Klastry turystyczne w Polsce stanowią jedną z najmłodszych grup klastro-wych w Europie. Większość z nich znajduje się w fazie inicjatyw bądź ma charakter projektowy. Za najważniejsze z nich należy uznać:
Północno-Wschodni Klaster Turystyczny – Kryształ Europy – powstał w 2007 r.
z inicjatywy Parku Naukowo-Technologicznego, w skład którego wchodzą sa-morządy miast, powiatów i gmin, duże przedsiębiorstwa produkcyjne i tury-styczne. Szansą na jego dynamiczny rozwój, a co się z tym wiąże zysk, są trzy klastrowe doliny: Dolina Naturalnej Żywności (skupiająca producentów żywno-ści i pracujące na ich potrzeby placówki naukowe), Dolina Jachtowa (tworzyć ją
będą producenci sprzętu sportowo-turystycznego, od stoczni jachtowych po pro-ducentów wędek) i Dolina Zdrowego Życia (hotelarstwo, sanatoria, agroturysty-ka),
Beskidzka 5 to pięć gmin (Brenna, Istebna, Szczyrk, Ustroń, Wisła), z których każda zapewnia inny rodzaj atrakcji. Powstał w 2005 r. z inicjatywy władz lokal-nych. Zrzesza 40 podmiotów w tym podmioty gospodarcze, Stowarzyszenia, Lo-kalne Organizacje turystyki oraz wyższe uczelnie,
Ciechociński klaster turystyczno-uzdrowiskowy „Dolina Zdrowia”- powstał w 2008 r. z inicjatywy odgórnej w ramach realizacji projektu „Klastry szansą dla rozwoju regionu” Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionu oraz oddolnej, jako przejaw świadomości współpracy w niektórych obszarach działalności zgłaszanej przez członków Stowarzyszenia Komisja Zdrojowa skupiającej większość zarzą-dzających obiektami sanatoryjnymi w Ciechocinku,
Klaster Medycyna Polska: Innowacje – turystyka – medycyna. Powstał w 2007 r.
Uczestniczą w nim 42 podmioty, w tym niezależne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie wyższe, biura podróży, pośrednicy turystyczni, uzdrowiska, firmy in-formatyczne, agencja PR i firmy doradcze z pięciu województw południowo-wschodniej Polski: małopolskiego, śląskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Misją klastra jest stworzenie skoordynowanej opieki medycznej, świadczenie kompleksowych świadczeń medycznych oraz usług turystyki me-dycznej przy zastosowaniu najnowocześniejszych metod i innowacyjnych tech-nologii,
Bieszczadzki transgraniczny klaster turystyczny – powstał w 2007 r. na terenie powiatu bieszczadzkiego oraz ukraińskich rejonach: starosamborskim i turczańskim. To sieć podmiotów, które ze sobą sąsiadują i współpracują, korzy-stając ze wsparcia lokalnych władz, instytucji i organizacji, które zainteresowane są rozwojem turystyki i przygotowaniem dla turystów propozycji w pełni zaspo-kajających ich zamiłowania i oczekiwania.
Klastry turystyczne Europy są młodymi klastrami o zaledwie kilkunastolet-niej tradycji, które powstawały głównie z prywatnej inicjatywy o zasięgu regional-nym. Za najważniejsze klastry turystyczne Europy należy uznać:
Baltic Cruise Project to współpraca 19 miast portowych z 10 krajów (m.in. Gdy-nia, Helsinki, Kopenhaga, Malmö, Oslo, Ryga, St. Petersburg, Sztokholm, Tal-lin). Głównymi celami kooperacji jest wypromowanie wspólnej marki, upo-wszechnianie pozytywnego wizerunku portów bałtyckich, wymiana doświadczeń i upowszechnianie najlepszych praktyk. Wymiernym efektem ma być 20- –procentowy wzrost liczby pasażerów pływających na statkach wycieczkowych po Morzu Bałtyckim,
Aktiv in der Natur GbR Niemcy – Aktywni w naturze – Klaster turystyczny Berli-na i Branderburgii. Powstał w 2006 r. i jego założeniem była promocja turystyki rowerowej wodnej i aktywnej w Berlinie, Poczdamie i ich okolicach. Jego celem jest zapewnienie jakości i poprawa infrastruktury a także rozwój sieci handlowej i usługowej oraz przeprowadzanie badań rynkowych i marketingowych,
Klaster turystyczny Bośni i Hercegowiny – inicjatywa klastrowa, która rozpoczę-ła dziarozpoczę-łalność w 2005 r. Jest to projekt USAID, wprowadzony w życie przez
Grupę Rynków Wschodzących Rynków (Arlington, VA, USA), aby wpłynąć na rozwój przedsiębiorczości w Bośni i Hercegowinie, oraz poprawić konkurencyj-ność w sektorze turystyki,
Innowacyjny Klaster Turystyczny w Norwegii – inicjatywa utworzenia Innowa-cyjnego Klastra Turystyki Górskiej w Norwegii zrodziła się w 2003 r.
i zlokalizowana jest w południowo-zachodniej części Norwegii. Na obszarze 3 starostw Buskerud, Telemark i East-Adger. Dzięki wspólnej inicjatywie w 2008 r. ok. 1,2 mln turystów odwiedziło ten region tylko w okresie zimowym. Inicja-tywa klastrowa była i jest finansowana ze źródeł zewnętrznych i wewnętrznych.
Partnerzy otrzymali dofinansowanie w wysokości 1 mln euro z norweskiego pro-gramu ARENA,
Słowacja Klaster Liptov – jest to stowarzyszenie, które skupia sektor publiczny i prywatny – powołany w celu promowania regionu Liptov do aktywnego spędzania wolnego czasu jako „jedynego zielonego regionu kraju“. Jego działalność prowadzona jest przy wsparciu finansowym członków założycieli:
Thermal Park Aquapark Tatralandia, Tatry, Ski Park Ruzomberok, Liptovsky Mikulas Town i miasta Ruzomberok.
Klastry turystyczne rozwijają się na świecie od dziesięcioleci. Charakteryzu-ją się dużą interwencCharakteryzu-ją państwa w proces ich powstawania. Najczęściej są to klastry duże, o zasięgu ogólnokrajowym. Pionierami w ich powstawaniu są kraje Ameryki Północnej. Poniżej prezentowane są wybrane przykłady klastrów turystycznych na świecie:
Monterey Competitive Clusters C² – USA Konkurencyjny klaster C² Monterey – klaster, który powstał w 2003 r. z inicjatywy i partnerstwa publiczno-prywatnego, w skład którego wchodzą następujące klastry: turystyczny, Wellness i stylu życia, edukacyjny, twórczy i edukacyjny, budownictwa i projektowania oraz rolniczy. Powstał on z inicjatywy publiczno-prywatnej w celu stymulowania miejsc pracy i strategicznej poprawy infrastruktury przy zachowaniu ogólnej równowagi gospodarczej w Monterey County,
Klaster turystyczny Dominikana (Santo Domingo) powstał w 2006 r. z inicjatywy TCI, Rady ds. Konkurencyjności, Ministerstwa Środowiska i wielu organizacji publicznych i prywatnych. Jego celem jest ożywienie współczesnej infrastruktury (bogactwa historycznego i kulturowego Dominikany) oraz wzmocnienia wspól-nych działań wynikających z generowania przewagi konkurencyjnej w sektorze turystycznym, przy maksymalnym wykorzystaniu efektów synergii,
Klaster turystyczny Meksyku (The Baja California Sur Tourism Cluster in Mexi-co) powstał w 2002 r. w wyniku współpracy Ministerstwa Turystyki, Rady Na-rodowej ds. Poprawy Jakości Usług w Turystyce (CONAET), Uniwersytetów, prestiżowych instytucji edukacyjnych, stowarzyszeń profesjonalistów oraz nie-komercyjnych fundacji. Inicjatywa klastrowa wprowadziła w życie ponad 25
programów i treningów w celu wzmocnienia turystyki oraz gospodarki na półwy-spie4. Jednocześnie powstały nowoczesne centra medyczne, które oferując pra-wie o połowę niższe ceny usług medycznych niż w USA pozwalają na dyna-miczny rozwój turystyki medycznej w tym regionie. Funkcjonowanie klastra jest bardzo silnie powiązane z gospodarką Stanów Zjednoczonych (Porter i in. 2008, s. 17–24),
Tunezyjski klaster turystyczny powstał w 2008 r. głównie z inicjatywy instytucji publicznych (Krajowego Urzędu ds. Turystyki ONTT w skład którego wchodzi 8 urzędów krajowych i 12 zagranicznych) oraz Agencji Rozwoju Regionalnego (AFT). W jego funkcjonowaniu i rozwoju zwraca się szczególną uwagę na domi-nacyjną rolę państwa. Jego głównym celem jest kontrola i podnoszenie jakości usług, poprawa infrastruktury turystycznej oraz organizacja konkurencyjnych imprez turystycznych. Jednak słaby dostęp do finansowania inwestycji w pry-watnym sektorze, brak wolności słowa i zrzeszania się to podstawowe problemy wpływające na rozwój przedsiębiorczości i konkurencyjności w Tunezji (Mabro-uk i in. 2008, s. 7–8),
Tanzański Klaster Turystyczny powstał w 2007 r. z inicjatywy rządu Tanzanii, Organizacji Ograniczenia Ubóstwa (PSRP), 200 organizatorów wycieczek zrze-szonych w (TATO) oraz organizacji non-profit w celu zmniejszenia ubóstwa po-przez rozwój infrastruktury, tworzenie potencjału ludzkiego i stworzenie konku-rencyjnej gospodarki. Funkcjonowanie klastra zależy od naturalnego piękna, dzi-kiej przyrody. Tanzania ma najwyższy na całej planecie stopień koncentracji zwierząt na km² a prawie 25% kraju stanowią obszary chronione. Społeczność międzynarodowa jest ważnym sprzymierzeńcem tanzańskiego rządu w jego sta-raniach podnoszenia jakości usług i poprawy konkurencyjności. Nowa ustawa antykorupcyjna zachęca zagranicznych inwestorów do budowy hoteli, w wyniku czego ponad 60% obiektów hotelowych znajduje się w rękach cudzoziemców – co sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości w Tanzanii (Beye i in. 2006, s. 12–29),
Tajlandia – Klaster Turystyki Medycznej powstał w 2005 r. dzięki dużemu zaan-gażowaniu Ministerstwa Turystyki i Sportu, Ministerstwa Zdrowia, parków nau-kowo-badawczych, placówek naukowych, ośrodków akredytacyjnych (JCI, FETTA), rządowych agencji turystycznych (TAT), prywatnych szpitali (w tym Bumrungrad w Bangkoku5). Tajlandia jest krajem oferującym najbardziej nowo-czesne zabiegi z zakresu chirurgii plastycznej wykonywane przy użyciu zaawan-sowanej technologii, przy relatywnie najniższych kosztach w regionie Azji Połu-dniowo-Wschodniej, co przyciąga klientów z całego świata, a zwłaszcza z Azji i USA (Harryono i in. 2006, s. 14–21).
4 Powstały kempingi, hotele, centra handlowe, mariny, bazy dla surferów, pola golfowe, ponad 3000 prywatnych domów zbudowanych dla zagranicznych urlopowiczów i emerytów.
Klaster stworzył również dodatkowe usługi pozwalające na oglądanie cudów natury: 56 organizatorów ekoturystyki, 62 obserwatoria wielorybów, bazy nurkowe i snorkelingowe.
5 To największy szpital w Azji Południowo-Wschodniej obsługujący rocznie 400 000 pacjen-tów ze 190 krajów.
Jak wynika z przedstawionych wybranych przykładów, powstawanie kla-strów wpływa przede wszystkim na kształtowanie struktur przestrzennych, bowiem organizacja klastra skupia się najczęściej w pobliżu dużych aglomeracji miejskich, posiadających dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną regionu oraz walory turystyczne wzbogacone w nowoczesne zagospodarowanie turystyczne. Natomiast dostęp do placówek medialno- informacyjnych umożliwia przekaz wiedzy na temat wyników współpracy, który sukcesywnie nagłaśniany prowadzi do istotnego wzro-stu liczby turystów w regionie. Aktualnie klastering w Polsce jest popularyzowany;
nagłaśniane są pozytywne efekty powiązań sieciowych. W szerszej perspektywie może on przełamać pewne opory i przekonać do współpracy zwłaszcza duże firmy już dobrze prosperujące na rynku, w tym również z sektora turystyki.