Przyczyny powołania do życia Unii Europejskiej

Rozpad ładu jałtańsko - poczdamskiego spowodował doniosłe konsekwencje w Europie i nie tylko. Jednym z fundamentów nowego porządku na „Starym Kontynencie”

miała być powołana do życia Unii Europejska, stanowiąca pogłębioną współpracę w ramach zachodzących procesów integracji. W tym celu, ju ż w listopadzie 1989 r., w Paryżu odbyło się spotkanie szefów państw i rządów EW G 157. Ponadto, do podjęcia dyskusji o dalszej formie współpracy zobowiązywał także art.30 JAE 1 SA. Szczególnie mocno w inicjatywę budowania Unii Europejskiej zaangażowane były ponownie Francja, z prezydentem F.

154 Ibidem, s. 211.

155 A. Podraża: Unia Europejska a Europa Środkowa i Wschodnia, KUL, Lublin 1997, ss.13-17.

156 M. Stolarczyk: Podział i zjednoczenie..., s. 180.

157 T.C. Salmon: The structure, Institutions and powers o f the EU, [w:] The European Union Handbook.Second edition, (red.) J. Gower, Fitzroy Dearborn Publishers, London, Chicago, 2002, s. 16.

158 M. Nadolski op.cit., s.72.

Mitterandem i Niemcy, z kanclerzem H. Kohlem na czele. Z punktu widzenia Francji, struktury integracyjne miały być jej instrumentem kontroli Niemiec (teraz zjednoczonych) i budowania swojej silnej pozycji na świecie. Tymczasem zmiany geopolityczne, które się dokonały na początku lat 90.tych XX w. wymagały podjęcia odpowiednich kroków, aby Francja mogła tą pozycję utrzymać. Również dla Niemiec była to zupełnie nowa sytuacja.

Kanclerz H. Kohl chciał, aby państwo niemieckie zostało trwale połączone z innymi państwami europejskimi, bo tylko tak można było zbudować zaufanie wobec zjednoczonych Niemiec, a przede wszystkim otworzyć ścieżki rozwoju dla tego kraju. Już w kwietniu 1990r.

H. Kohl i F. M itterrand wystąpili z propozycją utworzenia europejskiej unii politycznej.

Podkreślili ponadto, że czas rozpocząć równoległe dyskusje nad pomyłem stworzenia unii gospodarczej i w alutowej159. W swoich wypowiedziach dawali do zrozumienia, że są zainteresowani pogłębioną integracją, zmierzającą w kierunku Europy Federalnej ze wspólną polityką zagraniczną, która obejmowałaby wszystkie dziedziny. Jej ukoronowaniem miała być wspólna polityka obronna. Takich działań nie popierały ani USA, ani W ielka Brytania.

Państwa te obawiały się, że może to podważyć znaczenie NATO. Niemniej, H. Kohl i F.

M itterand wystąpili z inicjatywą przekształcenia państw WE w Unię Europejską, proponując rozpoczęcie rozmów na temat unii politycznej na szczycie w EWG w Dublinie w kwietniu 1990 r. Wielka Brytania, Dania, Portugalia, Holandia, Luksemburg, Irlandia wyraziły swój sprzeciw wobec idei unii politycznej, co znacząco opóźniało prace. W Dublinie udało się tylko przyjąć uchwałę, że projekt unii politycznej zostanie zrealizowany do 1 stycznia 1993 r., ale jednocześnie nie określono dnia jego rozpoczęcia160. Kwestia unii politycznej została głównie ożywiona przez Kohla, który w marcu 1991 r. uzależniał poparcie unii gospodarczej i walutowej od zgody na powołanie traktatem unii politycznej161. Z kolei, w kwestii unii gospodarczo-walutowej została poświęcona konferencja międzyrządowa (10-11 grudnia 1991r.) w M aastricht162. Szczególnie mocno zależało na niej Francji. Dążyła ona tym samym do ścisłej kontroli nad Niemcami, a ponadto chciała przełamać dominację marki i dolara.

Dodatkowym argumentem skłaniającym F. Mitterranda to takiej decyzji była konieczność wypełnienia postanowień JAE i zakończenie budowy jednolitego rynku do końca 1992r163. H.

Kohl zgodził się na postulaty dotyczące unii gospodarczo-walutowej. Niektórzy badacze podkreślali, że kanclerz zgodziła się na rezygnację z marki za zgodę Francji na

159 K. Łastawski: Od idei.., s. 274.

160 K. Wiademy - Bidzińska: Polityczna integracja..., ss. 167-168.

161 Ibidem, ss. 170-171.

162 E. Romaniuk-Całkowska, op.cit., s. 134.

163 A. Szeptycki: Francja czy Europa”..., s. 188-189.

zjednoczenie164. W kwestii współpracy politycznej, kolejne spotkania pomiędzy grudniem 1990 a grudniem 1991 r., nie przynosiły żadnych konkretnych rozwiązań. Podjęcie decyzji odłożono także na konferencję międzyrządową w M aastricht w grudniu 1991 r. Pomiędzy państwami członkowskimi zarysował się podział dotyczący wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Pierwszy obóz, tworzony przez Francję, Niemcy, Włochy, Hiszpanię, Belgię i Luksemburg, popierał ideę ścisłej i głębokiej współpracy. Z kolei, drugi obóz, skupiający W ielką Brytanię, Portugalię, Danię i Holandię był sceptycznie nastawiony wobec proponowanych rozwiązań. Nie było także jasne, czy politykę bezpieczeństwa budować w ramach NATO, czy UZE, wcielonej do struktury politycznej? Ważnym przełomem w dyskusji na temat współpracy zagranicznej państw WE, odegrało posiedzenie Rady Północnoatlantyckiej w listopadzie 1991 r., podczas której we wspólnej deklaracji stwierdzono, że unia polityczna, obejmująca politykę bezpieczeństwa w ramach WE, stanowi ważny czynnik bezpieczeństwa europejskiego. Ta współpraca miała nie tylko służyć wzmocnieniu państwa europejskich, ale także skuteczności NATO. Ta deklaracja umożliwiała podjęcie kwestii polityki bezpieczeństwa w T U E 165. Dodatkowym czynnikiem, motywującym państwa Europy Zachodniej do tej współpracy była ówczesna sytuacja geopolityczna.

Okazało się bowiem, że państwa WE nie potrafiły uzgodnić wspólnego stanowiska w kwestii kryzysu w Zatoce Perskiej na początku 1.90tych XX w., tracąc tym samym sposobność do odegrania ważnej roli na arenie globalnej. Podobnie było w przypadku kryzysu bliskowschodniego, który pokazywał uzależnienie Europy w tej kwestii od USA. W obliczu tych wydarzeń, nawet brytyjski minister spraw zagranicznych, w 1990 r., w swoim przemówieniu W Berlinie, D. Hurd, uznał, że WE powinny podjąć szerszą współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa, a UZE mogłoby odegrać rolę pomostu pomiędzy WE i NATO. To zaktywizowało działania mające na celu powołanie Unii Europejskiej. Nie oznaczało to jednak, że negocjacje stały się prostsze.

Niemniej, wbrew trudnościom, 11 grudnia 1991 r., szefowie państw i rządów państw WE wynegocjowali projekt „Traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej”. Zawierał on zapisy o utworzeniu zarówno unii gospodarczo - walutowej, jak i unii politycznej. Pierwsza wersja dokumentu zawierała zapis w preambule, mówiący, że jest to etap prowadzący do utworzenia Unii o charakterze federacyjnym. Jednak wobec sprzeciwu Wielkiej Brytanii usunięto słowa

„cel federacyjny” i zastąpiono je sformułowaniem „ścisłej unii” 166. Ostateczną wersję

164 Ibidem, s. 189.

165 K. W iad em y- Bidzińska: Polityczna integracja..., s s .172-176.

166 Ibidem, s.179.

Traktatu o Unii Europejskiej, opracowaną przez ministrów spraw zagranicznych państw dwunastki przyjęto w M aastricht 7 lutego 1992r. Rozpoczęła się debata, która miała na celu ratyfikację dokum entu167. Szczególne oburzenie zapisy wywołały w Wielkiej Brytanii i D anii168. W e Francji konieczne było wprowadzenie zmian do konstytucji (np. w kwestii obywatelstwa UE, czy prawa w izowego)169. Ponadto w referendum we Francji Traktat został ratyfikowany minimalną wielkością głosów (51,05% głosów)170

Wszystkie te przeszkody spowodowały, że TUE nie wszedł w życie, tak jak wstępnie planowano, 1 stycznia 1993, ale dopiero 1 listopada 1993 r. TUE zawarto na czas nieokreślony. Niemniej, ju ż wtedy też uzgodniono, że w 1996 r. odbędzie się konferencja rewizyjna, która dokona przeglądu przyjętych postanowień i zdecyduje o przejściu do kolejnego etapu integracji europejskiej.

TUE stanowił bardzo ważny etap w procesie integracji europejskiej. Jego powstanie w dużej mierze wynikało z wydarzeń, jakie rozegrały się w Europie i na świecie na początku 1.

90-tych XX w. Niemniej, jego zapisy nie satysfakcjonowały w pełni żadnej ze stron.

Oznaczało to zatem początek dyskusji o kolejnych zmianach i wizjach integracyjnych w ramach UE.