We wspó³czesnych pañstwach demokratycznych spo³ecznoci lokalne odgrywaj¹
zna-cz¹c¹ rolê w procesach politycznych1. Transformacja rozpoczêta w Polsce w 1989 r. uruchomi³a
mechanizmy maj¹ce na celu demokratyzacjê pañstwa, wyra¿aj¹c¹ siê miêdzy innymi w
decen-tralizacji orodków w³adzy publicznej2. Niedawni dysydenci zamieniali siê w pe³noprawnych
polityków, maj¹cych coraz realniejszy wp³yw na ustawodawstwo. Spo³ecznoci lokalne z cza-sem zyskiwa³y wiêksz¹ mo¿liwoæ wywierania wp³ywu na swe otoczenie. Zaczê³y pojawiaæ siê osoby nadaj¹ce dynamikê poczynaniom spo³ecznym we w³asnym rodowisku lokalnym. W momencie otrzymania mo¿liwoci partycypacji obywatelskiej, pozwalaj¹cej na kszta³-towanie w³asnego otoczenia, rozpocz¹³ siê proces powstawania nie tylko partii politycznych, ale równie¿ organizacji i stowarzyszeñ koncentruj¹cych swoj¹ aktywnoæ w obrêbie systemu politycznego. Podejmowanie przez nie dzia³añ maj¹cych na celu artykulacjê i zaspokojenie potrzeb jest wyrazem spo³eczeñstwa obywatelskiego, które charakteryzuje siê wp³ywaniem i kszta³towaniem otaczaj¹cej rzeczywistoci poprzez zorganizowane ruchy polityczne i
stowa-rzyszenia3.
Istotnym elementem w grupie, zw³aszcza uczestnicz¹cej w ¿yciu politycznym, jest osoba stoj¹ca na jej czele, najczêciej bêd¹ca wyrazicielem d¹¿eñ cz³onków, reprezentuj¹ca ich na zewn¹trz oraz dbaj¹ca o spoistoæ grupy. Przywódca polityczny, lider, przewodnicz¹cy jako osoba wybrana sporód pozosta³ych cz³onków ma za zadanie zrealizowaæ postawione przed ni¹ zadania. Podstawowym czynnikiem decyduj¹cym o wyborze danego kandydata jest przekonanie, i¿ to w³anie on jest w stanie spe³niæ oczekiwania i tylko on potrafi zrealizo-waæ d¹¿enia wspó³pracowników.
Problematyka przywództwa politycznego i jego znaczenia w rozwoju demokracji lokalnej zosta³a poruszona ze wzglêdu na kilka czynników. Podstawowym za³o¿eniem jest pojmowa-nie przewodzenia w kategoriach relacji pomiêdzy jednostkami, jako mo¿liwoæ oddzia³ywania przez przywódcê w sposób znacz¹cy na postêpowanie wspó³pracowników. W dalszej czêci opracowania uwypuklone zostanie zagadnienie partycypacji obywateli oraz lidera, który
1 B. G ê s i a r z, Instytucje samorz¹dnoci. Aktorzy i efekty, Warszawa 2004, s. 65.
2 J. P. Ta r n o, M. S i e n i u æ, J. S u l i m i e r s k i, J. Wy p o r s k a, Samorz¹d terytorialny w Polsce, Warszawa 2004, s. 25.
3 J. F i l i p k o w s k i, Ruchy polityczne, partie i stowarzyszenia, [w:] Podstawowe kategorie polityki, pod red. S. O p a r y, D. R a d z i s z e w s k i e j - S z c z e p a n i a k, A. ¯ u k o w s k i e g o, Olsztyn 2005, s. 251.
poprzez swoj¹ pozycjê w grupie przyczynia siê do mobilizowania pozosta³ych osób, a przez to wzrostu liczby uczestników lokalnego ¿ycia politycznego, implikuj¹c tym samym wyse-lekcjonowanie takich kandydatów, którzy s¹ merytorycznie przygotowani do pe³nienia obowi¹zków w ramach samorz¹dowych organów pañstwa, desygnowanych do nich po-przez akt wyborczy.
1. Przywódca polityczny jako podmiot w procesie wywierania wp³ywu
Przywódca polityczny jako osoba pe³ni¹ca najwa¿niejsz¹ rolê w grupie jest zobowi¹zany przez swoj¹ pozycjê do pe³nienia okrelonych ról oraz wykonywania okrelonych zadañ. Zasadniczo obowi¹zki te obejmuj¹: planowanie, organizowanie, motywowanie, przewodzenie
i kontrolowanie4. Wymienienie tych zadañ jest istotne przede wszystkim ze wzglêdu na to, i¿
przywództwo polityczne jest zwi¹zane z pe³nieniem okrelonej roli spo³ecznej i polega
na wp³y-waniu na zachowania innych ludzi w sferze polityki5.
Przywódca polityczny ze wzglêdu na status w strukturze grupy posiada okrelony pre-sti¿, jakim obdarzyli go pozostali cz³onkowie. Wynika to z faktu, ¿e w zamian bêdzie on
realizowa³ oczekiwania, jakie stawia przed nim grupa spo³eczna6, w tym przypadku
spo³ecz-noæ lokalna. Umiejêtne przewodzenie, charakteryzuj¹ce siê m.in. dbaniem o pozytywne rela-cje, przyczyni siê do wzmocnienia wiêzi wewn¹trzgrupowych. Skonsolidowana grupa bêdzie posiadaæ lepiej sprecyzowane cele, co spowoduje wiêksz¹ identyfikacjê z nimi i doprowadzi do wzrostu zaanga¿owania w wykonywanie zadañ. Spoistoæ grupy wyp³ywa bowiem
bez-porednio z jej zintegrowania i rzutuje na jej trwa³oæ7.
Przywódca jest g³ównym podmiotem wywierania wp³ywu, gdy¿ to on posiada najszersz¹ sferê oddzia³ywania na wspó³pracowników oraz pozosta³e osoby maj¹ce z nim kontakt, a nie-wchodz¹ce w sk³ad organizacji, jakiej przewodzi. Determinant¹, która wp³ywa na przewagê przywódcy w procesie wywierania wp³ywu, jest jego miejsce w hierarchii. Mowa tu o mo¿li-woci stosowania przez niego nagród i kar z racji zajmowanej pozycji, podejmowania decyzji bez potrzeby ich uprzedniej akceptacji u osób zajmuj¹cych wy¿sze pozycje. W koñcu mo¿-noæ ustalania obowi¹zuj¹cych norm oraz uprawnienia do kontrolowania cz³onków.
We wszystkich tych elementach istotnym czynnikiem jest model porozumiewania siê ze wspó³pracownikami. Z jednej strony zachodz¹ procesy, kiedy to lider jest podmiotem przeka-zu i stara siê przekonaæ do w³asnych racji, umiejêtnie argumentuj¹c i formu³uj¹c cele. Z drugiej strony lider staje siê przedmiotem oddzia³ywania, kiedy to pozostali cz³onkowie czy te¿ nie-formalne frakcje wp³ywaj¹ na niego, aby realizowa³ ich priorytety.
W celu wype³nienia na³o¿onych na przywódcê obowi¹zków powinien on posiadaæ przy-gotowanie merytoryczne, które winno byæ odzwierciedleniem specyfiki rodowiska, w jakim siê porusza. W zwi¹zku z powy¿szym wa¿n¹ cech¹ osobow¹ jest umiejêtnoæ komunikacji, w szczególnoci jej dwóch rodzajów: interpersonalnej, rozumianej tutaj jako bezporedni
kon-4 R. S t a c h, L. G ó r n i a k, Szko³a liderów spo³ecznoci wiejskiej, t. I, Kraków 1995, s. 75.
5 J. I w a n e k, Przywództwo polityczne w systemie demokratycznym, [w:] Przywództwo polityczne.
Teorie i rzeczywistoæ, pod red. L. R u b i s z a, K. Z u b y, Toruñ 2004, s. 110.
6 K. D z i e ñ d z i u r a, Liderzy w spo³ecznociach lokalnych, Zielona Góra 1994, s. 19.
7 Spo³eczeñstwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, pod red. K. A. Wo j t a s z c z y k a, W. J a -k u b o w s -k i e g o, Warszawa 2002, s. 107.
takt ze wspó³pracownikami, bardzo wa¿nej dla relacji pomiêdzy cz³onkami a przywódc¹; oraz spo³ecznej, czyli procesu wytwarzania i przekazywania informacji pomiêdzy ró¿nego rodzaju
podmiotami, np. grupami, organizacjami czy instytucjami8.
Bêd¹c najwa¿niejszym ogniwem komunikacji wewn¹trzgrupowej, lider staje siê tym ele-mentem, który jest podmiotem wywierania wp³ywu. Gdy stoi na czele grupy, interakcje pomiêdzy nim a pozosta³ymi uczestnikami oddzia³ywañ nabieraj¹ specjalnego charakteru, co poprzez prerogatywy, jakie posiada, czyni z niego osob¹ bêd¹c¹ w najbardziej efektywny sposób podmiotem oddzia³ywania na wspó³pracowników.
Ze wzglêdu na pozycjê przywódcy w hierarchii grupy komunikacja interpersonalna z in-nymi osobami wymaga od niego znacznych umiejêtnoci. Dzieje siê tak, gdy¿ komunikowanie
siê ma bardzo du¿e znaczenie dla funkcjonowania ka¿dej spo³ecznoci9.
Jakoæ interakcji ma znacz¹cy wp³yw nie tylko na wy³onienie lidera, ale równie¿ na jego póniejsze znaczenie w grupie. Poza tym to, ¿e dana osoba staje siê liderem, nie czyni jej
automatycznie kim wa¿nym10. Tote¿ najtrudniejszym elementem jest umiejêtne i
przemyla-ne przewodzenie. Przede wszystkim od lidera oczekuje siê, aby zaspokaja³ zarówno potrzeby poszczególnych cz³onków, jak i ca³ej organizacji. Wymaga siê, aby wzmacnia³ wiêzi grupowe, redukowa³ zaistnia³e napiêcia oraz wyznacza³ kierunki rozwoju. Oczekiwania te s¹ nieroze-rwalnie powi¹zane z komunikatywnoci¹ przywódcy.
Wchodzenie w kontakty interpersonalne powoduje, i¿ cz³onkowie grup oddzia³uj¹ na siebie. W trakcie naturalnych oraz nieoczekiwanych czynnoci ka¿da osoba wykazuje siê pewnymi indywidualnymi umiejêtnociami, w tym zdolnoci¹ wspó³pracy, skutecznej komu-nikacji, a tak¿e przewodzenia innym. Warto zwróciæ uwagê, i¿ najistotniejsza w komunikowaniu i obcowaniu z innymi ludmi jest umiejêtnoæ nawi¹zania i podtrzymania kontaktów. W zwi¹zku z tym podstawowym czynnikiem wp³ywaj¹cym za zaistnienie i wy³anianie lidera grupy jest
iloæ i jakoæ interakcji11.
2. Partycypacja polityczna obywateli na szczeblu lokalnym
Demokracja rozumiana sensu largo wskazuje na ród³o, które sprawuje w³adzê, czyli ogó³ obywateli, od których pochodzi legitymizacja, procedury i ograniczenia nak³adane na
rz¹dz¹-cych12. Definicja ta wskazuje g³ówny podmiot demokracji spo³eczeñstwo. Od aktywnoci
i skutecznoci tego elementu na polu politycznym w du¿ej mierze zale¿y kszta³t otaczaj¹cej rzeczywistoci.
Lokalne spo³ecznoci dziêki decentralizacji pañstwa uzyska³y szerokie uprawnienia w dzie-dzinie sprawowania w³adzy na w³asnym terytorium, co jest jednym z warunków rozwoju regionalnego i lokalnego. Powierzenie kompetencji do sprawowania w³adzy publicznej
zrze-8 L. S o b k o w i a k, Komunikacja polityczna, [w:] Studia z teorii polityki, t. I, pod red. A.W. J a b ³ o ñ -s k i e g o, L. S o b k o w i a k a, Wroc³aw 1999, -s. 179.
9 J. £ u c e w i c z, Komunikowanie siê miêdzy ludmi a skutecznoæ dzia³ania, Prakseologia 1999, nr 139, s. 76.
10 T. G o r d o n, Wychowanie bez pora¿ek szefów liderów przywódców, Warszawa 1996, s. 19.
11 K. D z i e ñ d z i u r a, op. cit., s. 19.
12 Leksykon politologii, pod red. A. A n t o s z e w s k i e g o, R. H e r b u t a, Wroc³aw 2002, s. 65.
szeniom osób stanowi o samorz¹dnoci terytorialnej13 i podjêciu przez nie odpowiedzialno-ci za wspó³rz¹dzenie.
Jakoæ rz¹dów bêdzie zale¿eæ od indywidualnych umiejêtnoci obywateli, ich wykszta³ce-nia, poziomu wiedzy, predyspozycji, znajomoci mechanizmów kieruj¹cych ¿yciem politycznym. Czynniki takie jak wiedza o polityce, wzory zachowañ politycznych, gotowoæ do okrelo-nych dzia³añ polityczokrelo-nych wp³ywaj¹ choæ w ró¿nym stopniu na charakter i zasiêg
aktywnoci politycznej jednostek b¹d grup spo³ecznych14.
Istotne jest zatem dowiadczenie, które mo¿na uzyskaæ podczas dzia³alnoci w ró¿nego rodzaju stowarzyszeniach, organizacjach lub innych instytucjach. Przy czym nie najwa¿niej-szy jest charakter dzia³añ. Istot¹ jest uczestnictwo w ¿yciu publicznym, które implikuje powstawanie i utrwalanie wiêzi interpersonalnych na danym obszarze. Udzielanie siê powo-duje obcowanie w szerokim gronie, co owocuje wymian¹ pogl¹dów na tematy ogólnie spo³eczne lub te¿ szczegó³owe dotycz¹ce interesuj¹cego obszaru dzia³ania. Powstaj¹ca w ten sposób sieæ grup tworzy struktury dbaj¹ce o w³asn¹ dziedzinê, co skutkuje chêci¹ uczestnic-twa i kszta³towania ¿ycia publicznego.
Partycypacja polityczna obywateli, tak¿e na poziomie lokalnym, jest w szerokim rozumie-niu dobrowolnym zaanga¿owaniem siê na rzecz osi¹gniêcia okrelonych rezultatów i wp³ywu
na to, kto i w jaki sposób sprawuje w³adzê15. Oddzia³ywanie na w³adzê jest w tym przypadku
istotnym elementem, zw³aszcza gdy skupia uwagê na decydentach, którzy sprawuj¹ urz¹d. Ponadto, gdy wemie siê pod uwagê obszar danego regionu, uwidacznia siê skala mo¿liwoci, jakie rysuj¹ siê przed osobami posiadaj¹cymi formalne mo¿liwoci oddzia³ywania na kszta³t polityki.
Uwzglêdniaj¹c problematykê rozwoju regionalnego i lokalnego w analizowaniu partycy-pacji obywateli, nale¿y zwróciæ uwagê na istotê samorz¹du lokalnego jako miejsca, gdzie skupiona jest w³adza polityczna. Skutecznoæ samorz¹dów jest odzwierciedleniem aktywno-ci obywatelskiej oraz id¹cych w lad za ni¹ pozytywnych i negatywnych aspektów. Tym samym kluczowym problemem jest wskazanie na ten aspekt, który wspomaga partycypacjê. Mo¿na to uczyniæ, skupiaj¹c siê na poszukiwaniu czynników wzmacniaj¹cych system
orga-nizacji w lokalnym wymiarze sfery publicznej16, czyli tego elementu, który ma zasadnicze
znaczenie dla funkcjonowania okrelonej organizacji.
Partycypuj¹c w ¿yciu spo³ecznym, wchodzimy w interakcje z innymi osobami. Nieustan-nie komunikujemy siê pomiêdzy sob¹. Nale¿ymy do wiêkszych lub mNieustan-niejszych grup
spo³ecznych i w zale¿noci od sytuacji pe³nimy w nich okrelone role17. Przywództwo jest
jedn¹ z takich ról, a przyjêcie na siebie zwi¹zanych z ni¹ obowi¹zków powoduje wiele na-stêpstw, uzale¿nionych od poziomu efektywnego ich wype³niania.
Maciej Hartliñski
13 Kompendium wiedzy o spo³eczeñstwie, pañstwie i prawie, pod red. S. W r o n k o w s k i e j, M. Z m i e r -c z a k, Warszawa 2004, s. 95.
14 B. F i j a ³ k o w s k a, Uwarunkowania s³abej aktywnoci spo³ecznej inteligencji polskiej, [w:]
Ak-tywnoæ spo³eczna. Warunki prawne i formy aktywnoci w spo³ecznoci wieckiej i kocielnej, pod red.
R. S z t y c h m i l e r a, Olsztyn 1998, s. 96.
15 Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, pod red. A. A n t o s z e w s k i e g o, R. H e r b u t a, Wroc³aw 1997, s. 211.
16 J. K o w a l i k, Miêdzy partycypacj¹ a zarz¹dzaniem. W poszukiwaniu determinantów skutecznoci
samorz¹dów miejskich, Kielce 2004, s. 109.
Lider, który umiejêtnie kieruje grup¹, jest w stanie zapewniæ jej sukces. Dbaj¹c o dobre relacje pomiêdzy cz³onkami, pobudza ich aktywnoæ, tworzy pozytywne emocje, pomaga
w osi¹gniêciu wyznaczonego celu18. Spo³ecznoci lokalne, w których funkcjonuj¹ skuteczni
przywódcy, potrafi¹cy odpowiednio zmotywowaæ wspó³pracowników, maj¹ szansê na lepszy rozwój dziêki uczestnictwu wiêkszej liczby obywateli w procesie sprawowania w³adzy. Jed-nak aby tak siê sta³o, musi pojawiæ siê osoba, która bêdzie przywódc¹ grupy. Uka¿e jej atrakcyjnoæ jako odpowiedniego miejsca na zaspokojenie indywidualnych potrzeb.
W relacjach pomiêdzy przywódc¹ a jego zwolennikami wa¿n¹ cech¹ jest d¹¿enie do wspól-nych celów. Najwiêksz¹ za sztuk¹ jest umiejêtnoæ ich dostrzegania i realizowania. Aby pobudziæ do dzia³ania, uaktywniæ poczynania jednostki na p³aszczynie politycznej, nale¿y
uwiadomiæ zale¿noæ pomiêdzy jej subiektywnym interesem a interesem ogó³u19.
Skuteczny przywódca polityczny potrafi o to zadbaæ, dziêki czemu przyczynia siê do wzrostu liczby osób bior¹cych udzia³ w ¿yciu publicznym. Im wiêksza liczba obywateli bior¹-ca udzia³ w procesach politycznych, tym skuteczniej funkcjonuje dana spo³ecznoæ, urzêdy dzia³aj¹ sprawniej, co skutkuje wy¿szym poziomem zorganizowania i efektywnego wykony-wania obowi¹zków administracyjnych ni¿ w regionach, gdzie nie ma tradycji aktywnoci
publicznej wród mieszkañców20. Taki stan rzeczy w d³u¿szej perspektywie czasowej
prowa-dzi do szybszego rozwoju infrastruktury, która jest jednym z determinantów nap³ywu kapita³u inwestycyjnego, powoduj¹cego wzrost gospodarczy, zmniejszenie bezrobocia, umo¿liwiaj¹-cego powstanie pozytywnych procesów wp³ywaj¹cych na rozwój regionalny.
Jednak, aby demokracja lokalna rozwija³a siê, potrzebni s¹ liderzy, którzy pokieruj¹ odpo-wiednio grupami, ¿eby te poprzez sw¹ dzia³alnoæ wspó³uczestniczy³y w sprawowaniu w³adzy, a demokracja nie przerodzi³a siê w stan, w którym obywatele nie maj¹ wp³ywu na lokalne ¿ycie spo³eczno-polityczne. Osoby posiadaj¹ce zdolnoci przywódcze s¹ motorami napêdo-wymi swoich grup. S¹ w stanie umotywowaæ pozosta³e osoby do uczestniczenia w czym wiêcej ni¿ biernym przyjmowaniu zasta³ej sytuacji.
Warto w tym miejscu wskazaæ na s³aboci nowoczesnych demokracji, co umo¿liwi uwy-puklenie wa¿koci przywództwa politycznego i jego znaczenia dla rozwoju demokracji w wymiarze lokalnym. Do najistotniejszych problemów nale¿y obni¿anie siê poziomu party-cypacji spo³eczno-politycznej, spadek poziomu uczestnictwa w partiach politycznych, tendencja spadkowa w zaufaniu do instytucji politycznych oraz brak zabezpieczenia przed
podejmowaniem nierozs¹dnych decyzji21.
Przyjmuj¹c za³o¿enie, ¿e skuteczne i dynamiczne przywództwo przyczynia siê do zwiêk-szania zaanga¿owania przez poszczególnych cz³onków oraz aktywnego uczestnictwa w pracach grupy, mo¿na wysun¹æ tezê, ¿e sytuacja taka skutkuje w³¹czaniem siê kolejnych obywateli, widz¹cych szansê na osi¹gniêcie swoich celów. Tym samym powiêksza siê liczba ludzi party-cypuj¹cych w lokalnym ¿yciu spo³eczno-politycznym.
Id¹c dalej, mo¿na stwierdziæ, ¿e im wiêksza liczba lokalnych liderów, tym wiêksza liczba grup oddzia³uj¹cych na instytucje polityczne. Pojawia siê wówczas sytuacja, która implikuje stworzenie spo³eczeñstwa obywatelskiego. Droga ta prowadzi do wzrostu zainteresowania
Przywódca polityczny jako wa¿ny czynnik rozwoju demokracji lokalnej
18 Spo³eczeñstwo i polityka..., s. 80.
19 K. S k a r ¿ y ñ s k a, Aktywnoæ i biernoæ polityczna, [w:] Podstawy psychologii politycznej, pod red. K. S k a r ¿ y ñ s k i e j, Poznañ 2002, s. 41.
20 Zob. R. P u t n a m, Demokracja w dzia³aniu, Kraków 1995.
wspó³udzia³em w rz¹dzeniu pañstwem. Do niedopuszczania, aby przypadkowe osoby zajmo-wa³y odpowiedzialne stanowiska. Jest to o tyle istotne, i¿ mechanizm wywierania wp³ywu na w³adzê jest tym elementem wspó³czesnej demokracji, który sprzyja aktywizowaniu obywateli
i tym samym wziêciu przez nich wspó³odpowiedzialnoci za pañstwo22.
Kwesti¹ problemow¹, kszta³tuj¹c¹ poziom uczestnictwa w ¿yciu publicznym, jest brak relacji przywództwa politycznego lub nieumiejêtne jej kszta³towanie. Grupy posiadaj¹ce lide-rów nieskutecznych, niepotrafi¹cych motywowaæ wspó³pracowników do zaanga¿owania w sprawy lokalne, nie s¹ w stanie osi¹gn¹æ zamierzonych celów. Zasadnicza jest w tym przypadku umiejêtnoæ doboru w³aciwej osoby do roli przywódcy. W momencie wy³onienia przywódcy formalnego lub nie dana grupa zyskuje mo¿liwoæ zwiêkszenia szans na realizacjê swych celów. W przypadku niespe³nienia tego wymogu zdolnoæ do osi¹gniêcia celów politycznych nie staje siê w pe³ni mo¿liwa. W zwi¹zku z brakiem dynamicznego i sku-tecznego przywództwa zostaje przerwany dalszy ci¹g implikacji prezentowany w tabeli.
Maciej Hartliñski
22 W. ¯ e b r o w s k i, Wspó³czesne systemy polityczne. Zarys teorii i praktyka w wybranych
pañ-stwach wiata, Olsztyn 2005, s. 21.
W spo³ecznoci lokalnej, w której mamy do czynienia ze skutecznymi i dynamicznymi przywódcami, pojawiaj¹ siê przes³anki do stwierdzenia, i¿ ich aktywnoæ wp³ywa znacz¹co na partycypacjê pozosta³ych cz³onków grupy. Dziêki temu grupa zyskuje na atrakcyjnoci, sta-j¹c siê miejscem, gdzie pozostali obywatele widz¹ szansê na skuteczne osi¹gniêcie swoich celów, zbie¿nych z celami pozosta³ych mieszkañców.
Uczestnicz¹c w dzia³alnoci grupy, zwiêksza siê liczbê jej cz³onków, powoduj¹c pojawie-nie siê trzech istotnych przes³anek wp³ywaj¹cych na kwestiê wa¿koci lokalnych przywódców politycznych dla rozwoju regionalnego i lokalnego.
Po pierwsze, poszerza siê grono osób, sporód których nastêpuje selekcja liderów, tym samym zwiêkszaj¹c szansê na wybór najbardziej odpowiedniego kandydata. Po drugie, utrzy-muj¹c swoj¹ aktywnoæ w pracach grupy, zmusza siê osobê stoj¹c¹ na jej czele do wysi³ku i odpowiedzialnoci za swe poczynania, gdy¿ w przeciwnym razie, w przypadku niewype³nia-nia swej roli, mo¿na spotkaæ siê ze zmian¹ na stanowisku lidera. Po trzecie, wspieraj¹c prace lidera w jego wysi³kach na rzecz osi¹gniêcia celów grupowych, stymuluje siê rozwój jego umiejêtnoci interpersonalnych, co implikuje mo¿liwoæ zaistnienia przywództwa polityczne-go o wy¿szym statusie, czyli rozszerzenia jepolityczne-go zakresu zarówno terytorialnie, jak i podmiotowo o kolejne grupy.
Tabela 1. Implikacje skutecznego przywództwa politycznego
ród³o: Opracowanie w³asne.
Partycypacja uczestnikówLiczba kompetentnychSelekcja
liderów Wspó³odpowiedzialnoæ Rozwój
#
$
#
$
#
$
#
$
#
$
Kolejn¹ przes³ank¹ skutecznego przywództwa wskazan¹ w tabeli powy¿ej jest branie wspó³odpowiedzialnoci za efektywnoæ grupy. Uczestnicz¹c w jej pracach, bêd¹c motywo-wanym przez jej przywódcê do zwiêkszenia swej roli, obywatel ponosi wspóln¹ z innymi obywatelami odpowiedzialnoæ za swoje otoczenie i kszta³t, w jakim ono funkcjonuje. Tym samym sytuacja taka zmusza go do aktywnego wspó³tworzenia lokalnej polityki.
3. Aktywnoæ lokalnych spo³ecznoci demokracja czy ochlokracja?
Kluczow¹ kwesti¹ w demokracji jest wiadomoæ odpowiedzialnoci, jak¹ bierze na siebie obywatel w akcie g³osowania. Stan rzeczywistoci, w którym w³adzê sprawuj¹ ludzie
przy-padkowi, którzy nie s¹ najlepszymi kandydatami, nazywany jest ochlokracj¹23. Rz¹dy przejmuje
t³um, bêd¹cy ³atwym celem dla populistów kreuj¹cych siê na przywódców politycznych. Nastêpuje zjawisko anomii, które determinuje kryzys pañstwa, nieuchronnie rozpoczynaj¹c proces chylenia siê ku odejciu od zasady, ¿e rz¹dziæ powinni ludzie kompetentni. A co za tym idzie tacy, którzy s¹ w stanie zapewniæ funkcjonowanie i rozwój instytucji odpowiada-j¹cych za sferê publiczn¹.
Po¿¹dan¹ sytuacj¹ s¹ rz¹dy kompetentnych przywódców, ich odpowiedzialny sposób dzia³ania. Zdarza siê jednak, ¿e politycy nawet na najni¿szym szczeblu nie posiadaj¹ kontaktu z w³asnym otoczeniem. Stan taki rodzi wiele nieporozumieñ, niechêæ oraz brak akceptacji dla sposobu postêpowania polityków lokalnych. Uwidacznia siê w tym momencie opór wobec w³adzy, który mo¿e doprowadziæ do podtrzymania istniej¹cej hierarchii jeli zostanie prze-³amany, albo do odwrócenia w przypadku sukcesu doprowadzaj¹c do ustanowienia nowej
analogicznej struktury24.
Istotnym elementem wp³ywania na bieg wydarzeñ politycznych jest aktywnoæ lokal-nych przywódców, odwaga w braniu na siebie odpowiedzialnoci za wspó³rz¹dzenie w³asnym otoczeniem. Spo³ecznoæ lokalna, która, zamieszkuj¹c okrelone terytorium, oparta jest na systemie wiêzi i wzajemnych interakcji, charakteryzuje siê poczuciem identyfikacji jednostek
z grup¹25. Prowadzi to do efektywnego sprawowania w³adzy (zarz¹dzania) w³asnym
otocze-niem. Spo³ecznoæ taka jest zdolna do urzeczywistniania w³asnych idei i dbania o w³asnoæ
swoj¹ oraz najbli¿szego otoczenia26. Mo¿na mówiæ wówczas o demokracji i rz¹dach
obywa-teli, dla których dzia³alnoæ polityczna jest po prostu form¹ troski zarówno o dobro w³asne, jak i wspólne zarazem.
Wraz z powiêkszaniem siê liczby osób uprawnionych do udzia³u w wyborach a zw³asz-cza zmobilizowanych przez przywódców do uczestnictwa w nich potêguje siê osobisty
zwi¹zek miêdzy reprezentowanymi i reprezentuj¹cymi27, szczególnie gdy ci ostatni s¹
popie-Przywódca polityczny jako wa¿ny czynnik rozwoju demokracji lokalnej
23 S³ownik polityki, pod red. M. B a n k o w i c z a, Warszawa 1996, s. 174,
24 G. Wo r o n i e c k a, Dzia³anie polityczne. Próba socjologii interpretatywnej, Warszawa 2001, s. 100.
25 K. O l e c h n i c k i, P. Z a ³ ê c k i, S³ownik socjologiczny, Toruñ 1997, s. 201.
26 Sytuacja taka ma miejsce na przyk³ad w USA, gdzie prawo przewiduje mo¿liwoæ wy³¹czania pewnych segmentów us³ug z obowi¹zków administracji publicznej (szkolnictwo, ochrona przeciw po-¿arowa, utylizacja odpadów) i na wniosek obywateli przekazywania im tych obowi¹zków, tworz¹c jednostki zwane municypalitetami; zob. T. L a n g e r, Stany w USA, Warszawa 1982.
27 B. P o n i k o w s k i, Pojêcie reprezentacji jako kategoria teorii polityki, [w:] Studia z teorii polityki, t. III, pod red. A. C z a j o w s k i e g o, L. S o b k o w i a k a, Wroc³aw 2000, s. 176.
rani przez swoj¹ grupê i realizuj¹ d¹¿enia swych wspó³pracowników do wprowadzenia w ¿y-cie idei przez nich zak³adanych.
W polityce lokalnej osobami pe³ni¹cymi funkcje polityczne s¹ najczêciej radni. To oni, otrzymuj¹c poparcie wspó³mieszkañców okrelonego obszaru, staj¹ siê spo³ecznymi liderami
kszta³tuj¹cymi politykê na szczeblu lokalnym. Staj¹ siê reprezentantami ludzi i miejsca28.