Przesłanki podjęcia badań, ich problematyka i metodologia

Zainteresowania autorki związane z tematem niniejszej rozprawy pojawiły w roku 2004, a ich inspiracją były doświadczenia wynikające z kilkuletniej działalności społecznej w sferze sportu. Dzięki swojej aktywności miała ona okazję poznać środowisko sportowe nie tylko w rodzinnym mieście, ale również w Polsce. Doświadczenia związane z pracą w Katedrze Zarządzania Zasobami Ludzkimi Wydziału Zarządzania UŁ wpłynęły na postrzeganie pewnych proce-sów, sytuacji i wydarzeń, z którymi spotykała się w organizacjach sportowych.

Pierwszy pomysł prowadzenia badań pojawił się w okresie, kiedy działania Katedry koncentrowały się wokół badania dysfunkcji i patologii zarządzania zasobami ludzkimi. Wydawało się wówczas uzasadnione realizowanie tego tematu w odniesieniu do sfery sportu. Jednak systematycznie prowadzona ana-liza literatury z zakresu zarządzania sportem stała się źródłem dodatkowych refleksji i inspiracją do szerszego spojrzenia (nie tylko przez pryzmat nieprawi-dłowości) na kwestie zarządzania zasobami ludzkimi w sporcie.

Dalsze zaangażowanie zarówno w poznanie teoretyczne, jak i w praktykę zarządzania organizacjami sportowymi, zaowocowało zawężeniem zaintereso-wań autorki do problematyki zarządzania zasobami ludzkimi w klubach sporto-wych. Wciąż jednak owa problematyka wydawała się nie dość określona. Z uwagi na wieloaspektowość dyscypliny zarządzania zasobami ludzkimi, podjęto decyzję o przeprowadzeniu zwiadu (Nowak 2007: 58−61). Jego celem było zdobycie wiedzy ułatwiającej jednoznaczne określenie kwestii, którym poświęcone zostaną dalsze prace badawcze, oraz dokonanie oceny zasadności założeń tkwiących u podstaw doboru metod badawczych.

Zwiad przeprowadzono przy wykorzystaniu wywiadu wolnego i kwestiona-riusza ankiety. Wywiad miał pomóc w sprecyzowaniu problematyki badawczej i „nadaniu ciekawości autorki ostatecznego kształtu” (Nowak 2007: 58−61). Użycie kwestionariusza służyło weryfikacji przydatności badania nastawionego

na zebranie danych o charakterze ilościowym. Zwiad stał się podstawą następu-jących spostrzeżeń:

• problematyka poruszana w trakcie zwiadu nie budziła zainteresowania badanych;

• rozmówcy czuli się zniechęceni długością trwania spotkania i dociekliwo-ścią badacza;

• zarówno rozmówcy, jak i ankietowani mieli kłopoty ze zrozumieniem niektórych zagadnień;

• problematyka zwiadu wydawała się respondentom nieistotna; o wiele chętniej nawiązywali do kwestii finansowych i braku wsparcia ze strony lokal-nych władz, w tym upatrując główlokal-nych źródeł problemów klubów;

• nieco inny stosunek do tematyki zwiadu mieli przedstawiciele klubów działających w formie spółek akcyjnych i stowarzyszeń; ci pierwsi byli bardziej zorientowani i zainteresowani, co przejawiało się w bardziej rozbudowanych wypowiedziach;

• stosowane obecnie instrumenty polityki kadrowej w klubach sportowych odbiegają od sposobów rozwiązywania problemów kadrowych proponowanych na gruncie współczesnego podejścia do kwestii zarządzania zasobami ludzkimi i tych, które są stosowane w biznesie; badanie zasadnicze w większym stopniu powinno uwzględniać specyfikę klubów, szczególnie działających w formie stowarzyszeń.

Analiza zebranego materiału oraz dalszy przegląd literatury przedmiotu umożliwiły dokładniejsze sprecyzowanie problematyki, zakresu i metodologii badań (Lutyński 2000: 77−109).

Opracowując koncepcję badań, przyjęto stanowisko S. Chełpy, którego zda-niem „zarządzanie jako nauka nie musi wypracować własnej oryginalnej meto-dologii, a może korzystać z eklektyzmu, umożliwiającego zastosowanie takiej metody badawczej, która pozwoli rozwiązać problem. Taka specyfika zarządza-nia powoduje, że wytwarzana wiedza nie ma charakteru prawdy absolutnej i ponadczasowej. Nauka o zarządzaniu tworzy teorie […] fragmentaryczne, odnoszące się do pewnych warunków, […] prawdziwie opisujące i wyjaśniające rzeczywistość, ale tylko w niektórych jej obszarach oraz w pewnych odcinkach czasowych i sytuacjach” (Ćwiklicki 2010: 244).

Kolejnym krokiem było określenie problematyki badań. Autorka zdecydo-wała, że będzie ona dotyczyła realizacji procesu zarządzania zasobami ludzkimi w polskich klubach sportowych non-profit. Istotne wydały się dwie zasadnicze kwestie, które ujęto w pytaniach badawczych:

• Jak realizowane są procesy zarządzania zasobami ludzkimi w klubach sportowych działających w formie stowarzyszeń? (jakie funkcje składające się na proces zarządzania zasobami ludzkimi są realizowane w klubach sportowych, jakie metody i techniki są wykorzystywane w celu realizacji tych funkcji);

• Jaki jest „stan” zasobów ludzkich w klubach sportowych działających w formie stowarzyszeń? (kto jest zaangażowany w działalność klubów; jakie funkcje pełnią ludzie związani z klubami sportowymi; jakie kompetencje mają w związku z pełnionymi przez siebie zadaniami; czy te kompetencje są adekwatne do realizowanych zadań i pełnionych funkcji oraz wyzwań stojących przed klubami sportowymi).

W dalszym etapie prac koncepcyjnych dodano kolejne pytania ukierunko-wujące poszukiwania:

• Na jakiej podstawie podejmowane są decyzje kadrowe?

• Co determinuje jakość procesów zarządzania zasobami ludzkimi?

• Jaki wpływ na zarządzanie zasobami ludzkimi ma forma stowarzyszenia? • Jak sposoby zarządzania zasobami ludzkimi stosowane w stowarzysze-niach przedstawiają się w kontekście współczesnych założeń zarządzania zaso-bami ludzkimi?

• Jak osoby związane z klubem oceniają zarządzanie zasobami ludzkimi? Formułując problematykę badania, zastosowano pytania otwarte, mimo iż w mniejszym stopniu niż pytania zamknięte ukierunkowują poszukiwania, a po-sługiwanie się nimi może oznaczać niższy stopień sprecyzowania problematyki. Za zastosowaniem pytań otwartych przemawiał fakt, iż użycie pytań zamknię-tych mogło sugerować pewne „stany rzeczy” i prowadzić do błędnego wnio-skowania lub „naciągania” rezultatów (Lutyński 2000: 81).

Podjęcie powyższej problematyki wydało się autorce uzasadnione z różnych względów. Po pierwsze zadecydowały o tym względy poznawcze. Analizując literaturę poświęconą zarządzaniu sportem, zwrócono uwagę na niedostatek publikacji dotyczących zarządzania zasobami ludzkimi w organizacjach sporto-wych w Polsce, w tym odnoszących się do klubów-stowarzyszeń. Przegląd literatury obcojęzycznej również pozwala wnioskować o nie dość wnikliwym analizowaniu klubów związanych z trzecim sektorem. Niektórzy badacze pod-kreślają, że choć w rozmaitych pozycjach poświęconych zarządzaniu postuluje się potrzebę adaptacji idei zarządzania ludźmi do rozmaitych organizacji spor-towych, to niestety wydaje się, że instytucje, które opierają swoją działalność na pracy zarówno płatnych pracowników, jak i wolontariuszy, zostały praktycznie zignorowane przez uczonych (Taylor, McGraw 2006: 229). Wspomniane publi-kacje na ogół dotyczą klubów działających w formie spółek prawa handlowego, związanych z grami zespołowymi i większość z nich zorientowana jest na kwestie marketingowe. Założono zatem, iż poznanie specyfiki klubów-stowa-rzyszeń z punktu widzenia założeń koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi przyczyni się do rozszerzenia wiedzy na temat ww. podmiotów.

Drugi wzgląd, uzasadniający podjęcie badań, można określić pragmatycz-nym. Autorka przypuszcza, że wyniki badań i wioski z nich płynące będą mogły być wykorzystane również w praktyce zarządzania klubami sportowymi.

Przygotowując się do realizacji badania, należy zdecydować, jakie dane umożliwią udzielenie jak najpełniejszej odpowiedzi na pytania postawione przez badacza, przy czym, jak twierdzą T. Slack i M. M. Parent (2006: 17−29), nie należy zakładać, iż badania nastawione na zbieranie danych o charakterze ilościowym są dobre, a te ukierunkowane na pozyskanie danych jakościowych należą do złych. W naukach społecznych strategie badań jakościowych stają się coraz bardziej popularne, ponieważ wyniki uzyskiwane z zastosowania metod badań ilościowych nie zawsze satysfakcjonują, a czasem nawet rozczarowują. Uzasadnione zatem wydaje się poszukiwanie innych sposobów obserwacji i analizy rzeczywistości społecznej i organizacyjnej (Konecki 2000: 25).

Badania jakościowe w sporcie – zauważa J. Żyśko − są relatywnie nowe; większość z prac badawczych prowadzonych w tej dziedzinie ma charakter badań ilościowych. W przypadku jednak konieczności zrozumienia pewnych procesów przyjmuje się coraz częściej jakościowe strategie badawcze (Żyśko 2008: 159).

Z uwagi na rezultat zwiadu stwierdzono, iż badania zorientowane na uzy-skanie danych o charakterze ilościowym nie przyniosą oczekiwanych rezulta-tów. To, co interesowało badaczkę, kryło się bardziej w „codziennym funkcjo-nowaniu klubów” i sferze relacji międzyludzkich, postaw, zachowań, motywacji i wymagało poznania kontekstu pewnych zdarzeń i sytuacji. Dlatego zdecydo-wano się na realizację badań, których celem miało być zdobycie danych jako-ściowych.

Jak zauważa D. Jemielniak (2012: X), w rzetelnej pracy naukowej koniecz-ne jest określenie podstawowych założeń dotyczących rzeczywistości społeczkoniecz-nej niezbędnych do interpretacji pozyskanego materiału empirycznego. Podjęcie decyzji co do natury poznania powinno poprzedzić dobór narzędzi badawczych.

Przyjmując założenia ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne, E. Guby i Y. Lincoln (Sławecki 2012: 79) wyróżnili pięć orientacji badawczych (paradygmatów): pozytywizm, postpozytywizm, teorię krytyczną, konstrukty-wizm oraz paradygmat uczestniczący. Autorka zdecydowała, że rozważania zawarte w pracy będą osadzone w nurcie konstruktywistycznym. Ów wybór wydał się zasadny ze względu na charakterystyczne dla tego paradygmatu subiektywistyczne nastawienie do rzeczywistości. Konstruktywizm zakłada również, iż niemożliwe jest oddzielenie prowadzącego badania od jego przeko-nań i wartości oraz to, że rzeczywistości egzystują w ludzkich umysłach. Stąd jedyną drogą do poznania jest odwołanie się do doświadczeń i opinii tych, którzy tworzą owe rzeczywistości.

Ukierunkowanie na zbieranie danych o charakterze jakościowym wymagało określenia metodologii badań. Jak podaje M. Kostera, badania jakościowe ze swej natury są indukcyjne i posługują się wyjaśnianiem typu idiograficznego. Wśród metod badań jakościowych wyróżnia się między innymi: teorię ugrunto-waną, badania etnograficzne, studia przypadków, badania fokusowe (Jemielniak

2012: 74). Analiza literatury poświęconej badaniom społecznym oraz konsulta-cje z metodologami wpłynęły na podjęcie decyzji o wykorzystaniu założeń teorii ugruntowanej oraz badań etnograficznych.

Teoria ugruntowana (Konecki 2000; Glaser, Strauss 2010; Hensel, Glinka 2012: 108) jest strategią prowadzenia badań wyznaczającą ogólne ramy i wa-runki, jakie powinno spełniać badanie, by jego wyniki można było uznać za ugruntowane w zebranych danych. Prowadzenie badań zgodnie z zaleceniami tej koncepcji obejmuje trzy rodzaje czynności: zbieranie danych, kodowanie ze-branego materiału empirycznego i generowanie teorii. Charakterystyczne dla badacza posługującego się omawianą strategią jest:

• rozpoczęcie badań terenowych bez przyjmowania wstępnych hipotez; • systematyczne porównywanie ze sobą fragmentów materiału empirycz-nego i porządkowanie go poprzez nadawanie kodów i wyróżnianie kategorii, z których konstruowana jest teoria;

• teoretyczne pobieranie próbek, czyli dobieranie badanych w celu posze-rzenia wiedzy, a nie po to, by uzyskać próbę reprezentatywną;

• zbieranie danych do momentu osiągnięcia stanu teoretycznego nasycenia, oznaczającego, iż dalsze gromadzenie materiału empirycznego nie wzbogaci wiedzy badacza.

Teoria ugruntowana zalecana jest w przypadku prowadzenia badań pilota-żowych, pionierskich, wykorzystujących studium przypadku, zainteresowanych zagadnieniami, które najlepiej zbadać przy pomocy badań jakościowych. A taki charakter miały badania autorki.

Podstawą postępowania badawczego stały się założenia konstruktywistycz-nej teorii ugruntowakonstruktywistycz-nej K. Charmaz (2009), która „widzi metody teorii ugrun-towanej jako zestaw zasad i praktyk, a nie jako zbiór przepisów gotowych do zastosowania w każdym kontekście analityczno-badawczym”. Autorka tej teorii jest zdania, że „ani dane, ani teorie nie są odkrywane […]. Konstruujemy raczej nasze ugruntowane teorie poprzez przeszłe i przyszłe zaangażowania i interakcje z ludźmi, perspektywami i praktykami badawczymi” (Charmaz 2009: XII).

W badaniach autorka tej pracy wykorzystała również założenia etnografii (Kostera, Krzyworzeka 2012: 167–187). Jak wiele metodologii badań jakościo-wych, jest ona wewnętrznie zróżnicowana i w niewielkim stopniu skodyfikowa-na. Etnografia polega na prowadzeniu badań w naturalnym środowisku bada-nych i umożliwia opis zjawisk w ich rzeczywistym kontekście, w codziennym życiu. Tego rodzaju badania dostarczają całościowej perspektywy, pozwalają na odkrycie i zrozumienie subiektywnych znaczeń, przypisywanych przez bada-nych ludzi pewnym czynnościom, zachowaniom, miejscom itp. (Babbie 2007: 309–339; Frankfort-Nachmias 2001: 299).

Również w przypadku tej strategii (Kostera, Krzyworzeka 2012: 167–187) punktem wyjścia nie są hipotezy, lecz problemy badawcze. Przyjmowanie pewnych założeń przed zbadaniem terenu jest błędem metodologicznym.

Bada-nia etnograficzne prowadzi się przy pomocy obserwacji, wywiadu i analizy tekstu, przy czym istotne jest łączenie przynajmniej dwóch metod, by móc spełnić wymóg triangulacji. Badania etnograficzne wykorzystują często przed-stawiciele nauk o zarządzaniu; zalecane są one w szczególności do zapełnienia istniejącej w nauce luki.

Prowadzenie badań jakościowych zakłada łączenie metodologii czy inspi-rowanie się założeniami jednego ze sposobów postępowania podczas posługi-wania się innym. W przypadku prezentowanych badań inspiracją do prowadze-nia badań etnograficznych oraz interpretacji materiału z nich pochodzącego stała się teoria ugruntowana. Zdaniem K. Charmaz (2009: 33–38) etnografia w ujęciu teorii ugruntowanej przyznaje priorytet badanemu zjawisku lub procesowi – nie zaś opisowi badanego miejsca. Etnografowie zajmujący się teorią ugruntowaną badają zdarzenia w badanym otoczeniu i tworzą ich interpretację. Zastosowanie strategii teorii ugruntowanej ma na celu zwiększenie zaangażowania badaczy terenowych w ich działania poprzez nadawanie kierunku tym działaniom.

Wykorzystanie założeń metodologii teorii ugruntowanej w interpretacji wy-ników badań etnograficznych umożliwia tworzenie teorii średniego zasięgu, czyli skoncentrowanych na wycinkach rzeczywistości, sensownych z punktu widzenia ludzkiego doświadczenia (Kostera, Krzyworzeka 2012: 180).

Biorąc pod uwagę powyższe, ostatecznie sformułowano cele badania. Pierwszym z nich było uzyskanie informacji na temat specyfiki zarządzania zasobami ludzkimi w klubach sportowych działających w formie stowarzyszeń, drugim − wskazanie problemów, które występują w tych podmiotach w sferze zarządzania zasobami ludzkimi.