Przesłanki transferu technologii w małopolskich MŚP

Województwo małopolskie dysponuje jednym z największych w Polsce potencjałem dla rozwoju nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. W zakresie działalności badawczo-rozwojowej Małopolska plasuje się w ścisłej czołówce regionów dzięki m.in. wysokiemu poziomowi zatrudnienia w B+R, wysokim nakładom na działalność B+R, drugiej po Mazowszu pozycji pod względem liczby jednostek B+R oraz obecności jednostek badawczo-rozwojowych międzynarodowych koncernów. Co więcej, wśród wydatków innowacyjnych przedsiębiorstw wartościowo dominuje transfer wiedzy (małopolscy przedsię-biorcy w największym stopniu nabywali na zewnątrz prace badawczo-rozwojowe). Mimo to, Małopolskę charakteryzuje niski poziom innowacyjności firm.

W porównaniu do innych regionów o zbliżonym potencjale gospodarczym odsetek firm wprowadzających innowacje jest wyraźnie mniejszy i ponoszą one mniejsze wydatki na

97

działalność innowacyjną131. Mała jest również liczba patentów zgłaszanych przez przedsię-biorstwa. Działania innowacyjne koncentrują się w dużych firmach, których jest mniej niż w porównywalnych regionach Polski. Niska jest również aktywność innowacyjna małych przedsiębiorstw, których udział w małopolskiej gospodarce jest stosunkowo wysoki. Niemniej podkreślić należy rosnącą liczbę podmiotów z sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, które wdrażają rozwiązania innowacyjne i uczestniczą w prestiżowym konkursie „Innovator Małopolski” organizowanym przez Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej¹³².

Decyzje przedsiębiorcy związane z realizacją przedsięwzięcia innowacyjnego są pochodną oferowanych przez władze samorządowe oraz regionalne kreowanego systemu wsparcia innowacyjności przedsiębiorstw. Możliwość współfinansowania inwestycji (realizacja innowacyjnego projektu, transfer technologii) ze środków publicznych umożliwia przedsiębiorcy ułożenie planu finansowego przedsięwzięcia, z uwzględnieniem wsparcia publicznego, np. dotacji. Przygotowując założenia koncepcyjne inicjacji transferu technologii, decydenci przedsiębiorstwa zobligowani są do podjęcia decyzji określającej źródło pozyskania technologii (know-how), która będzie przedmiotem transferu (tabela 23).

Tabela 23. Główne źródła pochodzenia technologii, know-how z punktu widzenia przedsiębiorstwa

Główne źródła technologii w przedsiębiorstwie

Źródła zewnętrzne Źródła wewnętrzne Źródła mieszane

 Zakup licencji

 Zakup praw własności  Joint venture z dostawcą

technologii

 Przejęcie przedsiębiorstwa wraz z technologią

 Własne prace badawcze  Wewnętrzne prace

badawczo-rozwojowe w ramach grupy firm (konsorcjów, klastrów)

 Imitacja, odtwarzanie  Potajemne przejęcia wiedzy,

technologii

 Pozyskanie technologii, wiedzy ze źródeł powszechnie dostępnych

 Zlecenie prac B+R  Strategiczne partnerstwo w

zakresie B+R Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów sieci STIM.

Pozyskiwanie technologii ze źródeł wewnętrznych jest związane z pracami badawczo-rozwojowymi (B+R) prowadzonymi przez firmę, co jednak wymaga zapewnienia w przedsię-biorstwie odpowiednich zasobów i kompetencji zespołu. Zaangażowanie firmy w prowadzone

131 W 2011 r. jedynie 4,5% nakładów ogólnokrajowych; dla porównania udział mazowieckiego wynosił 39%, śląskiego 14%, wielkopolskiego 7%

132 Konkurs organizowany jest dorocznie od 2007 r. Wybór zwycięzcy dokonywany jest przez Kapitułę Konkursową odrębnie dla każdej kategorii: mikro-, małego i średniego przedsiębiorstwa.

98

prace może być bardzo różne: od pojedynczego specjalisty, który rozumie zastosowanie technologii na tyle, żeby samodzielnie realizować projekt badawczo-rozwojowy, aż po wypo-sażony w nowoczesne urządzenia samodzielny wieloosobowy dział badawczo-rozwojowy. Jednak prowadzenie samodzielnych badań przez przedsiębiorstwo obarczone jest znacznym ryzykiem niepowodzenia, a przede wszystkim wymaga wysokich i nieustannie uzupełnianych kompetencji technicznych. Zestawienie zalet i wad wynikających z zastosowania wewnętrznych i zewnętrznych źródeł pochodzenia technologii obrazuje tabela 24.

Tabela 24. Porównanie zalet/wad źródeł wewnętrznych i zewnętrznych pochodzenia technologii i wiedzy

Źródła wewnętrzne Źródła zewnętrzne

Zalety  efekt jest wyłączną własnością firmy, a pozyskana technologia została

stworzona pod kątem wymagań przedsiębiorstwa

 szybkość pozyskania rozwiązania technicznego

 relatywnie mniejsze koszty pozyskania  znacznie niższy poziom ryzyka Wady  działalność w zakresie B+R jest

bardziej długotrwała niż pozyskanie technologii z zewnątrz

 kosztowne pozyskanie technologii – koszty własnego działu B+R są w znacznej mierze kosztami stałymi

 konieczność przeprowadzenia działań adaptacyjnych

 wiedza dotycząca danego rozwiązania istnieje na zewnątrz firmy

Źródło: opracowanie własne.

Czynnikiem stymulującym działalność innowacyjną przedsiębiorstw jest popyt, gdyż stymuluje on transfer technologii na wiele różnych sposobów. Jeśli na rynku występuje popyt na dane dobro, przedsiębiorstwa muszą tworzyć nowe, lepsze produkty, aby być konkuren-cyjne względem innych. Czynniki popytowe mogą zmusić przedsiębiorców do wprowadzania innowacji albo usprawnień w swoich produktach. Również korzystne regulacje prawne oraz przepisy mogą być stymulatorami innowacyjności.

Drugim rodzajem uwarunkowań wpływających na tworzenie innowacji w MŚP są uwarunkowania wewnętrzne, rozumiane jako bezpośrednio związane z wnętrzem MŚP, czyli z zasobami, które pozostają do ich dyspozycji. Najczęściej pod pojęciem zasobu badacze rozumieją znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa czynniki wytwórcze, czyli pracę, kapitał i czynniki niematerialne. C. Olivier uważa, że zasoby można rozpatrywać jako czynniki wejściowe, które są kontrolowane i używane przez przedsiębiorstwo dla rozwijania i wprowadzania w życie swoich strategii^133.

133 Zob. Olivier C., Sustainable Competitive Advantge. Combining Institutional and Resource-based views, „Strategic Management Journal” 1997, vol. 18, p. 697-713.

99

Tabela 25. Porównanie wybranych cech głównych kategorii źródeł technologii i wiedzy przedsiębiorstwa

Czynnik Wewnętrzne źródła

technologii Połączenie wewnętrznych i zewnętrznych źródeł technologii Zewnętrzne źródła technologii

Wzrost technologiczny firmy największy potencjał średni potencjał najmniejszy potencjał – musi znaleźć inne

sposoby Wyłączność technologii ^{największy potencjał istnieje szansa} _utrzymania

wyłączności

najczęściej technologia nie jest

unikalna Technologia jako przewaga

konkurencyjna

unikalny proces lub produkt

zwykle trzeba ją dzielić z partnerami

istnieje szansa jej osiągnięcia na konkretnym rynku Potencjał technologiczny firmy

niezbędny do wykorzystania danego źródła

wysoki umiarkowany relatywnie niski,

istotny przy wdrożeniu technologii

w firmie

Okres pozyskania najdłuższy może być skrócony

dzięki partnerom ^najkrótszy

Ryzyko niepowodzenia największe średnie niskie

Wielkość nakładów ^{najwyższe średnie niskie, jednak istnieje} _{niebezpieczeństwo} kosztów ukrytych Źródło: Międzynarodowe Centrum Nauki i Zaawansowanej Technologii ICS oraz Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego Narodów Zjednoczonych UNIDO, Zarządzanie technologią, Biuro Promocji Inwestycji i Technologii Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego UNIDO, ITPO, Warszawa 2001, s. 87.

Decyzje o pozyskaniu i wdrożeniu nowych technologii są istotnym elementem zwiększającym innowacyjność MŚP, lecz zintegrowanym z wieloma innymi. Jak zauważa B. Wyżnikiewicz134, istotne jest także kształtowanie świadomego dążenia przedsiębiorców do wprowadzania innowacji w trosce o podnoszenie konkurencyjności. Dużą rolę uświadamia-jącą mają do spełnienia tu organizacje gospodarcze, takie jak izby gospodarcze czy stowarzyszenia przedsiębiorstw, ale również administracja publiczna różnych szczebli. Innym efektywnym sposobem kreowania praktyk proinnowacyjnych może być wprowadzenie punktacji za planowanie innowacyjnych przedsięwzięć przy staraniu się przedsiębiorców o środki z kredytu bankowego.

134 Wyżnikiewicz B., Konkurencyjność MŚP, [w:] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw

100

4.2. System wsparcia procesów transferu technologii w małopolskich