 14. 391

Por. m.in. Wyrok SN z dnia 20.8.2014 r., II KK 202/14, Legalis Nr 1062230; wyrok SN z dnia 23.5.2013 r., IV KK 57/13, KZS 2013, nr 9, poz. 50; wyrok SN z dnia 10.9.2013 r., III KK 100/13, Legalis Nr 733388; wyrok SN z dnia 5.7.2012 r., V KK 150/12, KZS 2012, nr 10, poz. 19; wyrok SN z dnia 11.12.2012 r., III KK 170/12, KZS 2013, nr 3, poz. 17; wyrok SN z dnia 20.12.2006 r., III KK 411/06, OSNwSK 2006, nr 1, poz. 2530; wyrok SN z dnia 1.12.2004 r., IV KK 277/04, OSNwSK 2004, nr 1, poz. 2233.

392 Wyrok SN z dnia 30.1.2014 r., II KK 10/14, KZS 2014, nr 4, poz. 16.

393 Por. m.in. R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów, Warszawa 1990, s. 89; tenŜe, Obligatoryjny zakaz…, s. 14-16; K. Łucarz, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 139; Z. Sienkiewicz, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 586; N. Kłączyńska, (w:) Kodeks karny…, s. 331. Szerzej na temat pojęcia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji na gruncie art. 42 § 1 k.k. i związanych z nim problemów interpretacyjnych- § 2 pkt 3 rozdziału II.

394 R. Rejniak, A. Markiewicz, Alkohol i narkotyki za kierownicą, Biuletyn Informacyjny Problemy Narkomanii 2002, nr 1, s. 47.

114

wobec niego karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagroŜenia zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagroŜenia zwiększonego o połowę. Szczególna naganność tych trzech okoliczności znajduje równieŜ wyraz w obowiązku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na podstawie art. 42 § 2 k.k. W sytuacji popełnienia przestępstwa komunikacyjnego sprawca będący w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub dopuszczający się zbiegnięcia z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k. moŜe mieć pewność,

Ŝe sąd orzeknie wobec niego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju. Popełnieniu przestępstwa komunikacyjnego musi towarzyszyć co najmniej jedna z trzech okoliczności wymienionych w art. 42 § 2 k.k., chociaŜ nie ma przeszkód do kumulatywnego ich wystąpienia, np. w sytuacji, gdy nietrzeźwy sprawca wypadku drogowego oddala się z miejsca zdarzenia.

Kodeks karny z 1969 r. nie zawierał definicji ustawowej stanu nietrzeźwości. Pojęcie to było natomiast określone w ustawie z dnia 10.12.1959 r. o przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a następnie w ustawie z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Analogiczną do określonej w art. 46 ust. 3 cyt. ustawy definicję legalną stanu nietrzeźwości przyjął kodeks karny z 1997 r. Zgodnie z art. 115 k.k. stan nietrzeźwości w rozumieniu kodeksu zachodzi, gdy:

1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stęŜenia przekraczającego tę wartość lub

2) zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stęŜenia przekraczającego tę wartość.

Od stanu nietrzeźwości naleŜy odróŜniać stan po uŜyciu alkoholu, który zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stęŜenia we krwi od 0,2 promila do 0,5 promila alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Pojęcie „stan po uŜyciu alkoholu” występuje na gruncie prawa wykroczeń, stanowiąc m.in. znamię przedmiotowe wykroczenia z art. 87 § 1 k.w. RóŜnica pomiędzy stanem nietrzeźwości a stanem po uŜyciu alkoholu tkwi w stopniu intoksykacji alkoholowej³⁹⁵. Stan nietrzeźwości jest pojęciem szerszym, mieszczącym w sobie stan po

395

115

uŜyciu alkoholu³⁹⁶. W literaturze wskazuje się, iŜ zamieszczenie górnej granicy stanu po uŜyciu alkoholu dowodzi, Ŝe ustawodawca wyraźnie oddzielił ten stan od stanu nietrzeźwości i nadał obu tym stanom odmienne zakresy znaczeniowe. W świetle tego stanowiska obecnie stan po uŜyciu alkoholu nie obejmuje swym zakresem stanu nietrzeźwości³⁹⁷. W doktrynie zwraca się jednak uwagę na okoliczność, iŜ dosłowna interpretacja omawianych definicji prowadziłaby do oczywistej niedorzeczności, gdyŜ nakazywałaby przyjąć w poprzednio obowiązującym stanie prawnym, gdy nie było art. 178a k.k., Ŝe kierowca mający ponad 2 promile alkoholu nie popełnia wykroczenia z art. 87 k.w., poniewaŜ nie jest on w stanie „po uŜyciu alkoholu”, lecz w „stanie nietrzeźwości”, a przepis art. 87 k.w. nic o stanie nietrzeźwości nie wspomina³⁹⁸. W literaturze wskazuje się w związku z tym, iŜ stan po uŜyciu alkoholu ma tylko dolną granicę wynoszącą 0,2 promila we krwi lub 0,1 mg w 1 dm³ wydychanego powietrza, a kiedy przekracza 0,5 promila we krwi lub 0,25 mg w 1 dm³ wydychanego powietrza przechodzi w stan „nietrzeźwości”, nie przestając być automatycznie stanem „po uŜyciu alkoholu”³⁹⁹. Podobne stanowisko zajął Sąd NajwyŜszy w postanowieniu z dnia 7.6.2002 r.⁴⁰⁰, w którego uzasadnieniu słusznie stwierdził, Ŝe „JeŜeli stan po uŜyciu alkoholu po przekroczeniu określonej granicy przechodzi w stan nietrzeźwości, to nie oznacza, Ŝe przestaje być stanem po uŜyciu alkoholu”.

Definicja legalna „stanu nietrzeźwości” zawarta w art. 115 § 16 k.k. ma charakter bezwzględnie wiąŜący, tym samym wykluczone jest nadawanie określonemu w niej pojęciu innego zakresu znaczeniowego⁴⁰¹. śadne akty prawne niŜszego rzędu (rozporządzenia ministrów, zarządzenia Komendanta Głównego Policji) nie mogą określać „stanu nietrzeźwości” w sposób odmienny niŜ to uczynił ustawodawca w art. 115 § 16 k.k.⁴⁰². Skonstruowanie definicji legalnej danego pojęcia jest związane z potrzebą zapewnienia poŜądanej, zwłaszcza w prawie karnym, precyzji oraz jednolitości wykładni, co korzystnie wpływa na praktykę stosowania przepisów kodeksowych, zapobiegając zarazem ewentualnej

396 R.A. Stefański, Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, (w:) System Prawa Karnego. Tom 8. Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, red. L. Gardocki, Warszawa 2013, s. 377. Por. takŜe Wyrok SN z dnia 5.11.2009 r., III KK 255/09, OSNwSK 2009, nr 1, poz. 2216; wyrok SN z dnia 6.2.2004 r., WK 27/03, KZS 2004, nr 9, poz. 24, str. 16.

397 J. Szumski, Prowadzenie pojazdu po uŜyciu alkoholu (ewolucja ustawodawstwa oraz polityki karnej), Stud. Praw. 1989, nr 4, s. 51 i s. 56.

398 W. Radecki, (w:) W. Radecki , M. Bojarski, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2011, s. 595. 399 Ibidem.

400 I KZP 14/02, OSA 2003, nr 1, str. 68 z aprobującymi uwagami R.A. Stefańskiego, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego, prawa karnego wykonawczego, prawa karnego skarbowego i prawa wykroczeń za 2002 r., WPP 2003, nr 1, s. 122-123.

401 T. Razowski, (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014, s. 365. 402 Wyrok SN z dnia 3.11.2010 r., IV KK 165/10, OSNwSK 2010, nr 1, poz. 2143 z glosami M. Leciaka, PnD 2011, nr 5, s. 13-18, R.A. Stefańskiego, WPP 2011, nr 3, s. 57-62 oraz P. Pawlonka, Lex/el.2011.

116

niedookreśloności tekstu normatywnego w tym zakresie⁴⁰³. Decyzję ustawodawcy o zamieszczeniu definicji normatywnej stanu nietrzeźwości w art. 115 § 16 k.k. naleŜy uznać za uzasadnioną, zwłaszcza biorąc pod uwagę surowe konsekwencje prawne groŜące nietrzeźwemu sprawcy przestępstwa komunikacyjnego. Ustawodawca dokonał wykładni autentycznej pojęcia „stan nietrzeźwości” na uŜytek kodeksu karnego. Niewątpliwym walorem tego rodzaju wykładni jest jej powszechnie obowiązujący charakter oraz niedopuszczalność nadawania innego znaczenia terminom wyjaśnionym w ustawie⁴⁰⁴.

W definicji stanu nietrzeźwości zostały alternatywnie ujęte dwa kryteria tego stanu: 1) zawartość alkoholu we krwi (kryterium chemiczne),

2) zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu (kryterium analityczne)⁴⁰⁵.

NaleŜy podkreślić, Ŝe działanie alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy moŜe przebiegać róŜnie. Symptomy odurzenia alkoholowego zaleŜą m.in. od ilości i mocy wypitego alkoholu, czasu, jaki upłynął od zakończenia konsumpcji, a ponadto od tolerancji danej osoby na alkohol⁴⁰⁶. Poszczególne osoby wykazują mniejszą lub większą tolerancję na alkohol, która jest procesem rozwijającym się w trakcie częstego spoŜywania alkoholu i polega na stopniowym zmniejszaniu się spodziewanego efektu wywołanego przez kolejne dawki⁴⁰⁷. Odziaływanie alkoholu jest uzaleŜnione od zespołu właściwości osobniczych oraz szeregu warunków o charakterze zewnętrznym⁴⁰⁸. DuŜe znaczenie ma tutaj m.in. rodzaj spoŜytego posiłku oraz stan zmęczenia organizmu⁴⁰⁹. Niewątpliwie, im wyŜsze stęŜenie alkoholu we krwi, tym występuje większe upośledzenie wszelkich funkcji psychicznych i zdolności ruchowych. W literaturze przedmiotu wskazuje się, Ŝe przy przekroczeniu stęŜenia 0,8 promila zmiany wszystkich funkcji psychicznych zaczynają być tak głębokie, Ŝe udział w ruchu drogowym w roli kierowcy stwarza z reguły znaczne zagroŜenie, poniewaŜ zdolność do prowadzenia pojazdu ulega gwałtownemu obniŜeniu⁴¹⁰. Osobnicze odziaływanie alkoholu na

403 M. Leciak, Definicja stanu nietrzeźwości z art. 115 § 16 k.k. i jej interpretacja na gruncie art. 178a k.k. Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 3 listopada 2010 r., sygn. IV KK 1965/10, PnD 2011, nr 5, s. 15.

404 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2011, s. 64-65. 405

Por. Z. Sienkiewicz, Zakaz prowadzenia pojazdów, (w:) System Prawa Karnego. Tom 6. Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, red. M. Melezini, Warszawa 2010, s. 596; R.A. Stefański, Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu…, s. 348.

406 W. Gubała, Ekspertyza alkohologiczna, (w:) Ekspertyza sądowa, red. J. Wójcikiewicz, Kraków-Zakamycze 2002, s. 315.

407 Ibidem.

408 Z. Karpiński, H. Kopczyk, O niektórych zagadnieniach alkoholizmu w świetle prawa karnego, PiP 1955, nr