Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych orzekany doŜywotnio nie
występował w pierwotnym brzmieniu kodeksu karnego z 1997 r. Zakaz ten stanowi efekt wejścia w Ŝycie postanowień ustawy z dnia 14.4.2000 r. o zmianie ustawy- Kodeks karny545. Wprowadzone zostały wówczas do kodeksu karnego dwa nowe przepisy: art. 42 § 3 oraz art. 42 § 4, zakładające orzekanie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze. UŜycie przez ustawodawcę określenia „na zawsze” bez wątpienia nie było najtrafniejsze, sugerując niejako, Ŝe zakaz prowadzenia pojazdów orzeczony na podstawie art. 42 § 3 lub 4 k.k. będzie trwał do bliŜej nieokreślonego momentu, wręcz po wsze czasy, nie ustając nawet po śmierci sprawcy przestępstwa komunikacyjnego. Ustawa nowelizacyjna z 20.3.2015 r. słusznie usunęła sformułowanie „na zawsze”, które zostało zastąpione określeniem „doŜywotnio”. W doktrynie oceniano, Ŝe uŜycie określenia „doŜywotnio” jako okresu orzekania zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w art. 42 § 3 i 4 k.k., jest bardziej stosowne i zrozumiałe546. Jest to jednak zmiana czysto terminologiczna, gdyŜ istota tego środka reakcji pozostała taka sama- polega na trwałej eliminacji z ruchu sprawców najgroźniejszych przestępstw komunikacyjnych547.
Wskazanie w art. 42 § 3 i 4 k.k. czasu, na jaki orzeka się zakaz, pozostaje bez wpływu na jego charakter548. Zakaz prowadzenia pojazdów orzekany doŜywotnio nie stanowi nowej postaci zakazu, ale jest tak samo środkiem karnym określonym w art. 39 pkt 3 k.k., chociaŜ o szczególnej granicy końcowej obowiązywania, która wyróŜnia się tym, Ŝe nie moŜe zostać dokładnie sprecyzowana w orzeczeniu sądu, poniewaŜ zaleŜy od wielu niezaleŜnych czynników. MoŜna przewidzieć pewną średnią Ŝycia ludzkiego, ale ulega ona wydłuŜeniu lub skróceniu na skutek niedających się przewidzieć okoliczności, np. choroby, wypadku drogowego, bądź innego nagłego zdarzenia. W doktrynie podkreśla się, iŜ zakaz prowadzenia pojazdów orzeczony doŜywotnio pozostaje środkiem karnym terminowym, aczkolwiek
545 Dz. U. Nr 48, poz. 548.
546 A. KsięŜopolska-Kukulska, Uwagi na temat zmian w Kodeksie karnym, Prok. 2006, nr 3, s. 39; A. Michałek, Przemiany polskiego prawa karnego w zakresie orzekania zakazu prowadzenia mechanicznych, (w:) Reforma prawa karnego, red. I. Sepioło-Jankowska, Warszawa 2014, s. 193-194.
547 Por. Z. Sienkiewicz, Zakaz prowadzenia pojazdów, (w:) System Prawa Karnego. Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej, red. M. Melezini, Warszawa 2016, s. 693.
548
148
wyróŜniającym się tym, Ŝe nie jest określony w latach oraz posiada niezmienną, bezwzględną granicę końcową, którą wyznacza chwila śmierci skazanego549.
Zakaz określony w art. 42 § 3 i 4 k.k. ma specyficzną cechę, gdyŜ jest orzekany doŜywotnio, tzn. trwa do końca Ŝycia skazanego. Dochodzi zatem do rozległego ograniczenia praw jednostki, wykraczającego poza cele stawiane środkom karnym. Racja bytu tego środka reakcji prawnokarnej tkwi w społecznym niebezpieczeństwie stwarzanym przez aktywność sprawcy jako prowadzącego pojazd mechaniczny. W literaturze dostrzega się podobieństwo doŜywotniego zakazu prowadzenia pojazdów do środka zabezpieczającego550. Występujące w kodeksie karnym środki karne orzekane doŜywotnio wykazują właśnie zabezpieczająco-ochronny charakter. Warto zastanowić się nad zgłaszanym w doktrynie postulatem przekształcenia doŜywotnich zakazów w środki o charakterze terminowym, stosowane przez jasno zakreślony okres, np. 20 lat. W doktrynie wskazuje się, iŜ jeŜeli tak długi okres stosowania tych środków karnych okaŜe się niewystarczający, wówczas ze względu na moŜliwość ponownego popełnienia podobnego czynu przez sprawcę analogiczne zakazy naleŜałoby realizować juŜ w warunkach nie środka karnego, lecz środka zabezpieczającego, uzupełniającego karę (względnie środek karny). Środek zabezpieczający odpowiadałby treści zastosowanego zakazu, np. prowadzenia pojazdów mechanicznych, ale byłby wdraŜany na czas nieokreślony. Przywrócenie uprawnień w przypadku osób, na które nałoŜono długoletni zakaz prowadzenia pojazdów w ramach środka zabezpieczającego byłoby uzaleŜnione od pozytywnej opinii (np. biegłego psychologa), a jednocześnie ponownego kierowania tych osób na kursy prawa jazdy połączone z obostrzonymi wymogami (takŜe finansowymi)551.
Początkowo zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze mógł
być orzekany fakultatywnie (art. 42 § 3 k.k.) lub obligatoryjnie (art. 42 § 4 k.k.). Nowelizacja z dnia 12.2.2010 r. zmieniła brzmienie art. 42 § 3 k.k., nadając określonemu w tym przepisie zakazowi względnie obligatoryjny charakter. Sąd ma obecnie obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych doŜywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 lub jeŜeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub w art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z
549 Por. R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze…, s. 131; D. Szeleszczuk, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2012, s. 338.
550 Zob. J. Góralski, O konieczności przestrzegania załoŜeń koncepcyjno-funkcjonalnych dotyczących środków zabezpieczających oraz środków karnych w kodeksie karnym z 1997 r., RPEiS 2011, nr 1, s. 119-120; M. Melezini, Zakaz prowadzenia pojazdów jako instrument…, s. 119-120.
551
149
miejsca zdarzenia, chyba Ŝe zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Przesłanki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów na podstawie art. 42 § 3 k.k.
zostały podzielone na dwie grupy:
- pierwszą, która jest związana z powaŜnymi następstwami przestępstwa komunikacyjnego w postaci śmierci innej osoby lub cięŜkiego uszczerbku na jej zdrowiu;
- drugą- odnoszącą się do wykrytego u sprawcy czynu stanu nietrzeźwości, pozostawania sprawcy pod wpływem środka odurzającego lub jego zbiegnięcia z miejsca zdarzenia. Są to te same okoliczności, które warunkują obligatoryjne orzeczenie terminowego zakazu określonego w art. 42 § 2 k.k.552
CięŜki uszczerbek na zdrowiu został określony w art. 156 § 1 k.k. Jest nim taki uszczerbek na zdrowiu, który polega na pozbawieniu człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, bądź spowodowaniu innego cięŜkiego kalectwa, cięŜkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagraŜającej Ŝyciu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.
DoŜywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych moŜe zostać orzeczony tylko wówczas, gdy dojdzie do popełnienia jednego z czterech enumeratywnie wymienionych przestępstw553:
1) art. 178a § 4 k.k.- dopuszczenie się czynu polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, znajdując się w stanie
552 R.A. Stefański, Surowsze karanie nietrzeźwych uczestników ruchu drogowego, PnD 2010, nr 5, s. 22. 553
Na mocy noweli z dnia 12 lutego 2010 r. wyeliminowano z art. 42 § 3 k.k. przepis art. 174 k.k., określający przestępstwo sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Ów zabieg legislacyjny był uzasadniany tym, iŜ nie jest moŜliwe zakwalifikowanie jako przestępstwa z art. 174 k.k. zdarzenia, które pociągnęło za sobą skutek w postaci śmierci innej osoby lub cięŜkiego uszczerbku na jej zdrowiu. W doktrynie zamieszczenie art. 174 k.k. w katalogu przestępstw określonych w art. 42 § 3 k.k. uznano za błąd legislacyjny. Por. W. Wróbel, Krytycznie o zaostrzeniu odpowiedzialności za przestępstwa komunikacyjne, PiP 2001, nr 7, s. 58-59; tenŜe, Zaostrzenie odpowiedzialności karnej w zmianach prawa karnego, Jur. 2001, nr 5, s. 12-13. Pogląd kwestionujący potrzebę rezygnacji w wyliczeniu zawartym w art. 42 § 3 k.k. przestępstwa określonego w art. 174 k.k. prezentuje R.A. Stefański. Autor zwraca uwagę m.in. na fakt, iŜ na mocy nowelizacji z dnia 12 lutego 2010 r. korzystniejsze jest spowodowanie groźniejszego skutku, jakim jest niewątpliwie sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy, niŜ wypadku w komunikacji. Przestępstwo z art. 174 k.k. nie moŜe zostać zakwalifikowane jako sprowadzenie katastrofy w komunikacji (art. 173 k.k.), poniewaŜ nie są zrealizowane jego znamiona. Byt przestępstwa z art. 173 k.k. uzaleŜniony jest od wystąpienia zdarzenia mającego postać katastrofy w komunikacji oraz skutków w postaci zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia wielu osób albo mienia w znacznych rozmiarach. Por. R.A. Stefański, Surowsze karanie…, s. 22; tenŜe, Ustawowe zaostrzenie represji za przestępstwa komunikacyjne, Prok. i Pr. 2010, nr 7-8, s. 17-18; tenŜe, Nowe środki karne i problem ich spójności z systemem Kodeksu karnego, (w:) Problem spójności prawa karnego z perspektywy jego nowelizacji. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Prawa karnego. Toruń 20-22 września 2010 r., red. A. Marek, T. Oczkowski, Warszawa 2011, s. 96-97; tenŜe, Ban on driving motor…, s. 137; tenŜe, Zakaz prowadzenia pojazdów, (w:) Środki karne po nowelizacji…, s. 240-241.
150
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1 k.k.) w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo albo popełnienie przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. przez sprawcę, który był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego;
2) art. 173 k.k.- sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, której następstwem jest śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu; 3) art. 177 § 2 k.k.- wypadek komunikacyjny, którego następstwem jest śmierć innej
osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu;
4) art. 355 § 2 k.k.- tzw. wojskowy wypadek komunikacyjny- przestępstwo polegające na spowodowaniu przez Ŝołnierza prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny wypadku, w którym śmierć poniosła inna osoba lub wystąpił cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu.
Wyliczenie tych przestępstw jest wyczerpujące (numerus clausus) i dlatego niedopuszczalne jest rozciąganie zakresu tego przepisu na inne przestępstwa. Enumeratywne wyliczenie przestępstw, których popełnienie pociąga za sobą obowiązek doŜywotniego orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, uniemoŜliwia jego orzeczenie w wypadku, gdy sprawca dopuszcza się innego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, powodując skutki opisane w tym przepisie554. W doktrynie negatywnie ocenia się takie rozwiązanie. Jednocześnie zaś przedstawia się postulat de lege ferenda, by przesłankę tę określić zwrotem ogólnym: „jeŜeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, którego następstwem jest śmierć lub cięŜki uszczerbek na zdrowiu innej osoby był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia”555. Samo dopuszczenie się np. wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym, nie będzie automatycznie wiązało się z obowiązkiem orzeczenia doŜywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Sprawca takiego przestępstwa musi być w chwili jego popełnienia w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiec z miejsca zdarzenia.
554 R.A. Stefański, Obligatoryjny zakaz…, s. 17-18; D. Mieczkowska, Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, KPP 2013, nr 4, s. 53.
555
151
Środek karny wskazany w art. 42 § 3 k.k. dotyczy typów określonych przestępstw komunikacyjnych, umiejscowionych w części szczególnej kodeksu karnego (art. 178a § 4, art. 173 i art. 177 § 2) oraz jego części wojskowej (art. 355 § 2). Przestępstwa wymienione w art. 42 § 3 k.k. łączy wspólne dobro chronione- bezpieczeństwo w komunikacji, a takŜe to, iŜ w większości ich następstwem musi być śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu556. Wyjątek stanowi przestępstwo określone w art. 178a § 4 k.k., poniewaŜ jest to przestępstwo formalne, mające charakter przestępstwa z abstrakcyjnego naraŜenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo. W przypadku realizacji znamion tego czynu zabronionego nie dochodzi do naruszenia dóbr prawnych jakiejkolwiek osoby, w szczególności innego uczestnika ruchu, a jedynie do abstrakcyjnego naraŜenia tych dóbr557.
Popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. stało się podstawą orzekania doŜywotnio zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na mocy noweli z 20 marca 2015 r. Przepis art. 178a § 4 k.k. zawiera ustawowe znamiona czynu odróŜniające go od innych przestępstw ujętych w art. 42 § 3 k.k. Trudno bowiem porównywać bezskutkowe prowadzenie pojazdu mechanicznego np. z popełnionym przez nietrzeźwego sprawcę wypadkiem drogowym z ofiarą śmiertelną (art. 177 § 2 k.k.). PowaŜne następstwa w postaci
śmierci innej osoby lub cięŜkiego uszczerbku na jej zdrowiu mogą niejednokrotnie przemawiać za trwałą eliminacją z ruchu sprawcy przestępstwa komunikacyjnego, zwłaszcza
Ŝe był w czasie jego popełnienia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Charakter czynu określonego w art. 178a § 4 k.k. nasuwa wątpliwość czy ustanowienie w przypadku jego popełnienia obowiązku stosowania doŜywotniego zakazu prowadzenia pojazdów było faktycznie niezbędne. Przed modyfikacją przepisu art. 42 § 3 k.k. dopuszczenie się czynu określonego w art. 178a § 4 k.k., skutkowało równieŜ obowiązkiem zastosowania przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, jednakŜe orzekanego w oparciu o unormowanie art. 42 § 2 k.k. Dzięki temu sąd dysponował szerokimi moŜliwościami przy kształtowaniu zakresu przedmiotowego zakazu, mogącego obejmować wszelkie pojazdy albo pojazdy określonego rodzaju. WaŜne znaczenie przy orzekaniu zakazu prowadzenia pojazdów odgrywa właściwie dopasowany wymiar tego
środka karnego. Przed wejściem w Ŝycie ustawy nowelizacyjnej z 20.3.2015 r. sąd w przypadkach zakwalifikowanych z art. 178a § 4 k.k. orzekał zakaz prowadzenia pojazdów na
556
Z. Sienkiewicz, Zmiany w regulacji środków karnych wprowadzone ustawą z 14.4.2000 r., (w:) Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego , Tom VII, red. L. Bogunia, Wrocław 2001, s. 45.
557 A. Sakowicz, Opinia z dnia 25 września 2014 r. na temat projektu ustawy o zmianie ustawy- Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2586), Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, Warszawa 2014.
152
okres od roku do 10 lat, zatem mógł odpowiednio dopasować okres zakazu do indywidualnych okoliczności sytuacyjnych. Nowe brzmienie art. 42 § 3 k.k. w stosunku do sprawców przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. wyłącza zastosowanie art. 42 § 2 k.k., narzucając sądowi konieczność orzeczenia zakazu na ściśle wskazany okres (doŜywotnio) oraz sprecyzowany zakres przedmiotowy (obejmujący wszelkie pojazdy mechaniczne). NaleŜy stwierdzić, Ŝe tego rodzaju ograniczenia władzy sędziowskiej zasługują na krytyczną ocenę, gdyŜ groŜą wydawaniem schematycznych, oderwanych od okoliczności sytuacyjnych konkretnej sprawy orzeczeń.
W doktrynie objęcie sprawców przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. obowiązkiem stosowania doŜywotniego zakazu prowadzenia pojazdów spotkało się z ostrą krytyką. Zwrócono uwagę, Ŝe prowadzi to w konsekwencji do naruszenia zasady proporcjonalności. Orzekanie doŜywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za przestępstwo bezskutkowe prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, nawet jeśli zostało popełnione ponownie, niewątpliwie jest nieproporcjonalne do tego czynu, skutkując nadmierną represją skierowaną wobec sprawców przestępstwa z art. 178a § 4 k.k., co jest szczególnie widoczne wówczas, gdy stopień intoksykacji alkoholem był niewielki, np. minimalnie przekraczał próg 0,5 promila. Sąd wprawdzie zgodnie z art. 42 § 3 in fine k.k. moŜe odstąpić od orzeczenia doŜywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, jednakŜe z uwagi na wielostopniową ocenę decyzja taka dotyczy sporadycznych przypadków558.
Wydaje się, iŜ wystarczający dla sprawców przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. byłby zakaz prowadzenia pojazdów określony w art. 42 § 2 k.k., zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, iŜ została podniesiona minimalna i maksymalna granica wymiaru tego środka karnego. Okres trwania zakazu prowadzenia pojazdów oscylujący w granicach od 3 lat do 15 lat, wydaje się dostatecznie długi zwaŜywszy na charakter czynu przestępnego określonego w art. 178a § 4 k.k., chodzi przecieŜ o bezskutkowe prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Zmiany wprowadzone w regulacji art. 42 § 3 k.k. znajdą odzwierciedlenie w strukturze orzekanych zakazów prowadzenia pojazdów, powodując znaczący wzrost liczby zakazów doŜywotnich. Jest to zjawisko niekorzystne, prowadzące do nadmiernej surowości represji karnej wobec nietrzeźwych kierowców, a takŜe stosowania na szeroką skalę doŜywotnich zakazów prowadzenia pojazdów, które powinny być w załoŜeniu- z uwagi na szczególny rygoryzm- podobnie jak kara doŜywotniego
558
153
pozbawienia wolności, orzekane w sytuacjach wyjątkowych, gdy inne środki reakcji okaŜą się w danym przypadku niewystarczające559.
Pewne wątpliwości wiąŜą się z przestępstwem określonym w art. 355 § 2 k.k. (wojskowym wypadkiem drogowym). Powstaje pytanie, czy to przestępstwo moŜna zaliczyć do przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. W literaturze wskazuje się, iŜ wprawdzie głównym przedmiotem ochrony w przypadku tego przestępstwa jest bezpieczeństwo obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym, ale drugim przedmiotem ochrony jest tutaj równieŜ- bezpieczeństwo w komunikacji560.
W doktrynie zwrócono uwagę na problem interpretacyjny związany z regulacją „wojskowego” wypadku komunikacyjnego. Ustawodawca zgodnie z art. 355 § 3 k.k. w przypadku takiego przestępstwa nakazuje stosować odpowiednio art. 42 oraz 178 kodeksu. Z tej przyczyny w przepisach tych nie wymieniono osobno art. 355 § 1 lub 2 k.k. uznając, Ŝe zawarte w nich regulacje i tak będą miały zastosowanie do przestępstwa spowodowania wypadku komunikacyjnego z części wojskowej kodeksu561. W. Wróbel odejście od tej zasady w art. 42 § 3 k.k. ocenia krytycznie, wskazując, Ŝe podwaŜa to sens normatywny art. 355 § 3 k.k., a takŜe sugeruje, iŜ tam, gdzie wprost nie został powołany art. 355 § 1 lub 2 k.k., wówczas dana instytucja nie ma zastosowania do wojskowego wypadku komunikacyjnego562. W stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w art. 355 § 2 k.k., jeŜeli zachodzą przesłanki określone w art. 42 § 3 k.k. sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze na podstawie tego przepisu i to bez koniczności powoływania się na art. 355 § 3 k.k., który okazuje się wówczas zbyteczny563. NaleŜy w związku z tym przychylić się do wyraŜonego w literaturze poglądu, iŜ zakres zastosowania art. 355 § 3 k.k. nie obejmuje odpowiedniego stosowania przepisów art. 42 § 3 i 4 k.k. dla sprawców przestępstwa określonego w art. 355 § 2 k.k.564
Przepis art. 42 § 3 k.k. został dość niefortunnie skonstruowany, w związku z tym w doktrynie pojawiła się wątpliwość czy w razie popełnienia przestępstwa z art. 173 k.k.,
559 Zob. D. Mieczkowska, Walka z nietrzeźwością w ruchu komunikacyjnym drogą nowelizacji prawa karnego. Uwagi na temat zmian w regulacji zakazu prowadzenia pojazdów, PnD 2015, nr 9, s. 9-11.
560 R.A. Stefański, Przestępstwa drogowe w nowym kodeksie karnym, Kraków 1999, s. 291-292. 561
Zawarcie czynu z art. 355 § 2 w katalogu przestępstw wymienionych w art. 42 § 3 być moŜe było związane z pewnymi wątpliwościami, jakie zrodziły się na gruncie art. 42 § 2, w którym ustawodawca nie określił expressis verbis tego przestępstwa. Por. M. Flemming, Kodeks karny. Część wojskowa. Komentarz, Warszawa 2000, s. 181-182.
562
W. Wróbel, Krytycznie o zaostrzeniu odpowiedzialności…, s. 59.
563 J. Zygmunt, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze, Zeszyty Prawnicze UKSW 2007, nr 7.2, s. 211.
564 J. Majewski, (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., red. A. Zoll, Kraków-Zakamycze 2006, s. 1196.
154
którego skutkiem jest śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu, konieczne jest ponadto znajdowanie się sprawcy w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegnięcie z miejsca zdarzenia565. Zdanie złoŜone tworzące § 3 art. 42 k.k. jest zbudowane w formie alternatywy rozłącznej zdania proste ustawodawca połączył za pomocą funktora zdaniowego „albo”. Określenia „znajdowanie się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegnięcie z miejsca zdarzenia” stanowią część drugiego zdania prostego, zamieszczonego po uŜytym funktorze „albo”, dlatego niewątpliwie odnoszą się do tej części zdania. Zdanie dotyczy dwóch przestępstw z art. 177 § 2 oraz art. 355 § 2 k.k., zatem nie budzi wątpliwości, Ŝe sprawca tych przestępstw musi charakteryzować się określonymi powyŜej właściwościami lub zachowaniem. Pierwsze zdanie art. 42 § 3 k.k. ogranicza się do wymogu popełnienia przestępstwa z art. 173, którego następstwem jest
śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu. Z tego wynikałoby, Ŝe sprawca tego przestępstwa nie musi być w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiec z miejsca zdarzenia. Przemawiają za takim rozwiązaniem reguły językowe i logiczne, a ponadto racje merytoryczne. Przestępstwo spowodowania katastrofy w komunikacji, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub cięŜki uszczerbek na jej zdrowiu stanowi czyn groźniejszy od przestępstw wymienionych w art. 177 § 2 lub art. 355 § 2566. Mimo tych wszystkich uwag, naleŜy przychylić się do stanowiska, Ŝe warunki konieczne w postaci znajdowania się stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegnięcia z miejsca zdarzenia, dotyczą wszystkich wymienionych w tym przepisie przestępstw, a zatem nie tylko przestępstw z art. 177 § 2 oraz art. 355 § 2, ale równieŜ przestępstwa ujętego w art. 173. Za takim rozwiązaniem przemawia przede wszystkim ratio legis art. 42 § 3 k.k.567 Twórcom chodziło o zaostrzenie represji karnej wobec sprawców przestępstw komunikacyjnych popełnionych w stanie nietrzeźwości568. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe wykładnia celowościowa prowadzi do innego rozumienia treści art. 42 § 3 k.k. niŜ
565 W doktrynie niektórzy autorzy twierdzą, Ŝe w przypadku sprowadzenia katastrofy w komunikacji (art. 173 k.k.) wystarczy sam skutek w postaci śmierci lub cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu. W sytuacji spowodowania analogicznych skutków wypadkiem drogowym (art. 177 § 2 k.k.) albo wypadkiem uzbrojonym pojazdem (art. 355 § 2 k.k.), potrzeba ponadto stwierdzenia tempore criminis stanu nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego albo zbiegnięcia z miejsca zdarzenia. Por. W. Zalewski, (w:) Kodeks karny. Część ogólna. Tom II. Komentarz do art. 32-116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2010, s. 146; J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2001, s. 112.
566 R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze…, s. 134-135.
567 D. Szeleszczuk, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2012, s. 344. 568 Por. Z. Sienkiewicz, Zmiany w regulacji…, s. 47-48; taŜ, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 607; taŜ, Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2014, s. 207; taŜ, Kodeks karny. Komentarz, red. O. Górniok, Warszawa 2004, s. 131; R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze…, s.