Reguła. Jeżeli dwa (różne) przedmioty są desygnatami tej samej nawy, to nazwa ta jest ogólna

Omówimy jeszcze pokrótce pewne zagadnienie, mianowicie zagadnienia nazw wyrażeń.

Nazywać możemy każdy dobrze wyodrębniony przedmiot, czemu więc nie mielibyśmy nadawać nazw wyrażeniom jednego czy wielu języków? Aby wypowiadać zdania o przedmiotach, potrzeba nam zazwyczaj nazw tych przedmiotów; nazwy te wchodzą, zatem w skład odnośnych zdań. Gdy chcemy mówić, pisać, czy tez stawiając sprawę ogólnie – wypowiadać się na temat wyrażeń, potrzebne nam są zwykle nazwy tych wyrażeń. Zazwyczaj nazwę wyrażenia tworzymy ujmując to wyrażenie w cudzysłów (używanych jednak w językach naturalnych nie tylko w tym celu). Ten nader wśród logików rozpowszechniony sposób tworzenia nazw wyrażeń nasuwa wątpliwość: Czy przez postawienie cudzysłowu otrzymujemy nazwę jednostkową wyrażenia objętego tym cudzysłowem, czy też nazwę ogólną oznaczającą zarówno wyrażenie objęte tym cudzysłowem, jak i każde wyrażenie równokształtne i zarazem równoznaczne?

Wydaje nam się, ze jedynie rozsądne jest stanowisko, wedle, którego nazwa wyrażenia utworzona za pomocą cudzysłowu jest zawsze nazwa ogólną. Stanowisko to precyzujemy w następującym wyjaśnieniu:

3.2.2.40. Wyjaśnienie. Biorąc wyrażenie w cudzysłów otrzymujemy nazwę ogólną, oznaczającą każde i tylko takie wyrażenie, któż kształtne i zarazem równoznaczne z wyrażeniem objętym cudzysłowem.

Teraz pewna konsekwencja zajętego przez nas stanowiska. Niektórzy mówią tak: Człowiek jest ssakiem. Jasne, że taki sposób mówienia jest niepoprawny, gdyż nie wiadomo, co mówiący miał na myśli: czy chciał przez to powiedzieć, że każdy człowiek jest ssakiem, co jest, oczywiście prawdą, czy też, ze pewien wskazany przez niego człowiek jest ssakiem - co jest też prawdą, ale nader banalną, czy może miał na myśli, że tylko pewien człowiek jest ssakiem - co z kolei jest fałszem. Najprawdopodobniej mówiący miał na myśli, że każdy człowiek jest ssakiem, toteż powinien powiedzieć - każdy człowiek jest ssakiem, zamiast bąknąć: człowiek jest ssakiem. W konsekwencji uwag powyższych i wyjaśnienia 3.2.2.40, nie powinien pisać „Arystoteles” (jest to w polskim języku graficznym nazwą Arystotelesa), tylko powinniśmy pisać: każdy „Arystoteles”.

Jeżeli to sformułowanie wydaje się komuś rażące czy dziwaczne, może on wówczas równie dobrze pisać: Każde wyrażenie równokształtne i zarazem równoznaczne z wyrażeniem:

Arystoteles - w polskim języku graficznym jest nazwą Arystotelesa.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1.

3.2.3.FUNKTORY ZDANIOTWÓRCZE OD ARGUMENTÓW ZDANIOWYCH

Zaznajomiliśmy się już z dwoma rodzajami wyrażeń język naturalnego mianowicie ze zdaniami i nazwami. Zajmiemy się teraz funktorami. Odróżniać zresztą będziemy różne rodzaje funktorów, każdy z tych rodzajów opiszemy osobno nie siląc się na wprowadzenie ogólnego pojęcia funktora³⁹.

3.2.3.00. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu zdaniowego, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do dowolnego zdania daje łącznie nowe zdanie.

Przykłady. Wyrażenie „𝑝𝑟𝑎𝑤𝑑ą 𝑗𝑒𝑠𝑡, ż𝑒” - jest funktorem zdaniotwórczym jednego argumentu zdaniowego, gdyż napisane przed zdaniem daje łącznie zdanie. Na przykład: prawdą jest, że Warszawa jest stolicą Polski. Wyrażenie „𝑓𝑎ł𝑠𝑧𝑒𝑚 𝑗𝑒𝑠𝑡, ż𝑒” jest funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu zdaniowego, gdyż napisane przed zdaniem daje łącznię z tym zdaniem nowe zdanie, na przykład: fałszem jest, że Paryż leży nad Wisłą. Wyrażenie „𝑤𝑖𝑒𝑟𝑧ę, ż𝑒” jest funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu zdaniowego, ponieważ wyrażenie to dołączone do jakiegokolwiek zdania daje w wyniku nowe zdanie, na przykład: wierzę, że przestrzeń, w której żyjemy, jest euklidesowa.

3.2.3.01. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od dwu argumentów zdaniowych, zamiast mówić, że wyrażeń to dołączone do dowolnych dwu zdań daje nowe zdanie.

Przykłady. Jeśli połączymy dwa zdania spójnikiem „𝑙𝑢𝑏” czy też spójnikiem „𝑎𝑙𝑏𝑜”, czy też spójnikiem „𝑜𝑟𝑎𝑧”, ta oczywiście otrzymamy znowu zdanie (zdanie złożone).Trzeba tu jeszcze dodać, że spójniki nie wyczerpują całego repertuaru funktorów zdaniotwórczych od dwóch argumentów zdaniowych. Również wyrażenie „𝑗𝑒ż𝑒𝑙𝑖 . . . 𝑡𝑜” jest takim funktorem.

Funktorem zdaniotwórczym od dwóch argumentów zdaniowych jest także wyrażenie

„𝑤𝑡𝑒𝑑𝑦 𝑖 𝑡𝑦𝑙𝑘𝑜 𝑤𝑡𝑒𝑑𝑦, 𝑗𝑒ż𝑒𝑙𝑖”.

3.2.3.02. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od 𝑛 argumentów zdaniowych (gdzie 𝑛 jest dodatnią liczbą naturalną), zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do 𝑛 dowolnych zdań daje łącznie nowe zdanie.

Przykład. Funktorem zdaniotwórczym od trzech argumentów zdaniowych jest wyrażenie -

„𝑎𝑙𝑏𝑜 . . . 𝑎𝑙𝑏𝑜 . . . 𝑎𝑙𝑏𝑜”.

Zauważamy jeszcze, że funktory zdaniotwórcze od dużej liczby argumentów zdaniowych nie mają większego znaczenia w językach naturalnych, natomiast bywają one nader użyteczne w niektórych językach sztucznych. W związku z dołączaniem, o którym mowa we wszystkich trzech wyjaśnieniach paragrafu niniejszego, dobrze będzie zauważyć, że określiliśmy już w wyjaśnieniu 1.1.6.00, na czym dołączanie to polega.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1. , Kotarbiński T. K.5.2.

39 Pojęcie funktora wprowadził do logiki zmarły w okresie międzywojennym Stanisława Leśniewski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Sam wyraz „funktor” został wprowadzony przez logika polskiego Tadeusza Kotarbińskiego. Jak pokażemy,w części czwartej, pojęcie funktora ma bardzo istotne znaczenie dla informatyki, a w szczególności dla tzw. podejścia obiektowego do programowania komputerów.

3.2.4.FUNKTORY ZDANIOTWÓRCZE OD ARGUMENTÓW NAZWOWYCH

Po funktorach zdaniotwórczych od argumentów zdaniowych zainteresujemy się teraz funktorami również zdaniotwórczymi, lecz od nazw argumentów nazwowych.

3.2.4.00. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu – jednostkowo nazwowego, zamiast mówić, że wyrażenie tu dołączone do nazwy pustej lub jednostkowej tworzy łącznie z nią zdanie.

Przykłady. Funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu jednostkowo nazwowego jest wyrażenie „𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Pisząc to wyrażenie obok nazwy „𝑆𝑜𝑘𝑟𝑎𝑡𝑒𝑠 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Tak samo dopisując obok tego funktora nazwę jednostkową „𝐴𝑟𝑦𝑠𝑡𝑜𝑡𝑒𝑙𝑒𝑠” otrzymamy, jako wynik dołączenia zdanie

„𝐴𝑟𝑦𝑠𝑡𝑜𝑡𝑒𝑙𝑒𝑠 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Zauważmy jeszcze, że jeżeli do naszego przykładowego funktora dołączyć nazwę pustą, na przykład „𝑘𝑤𝑎𝑑𝑟𝑎𝑡𝑜𝑤𝑒 𝑘𝑜ł𝑜”– to wynikiem dołączenia również będzie zdanie, (co prawda fałszywe, ale to nam nic tu nie przeszkadza) „𝑘𝑤𝑎𝑑𝑟𝑎𝑡𝑜𝑤𝑒 𝑘𝑜ł𝑜 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”.

Dołączając zaś do naszego funktora nazwę ogólną, na przykład „𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘”, otrzymamy, jako wynik dziwoląg „𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒” (nie wiadomo tu, czy chodzi o każdego człowiek a, czy o przynajmniej niektórych, czy najwyżej niektórych czy też o pewnego wskazanego człowieka).

Funktorami zdaniotwórczymi od jednego argumentu jednostkowego są też wszystkie następujące wyrażenia polskiego języka graficznego: odpoczywa, żyje, umiera, jest człowiekiem, jest ssakiem jest kręgowcem, jest robotnikiem.

3.2.4.01. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu ogólno nazwowego, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do dowolnej nazwy zawsze daje łącznie z nią zdanie.

Przykład. Funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu ogólno zdaniowego jest wyrażenie

„𝑝𝑒𝑤𝑖𝑒𝑛 … 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Istotnie, przez dołączenie do naszego przykładowego wyrażenia nazwy

„𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘” otrzymamy zdanie „𝑝𝑒𝑤𝑖𝑒𝑛 𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗”. Tak samo dołączenie do naszego wyrażenia przykładowego nazwy ogólnej „𝑚ęż𝑐𝑧𝑦𝑧𝑛𝑎” daje, jako wynik zdanie

„𝑝𝑒𝑤𝑖𝑒𝑛 𝑚ęż𝑐𝑧𝑦𝑧𝑛𝑎 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Ale to nie wszystko, dobraliśmy, bowiem dopiero dwie nazwy, (przy czym obie były ogólne) i okazało się, że przez dołączenie otrzymamy zdanie; nie wiemy jeszcze wcale, czy zawszę otrzymamy wynik dołączenia taki, jakiego wymaga od nas wyjaśnienie 3.2.4.01. Czyńmy, więc dalsze próby! Łatwo dobrać niejedną jeszcze nazwę tak, żeby wszystko poszło gładko. Weźmy na przykład pod uwagę nazwę ogólną „𝑟𝑜𝑏𝑜𝑡𝑛𝑖𝑘”; jako wynik dołączenia otrzymamy znowu zdanie „𝑝𝑒𝑤𝑖𝑒𝑛 𝑟𝑜𝑏𝑜𝑡𝑛𝑖𝑘 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. Spróbujmy teraz dołączyć nazwę jednostkową, na przykład „𝐴𝑟𝑦𝑠𝑡𝑜𝑡𝑒𝑙𝑒𝑠”, w wyniku otrzymamy dość dziwaczne wprawdzie wyrażenie, które jednak bez trudu można uznać za zdanie. Mamy tu na myśli wyrażenie

„𝑝𝑒𝑤𝑖𝑒𝑛 𝐴𝑟𝑦𝑠𝑡𝑜𝑡𝑒𝑙𝑒𝑠 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑢𝑗𝑒”. A teraz spróbujemy dołączyć nazwę pustą, na przykład nazwę

„𝐴𝑟𝑐ℎ𝑖𝑚𝑒𝑑𝑒𝑠 𝑛𝑖𝑒 𝑏ę𝑑ą𝑐𝑦 𝐴𝑟𝑐ℎ𝑖𝑚𝑒𝑑𝑒𝑠𝑒𝑚”. Wynikiem dołączenia będzie znowu zdanie (fałszywe, dziwaczne, ale zdanie).

3.2.4.10. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od dwu argumentów jednostkowo nazwowych, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do dwu nazw, z których każda jest pusta lub jednostkowa zawsze tworzy łącznie z nimi zdanie.

Przykład. Funktorem zdaniotwórczym od dwóch argumentów jednostkowo nazwowych jest wyrażenie „𝑗𝑒𝑠𝑡 𝑚𝑛𝑖𝑒𝑗𝑠𝑧𝑦 𝑜𝑑”. Weźmy teraz pod uwagę dwie nazwy, nazwę „𝑃𝑖𝑜𝑡𝑟” i nazwę

„𝐽𝑎𝑛”. Wypiszmy te nazwy łącznie ze wspomnianym funktorem, a otrzymamy w wyniku zdanie następujące: Piotr jest mniejszy od Jana. (Sprawę deklinacji pomijamy, jako omówioną w wyjaśnieniu 3.1.1.01).

3.2.4.11. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od dwu argumentów ogólno nazwowych, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do dwu dowolnych nazw daje zawszę zdanie.

Przykład. Funktorem zdaniotwórczym od dwu argumentów ogólno-nazwowych jest wyrażenie

„𝑘𝑎ż𝑑𝑦 … 𝑗𝑒𝑠𝑡 𝑚𝑛𝑖𝑒𝑗𝑠𝑧𝑦 𝑜𝑑 𝑘𝑎ż𝑑𝑒𝑔𝑜 …”. Dołączmy dwie nazwy, mianowicie „𝑙𝑖𝑠” i „𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘”, a otrzymamy, jako wynik zdanie „𝑘𝑎ż𝑑𝑦 𝑙𝑖𝑠 𝑗𝑒𝑠𝑡 𝑚𝑛𝑖𝑒𝑗𝑠𝑧𝑦 𝑜𝑑 𝑘𝑎ż𝑑𝑒𝑔𝑜 𝑐𝑧ł𝑜𝑤𝑖𝑒𝑘𝑎”.

3.2.4.20. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od 𝑛 argumentów jednostkowo nazwowych, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do 𝑛 nazw, z których każda jest pusta lub jednostkowa, daje zawszę zdanie.

Przykład. Funktorem zdaniotwórczym od trzech argumentów nazwowych jest wyrażenie

„𝑖 . . . 𝑠ą𝑟𝑜𝑑𝑧𝑖𝑐𝑎𝑚𝑖 …”. Z funktora tego i trzech nazw następujących: Adam, Czesława, Bolesław, budujemy zdanie „𝐴𝑑𝑎𝑚 𝑖 𝐶𝑧𝑒𝑠ł𝑎𝑤𝑎 𝑠ą 𝑟𝑜𝑑𝑧𝑖𝑐𝑎𝑚𝑖 𝐵𝑜𝑙𝑒𝑠ł𝑎𝑤𝑎”. (Znowu pomijamy sprawę deklinacji, jako już wyjaśnioną).

3.2.4.21. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem zdaniotwórczym od n, argumentów ogólno nazwowych, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do n dowolnych nazw - daje zawsze zdanie.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1.

3.2.5.FUNKTORY NAZWOTWÓRCZE OD ARGUMENTÓW NAZWOWYCH Od funktorów zdaniotwórczych przejdziemy teraz do funktorów nazwotwórczych.

3.2.5.00. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem nazwotwórczym od 𝑛 argumentów jednostkowo nazwowych, zamiast mówić, że po dołączeniu do tego wyrażenia 𝑛 nazw pustych lub jednostkowych otrzymujemy zawsze w wyniku nową nazwę pustą lub jednostkową.

Przykład. Funktorem jednostkowo-nazwotwórczym od jednego argumentu jednostkowo nazwowego jest każde z wyrażeń: ojciec, matka. Jeżeli do funktora „ojciec” dołączyć nazwę jednostkową, na przykład „Jan”, to otrzymamy w wyniku nazwę jednostkową „ojciec Jana”.

3.2.5.10. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem nazwotwórczym od 𝑛 argumentów ogólno nazwowych, zamiast mówić, że po dołączeniu do tego wyrażenia 𝑛 nazw dowolnych zawsze otrzymujemy w wyniku nazwę pustą lub jednostkową.

Przykłady. Funktorami jednostkowo nazwotwórczymi od jednego argumentu ogólno nazwowego są wyrażenia następujące: najmniejszy, największy, najniższy, najwyższy, jeżeli jest pewne, że wśród ogółu przedmiotów nie istnieje więcej niż jeden przedmiot najmniejszy, nie istnieje więcej niż jeden przedmiot największy, np. jeżeli do funktora „najniższy” dołączymy nazwę ogólną „człowiek”, to otrzymamy w wyniku nazwę jednostkową „najniższy człowiek”.

Jeżeli do funktora „największy” dołączymy nazwę ogólną „liczba naturalna”, to otrzymamy, jako wynik nazwę pustą „największa liczba naturalna”. (Nazwa ta jest pusta, gdyż nie istnieje wśród liczb naturalnych liczba największa).

3.2.5.20. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem ogólno-nazwotwórczym od 𝑛 argumentów jednostkowo nazwowych, zamiast mówić, że po dołączeniu do tego wyrażenia 𝑛 nazw pustych lub jednostkowych zawszę otrzymamy w wyniku nazwę.

Przykłady. Funktorami ogólno-nazwotwórczymi od jednego argumentu jednostkowo nazwowego są wyrażenia następujące: dziecko, syn, córka, wnuk, wnuczka, prawnuk. Jeżeli do

funktora, „dziecko” dołączyć nazwę jednostkową „Piotr”, otrzymamy w wyniku nazwę „dziecko Piotra”. Jeżeli Piotr nie ma dzieci, to nazwa ta jest pusta, jeżeli Piotr ma jedno tylko dziecko, to nazwa ta jest jednostkowa. Jeżeli wreszcie Piotr ma więcej niż jedno dziecko, to nazwa ta jest ogólna.

3.2.5.30. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorem ogólno nazwotwórczym od 𝑛 argumentów ogólno nazwowych, zamiast mówić, że po dołączeniu do tego wyrażenia 𝑛 dowolnych nazw otrzymamy w wyniku nazwę.

Przykłady. Funktorami ogólno-nazwotwórczymi od jednego argumentu ogólno-nazwowego są wyrażenia: człowiek dorosły tej wagi, co … ; człowiek dorosły tego wzrostu, co … .

Dołączając do funktora „człowiek dorosły tej wagi, co …’’ nazwę ogólną „dwuletnie dziecko”

otrzymamy, jako wynik nazwę (zapewne pustą) „człowiek dorosły tej wagi, co dwuletnie dziecko”.

Dołączają do funktora „człowiek dorosły tego wzrostu, co …” nazwę jednostkową „Tadeusz Kościuszko w chwili ukończenia lat dwudziestu” otrzymamy, jako wynik dołączenia nazwę (zapewne ogólną) „człowiek dorosły tego wzrostu, co Tadeusz Kościuszko w chwili ukończenia lat dwudziestu’’.

Poznaliśmy - zatem, w podrozdziale niniejszym, cztery rodzaje funktorów nazwo twórczych od argumentów nazwowych, mianowicie:

1) Funktory jednostkowo-nazwotwórcze od argumentów jednostkowo nazwowych.

2) Funktory jednostkowo-nazwotwórcze od argumentów ogólno-nazwowych.

3) Funktory ogólno-nazwotwórcze od argumentów jednostkowo nazwowych.

4) Funktory ogólno-nazwotwórcze od argumentów ogólno-nazwowych.

Trzeba jeszcze dodać, że dalecy jesteśmy od wyczerpania w ten sposób wszystkich funktorów nazwo twórczych od argumentów nazwowych, mimo to jednak dalej tego tematu - rozwijać nie będziemy.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1.

3.2.6.INNE FUNKTORY Omówiliśmy kilka rodzajów funktorów, mianowicie:

1) Funktory zdaniotwórcze od argumentów zdaniowych;

2) Funktory zdaniotwórcze od argumentów nazwowych;

3) Funktory nazwotwórcze od argumentów nazwowych.

Czytelnikowi nasunie się niewątpliwie pytanie, czy istnieją nazwotwórcze od argumentów zdaniowych? Odpowiemy krótko, że istnieją, lecz omawianie ich w naszym krótkim kursie logiki, w zestawieniu z tematyką informatyki, nie jest potrzebne. Gdybyśmy zaś do naszej listy rodzajów funktorów dopisali funktory nazwotwórcze od argumentów zdaniowych, czy wtedy mielibyśmy wyliczone wszystkie rodzaje funktorów? Na to pytanie wypadnie nam odpowiedzieć negatywnie, gdyż istnieją jeszcze funktory zdaniotwórcze od argumentów funktorowych, na przykład funktor „jeżeli ... to” (użyty międzyzdaniowo) dołączony do funktorów „śpi” i

„odpoczywa” daje w wyniku zdanie, „jeżeli śpi, to odpoczywa”. Czy to np. wszystko? Otóż nie, w niejednym języku odnaleźć można obok funktorów zdaniotwórczych i nazwotwórczych jeszcze innego rodzaju funktory, mianowicie – funktory funktorotwórcze.

3.2.6.00. Wyjaśnienie. Mówimy, że wyrażenie jest funktorotwórczym od argumentów danego rodzaju, zamiast mówić, że wyrażenie to dołączone do swych argumentów daje łącznie nowy funktor.

Przykłady. Funktorem funktor twórczym bywa wyraz: „nie”(obok licznych innych ról, jakie spełnia w języku polskim). Weźmy pod uwagę wyrażenie „jest prawdą, że …”. Wiemy, ze jest to funktor (mianowicie funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu zdaniowego). Dołączmy do tego funktora wyraz „nie”, a otrzymamy w wyniku wyrażenie „nie jest prawdą, że …”.

Otrzymaliśmy, więc w wyniku dołączenia nowy funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu zdaniowego.

Każde z wyrażeń: każdy, tylko pewien, przynajmniej pewien – np., jest także funktorem funktor twórczym.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1.

3.2.7.WYRAŻENIA OKAZJONALNE

W językach naturalnych, zarówno graficznych jak i akustycznych, występują często wyrażenia, które same przez się nie mają ustalonego rozumienia. Nabierają one rozumienia zależnie od okoliczności, w których są użyte; na przykład zależnie od osoby, która dane zdanie wypowiada lub pisze. Niekiedy zaś znaczenie takiego wyrażenia zostaje ustalone przez gest (np. wskazanie ręką osoby, wypowiadającej lub piszącej dane zdanie). Wreszcie rozumienie takiego wyrażenia wyznaczają niekiedy wyrażenia sąsiednie. Takie i tylko takie wyrażenia nazywamy właśnie okazjonalnymi.

3.2.7.00. Wyjaśnienie. Mówimy, że dane wyrażenie jest okazjonalne, zamiast mówić, że wyrażenie to jest tak czy inaczej rozumiane w danym języku zależnie od okoliczności, w których zostaje ono użyte.

Uwaga: W językach naturalnych spotykamy wyrażenia okazjonalne będące zdaniami, nazwami lub funktorami.

Przykłady. Zdaniem okazjonalnym jest wyraz „tak”, ma on takie czy inne rozumienie w zależności od pytania, po którym wyraz ten następuje. Wśród rożnych nader ról spełnianych w języku polskim przez wyraz „nie” bywa on również zdaniem okazjonalnym; rozumienie jego jest uzależnione od poprzedzającego bezpośrednio pytania. Nazwami okazjonalnymi są wyrażenia:

ja, ty, on, tu, tam, tutejszy, tamtejszy, teraźniejszy, przeszły, przyszły. Okazjonalnymi funktorami zdaniotwórczymi od jednego argumentu jednostkowo zdaniowego są wyrażenia: czyni to, czyni tamto, czyni tak. Podamy jeszcze jeden przykład (tym razem nieco bardziej skomplikowany) funktora okazjonalnego. Funktorem tym jest wyrażenie „… porusza się …”. Jak wiadomo ruch jest względny, żadne ciało nie porusza się w jakimś absolutnym sensie, lecz względem jakiegoś układu odniesienia?

W konsekwencji mamy do czynienia z funktorem zdaniotwórczym od dwu argumentów nazwowych „… porusza się względem …”, występującym na przykład w zdaniu „Słońce porusza się względem danego układu inercyjnego”. Oprócz funktora zdaniotwórczego od dwóch argumentów nazwowych „… porusza się względem …” używamy też okazjonalnego funktora zdaniotwórczego od jednego argumentu nazwowego „ … porusza się”, występującego na przykład w zdaniu „Słońce porusza się”. Funktor ten ma takie lub inne rozumienie w zależności od tego, jaki układ odniesienia jest ustalony przez sąsiadujące zdania. Okazjonalnym funktorem jednostkowo-nazwotwórczym od jednego argumentu ogólno-nazwowego jest wyraz „ten”, choćby, dlatego, że

wyraz „człowiek” jest nazwą ogólną, a wyrażenie „ten człowiek” jest jednostkową nazwą okazjonalną.

Piśmiennictwo: Greniewski H. G.2.1. , Kotarbiński T. K.5.1, K.5.2.