rzenia Głównego Urzędu Statystycznego do końca roku 1928
REGULAMIN ODDZIAŁU DRUKARSKIEGO art. 1
W celu ścisłego ujednostajnienia techniki prac drukarskich Głównego Urzędu Staty
stycznego oraz dla scentralizowania prac wchodzących w zakres drukarstwa tworzy się w Wydziale Prezydjalnym Oddział Dru
karski.
art. 2
Zakres pracy Oddziału Drukarskiego obejmuje wszystkie wydawnictwa perjodycz- ne i nieperjodyczne Urzędu oraz druki (for
mularze, sprawozdania). Zatem należeć tu będą: Wiadomości Statystyczne, Statystyka Pracy, Kwartalnik Statystyczny, Rocznik Statystyki, Statystyka Polski, Skorowidz Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej,Kwar
talnik Handlu Zagranicznego, Rocznik Han
dlu Zagranicznego oraz wszelkie inne wy
dawnictwa i druki.
art. 3
Skład osobowy Oddziału Drukarskiego stanowią: Kierownik i korektorzy stali i cza
sowo przydzieleni.
art. 4
Do kompetencji Oddziału Drukarskiego należy:
1) Przyjmowanie z wydziałów wszystkich rękopisów przeznaczonych do druku, które
HISTORJA OGÓLNA GLOWNEGO URZĘDU STATYS T YCZNEGO 155
należy składać Kierownikowi Oddziału Dru
karskiego.
2) Przygotowanie techniczne rękopisów.
3) Przeprowadzanie korekty.
4) Podpisywanie do druku gotowych ko
rekt.
5) Wyznaczanie gatunku i ilości papieru potrzebnego na dane wydawnictwo.
6) Określanie w umowach z drukarniami artykułów, omawiających normalny i termi
nowy bieg korekt i druku.
7) Korekta formularzy i druków.
8) Sprawdzanie ostateczne wykonania druków i wydawnictw.
9) Faktyczne sprawdzanie rachunków za wykonane prace drukarskie.
10) Przeprowadzanie kalkulacji poniesio
nych kosztów przy druku wydawnictw.
art. 5
Oddział Drukarski winien otrzymywać rękopisy aprobowane do druku z podpisem Naczelnika Wydziału, w którym tablice zo
stały sporządzone i tak przygotowane, by wymagały tylko technicznego opracowania.
Wszelkie poprawki autorskie w korektach (powstałe wskutek niedokładności opraco
wania rękopisów) nie są dopuszczalne i mo
gą być tylko wyjątkowo wprowadzane, a o ile chodzi o poprawki powodujące zmianę układu za zgodą Dyrektora. Uzupełnianie tablic do Wiadomości Statystycznych bieżą- cemi danemi jest dozwolone. Każdy Wydział przed przystąpieniem do opracowania ręko
pisów do jakiegokolwiek wydawnictwa musi się porozumieć z Kierownikiem Oddziału Drukarskiego, czy projektowany przez W y
dział rozmiar tablicy jest dogodny pod względem drukarskim. Oddział Drukarski jest obowiązany przyjąć tylko tę tablicę, której układ pod względem drukarskim zo
stał opracowany wspólnie z Kierownikiem Oddziału Drukarskiego. Nie dotyczy to tych tablic, które już były drukowane, lub które należą do tablic perjodycznych.
art. 6
Rękopisy do wydawnictw winny być spo
rządzane czysto, czytelnie, napisane na ma
szynie lub atramentem (nie kopjowym).
Wszelkie poprawki w rękopisie winny być wprowadzane atramentem czerwonym. Ręko
pisy podlegające tłumaczeniu przez Biuro Tłumaczeń winny mieć zostawione w tym celu miejsce.
art. 7
Z chwilą doręczenia przez Wydział ręko- kopisu Kierownikowi Oddziału Drukarskiego, techniczne opracowanie jego i estetyczne ułożenie treści oraz wszelkie obowiązki wy
dania drukiem wydawnictwa należą do kom
petencji Oddziału Drukarskiego.
art. 8
Pod pojęciem „techniczne opracowanie dostarczonych przez Wydział rękopisów“
rozumie się oznaczanie dla drukarni formatu, rodzaju pism, miejsca na kolumnie, numeracji stron, treści paginy i t. p. wskazówki dla drukarza. Ewentualne zmiany układu tablic, dokonanie których byłoby niezbędne przy technicznem opracowaniu rękopisu lub zmia
ny przy łamaniu należą do Oddziału Dru
karskiego w porozumieniu z Naczelnikiem odnośnego wydziału. Jednak obowiązkiem Wydziału dostarczającego rękopisu jest do
starczanie rękopisu, w którymby zasady przy
jęte przy druku wydawnictw Urzędu były uwzględnione.
art. 9
Kierownik Oddziału Drukarskiego prze
kazuje rękopis do Biura Tłumaczeń celem dokonania potrzebnych tłumaczeń tudzież celem czytania korekt w językach obcych.
Za punktualne wykonanie tych prac jest odpowiedzialny kierownik Biura Tłumaczeń.
W razie zachodzących wątpliwości, która z prac oddanych Biuru Tłumaczeń jest najpil
niejsza decyduje Naczelnik Wydziału Bre
zy djalnego.
art. 10
Wszelkie niezbędne poprawki Wydziału, winny być przeprowadzone jedynie w pierwszej korekcie. W tym celu poszcze
gólnym wydziałom będzie dostarczona pierwsza korekta dla poczynienia na niej poprawek oraz podania ewentualnych zmian redakcyjnych w myśl art. 5. Dla sprawdze
nia poczynionych poprawek Naczelnik odnoś
nego Wydziału otrzymuje drugą korektę.
art. 11
Oddział Drukarski jest całkowicie odpo
wiedzialny za zgodność korekty podpisanej do druku z treścią rękopisu i poprawek uskutecznionych w myśl art. 10. Jednak Oddział Drukarski jest obowiązany do sumo
wania i sprawdzania zgodności sum znajdu
jących się w danym rękopisie. O ile by własne siły Oddziału względnie Wydziału Prezydjalnego nie wystarczały, porozumie się
Naczelnik Wydziału Prezydjalnego z Naczel
nikiem odnośnego Wydziału o przydzielenie odpowiednich sił.
art. 12
Oddział Drukarski przedstawia po poro
zumieniu z kompetentnym wydziałem do aprobaty Pana Dyrektora terminy składania rękopisów oraz korekt. Terminy dla wydaw
nictw perjodycznych zostaną określone osob- nem rozporządzeniem wewnętrznem.
Celem terminowego ukazywania się wy
dawnictw Głównego Urzędu" Statystycznego Panowie Naczelnicy Wydziałów mają pole
cone ścisłe przestrzeganie terminów dostar
czania rękopisów do poszczególnych wydaw
nictw. Rękopisy spóźnione będą przyjmo
wane jedynie za uprzedniem uzyskaniem zgody Dyrektora.
art. i3
Terminy dostarczania rękopisów wszel
kich wydawnictw i korekt przez Oddział Drukarski do drukarni jako też i z drukarni ustala Kierownik Oddziału Drukarskiego, w ten sposób aby terminy ukazywania się wy
dawnictw były ściśle dotrzymywane.
art. 14
Kierownik Oddziału Drukarskiego jest odpowiedzialny za wykonywanie postanowień niniejszego regulaminu i za sprawne wyko
nywanie wszelkich robót drukarskich.
art. 15
Wszelkie uprzednie zarządzenia wydane w tej mierze zostaną z chwilą wejścia w ży
cie niniejszego regulaminu skasowane.
art. 16
Z chwilą wejścia w życie niniejszego re
gulaminu wszystkie prace drukarskie Urzędu oddane do druku, a jeszcze niewykończone przechodzą do kompetencji Oddziału Dru
karskiego. Ewentualne wyjątki ustali Dyrek
tor na wniosek Naczelnika Wydziału Pre
zydjalnego.
art. 17
Regulamin niniejszy wchodzi w życie z dniem 16 stycznia 1926 r.
W arszaw a dnia 16 stycznia 19 2 6 r.
Scentralizowanie trzech prac, wchodzą
cych w zakres drukarstwa, a więc 1) przy
gotowanie rękopisów, 2) poprawianie ko
rekty, 3) podpisanie do druku gotowych ko
rekt dla wszystkich bez wyjątku wydawnictw w Oddziale Drukarskim dało możność ujedno
stajnienia formy i nadania jednolitego cha
rakteru wydawnictwom Urzędu. Z tą chwilą został ostatecznie ustalony format wydaw
nictw, faktycznie stosowany już poprzednio, w dwóch rozmiarach, jeden dla wydawnictw perjodycznych w wymiarze 21x 2 7 cm. i drugi większy dla tomów Statystyki Polski w wymiarze 25x34 cm.
Z wyżej podanego regulaminu Oddziału Drukarskiego widzimy, że obowiązki Oddziału Drukarskiego można określić w ten sposób:
„Zadaniem Oddziału Drukarskiego jest możli
wie najszybciej, najestetyczniej, w formie naj
przystępniejszej dla czytelnika opublikować materjał dostarczony przez wydziały a po- zatem przeczytać korekty i zbilansować tab
lice celem stwierdzenia obliczeń i sum poda
nych w tablicach“ .
Chcąc to wykonać, potrzeba tylko perso
nelu wyszkolonego w czytaniu korekt. Cała trudność w czytaniu korekt układu tabela
rycznego, a ten przeważa w publikacjach Urzędu polega na b. łatwem przepuszczeniu błędów składu, gdyż liczba jest pojęciem zupełnie oderwanem, nie wiążącem się zupeł
nie z sąsiednią liczbą, a zatem i kontrola samego siebie jest b. trudna. Przy czytaniu tekstu te trudności są niewielkie, albowiem słowa wiążą się w pewną całość i wtedy, na
wet nie posiłkując się rękopisem, łatwo usunąć błąd.
Drugiem zadaniem korekty jest zbilanso
wanie tabel, celem uzgodnienia poszczegól
nych cyfr i sprawdzenia sum ogólnych. To zadanie jest wykonywane przez personel Oddziału Drukarskiego, który w najwyższym stopniu rozwoju posiadał 17 korektorów i jednego wyjątkowo uzdolnionego bilansistę.
Samą technikę przeprowadzania prac przy druku publikacyj Głównego Urzędu Staty
stycznego dzielimy na poszczególne etapy:
1. przygotowanie rękopisu, 2. czytanie korek
ty, 3. podpisywanie do druku, 4. sprawdzanie już opublikowanych prac.
Przygotowanie rękopisu. To pojęcie obej
muje takie prace jak wyznaczenie rodzaju druku dla poszczególnych tabel, układ tabeli, rozmieszczenie poszczególnych wierszy i t. p.
wskazówki dla zecera.
Należyte przygotowanie rękopisu stanowi połowę pracy przy druku wydawnictwa, od tego zależy, czy w dalszych etapach tej pracy będziemy mieli już tylko pracę korektorską, czy będziemy musieli zająć się usuwaniem tych usterek, które w samym rękopisie nie by
ły usunięte. Celowość skrupulatnego prze
HTSTORJA OGÓLNA GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO 157
patrzenia rękopisu nie da się zaprzeczyć choćby dlatego, że zmniejsza to koszta druku, a ułat
wia niepomiernie sama, pracę korektorska,.
To też na przygotowanie rękopisów na
leży kłaść bardzo mocny nacisk i starać się je przesyłać do drukarni w takiej formie, by później w korekcie nie przeprowadzać zmian zasadniczych.
Drugim etapem jest czytanie korekty, ta właściwa praca korektora, bardzo mozolna i pozostaja,ca czasami bez możliwości kontroli.
Chcąc doprowadzić czytanie korekty do per
fekcji, zasadą przyjętą przez Oddział Dru
karski jest dwuosobowa korekta, t. j. że jeden korektor czyta głośno z rękopisu, gdy drugi korektor sprawdza odbitkę drukarską.
Ten system posiada tę przewagę nad syste
mem jednoosobowym, że wyklucza autosu
gestię, gdyż przy czytaniu przez jedną osobę i rękopisu i korekty zachodzi ten wypadek, że w świadomości korektora pozostaje ta cyfra, którą widział ostatnią i ją uznaje za słuszną, a ponieważ ostatnie wrażenie wzro
kowe jest najsilniejsze, ulega korektor złu
dzeniu i przyjmuje liczbę za zgodną z ręko
pisem.
Te możliwości są usunięte przy dwu- osobowem czytaniu korekty, a mianowicie w momencie przejmowania wrażenia wzro
kowego słyszy on powtórzenie tego słowa lub liczby przez głos czytającego rękopis, w ten sposób otrzymuje potwierdzenie swe
go wrażenia wzrokowego; możliwość błędu jest jedyna, że korektor się przesłyszy w po
danej cyfrze, wówczas błąd nie będzie wy
kryty. By i tę ewentualność usunąć, Oddział Drukarski wprowadza ponowne czytanie z rę
kopisem egzemplarza drugiej korekty przez innych korektorów, niż ci co czytali pierw
szą korektę. Ten sposób czytania korekty daje maximum gwarancji bezbłędnego dru
kowania tabel w porównaniu z rękopisem.
Należy także nadmienić, że wydział (ew.
autor), który sporządzał rękopisy, otrzymuje również do czytania pierwszą i drugą korektę.
Praca wydziału w tym wypadku ogranicza się do kontroli logicznej, zaś mechaniczne dopilnowanie zgodności rękopisu z korektą, jak wynika z powyższego, należy do Oddzia
łu Drukarskiego, gdyż on rozporządza do tego przeznaczonym personelem.
Poza tem ogólną kontrolę nad całą pracę sprawuje Komitet Redakcyjny.
Po przeprowadzeniu drugiej korekty na
stępuje trzeci stopień kontroli—bilansowanie, który w większości wypadków jest już kon
trolą zgodności rękopisu co do sum poda
nych, gdyż bilansowanie może wykryć albo błąd korekty, co przy dwukrotnem czytaniu z rękopisem jest b. rzadkim błędem, albo błąd w rękopisie, który należy już do spro
stowań poszczególnych wydziałów.
Tak wykonana korekta wraca ponow
nie do drukarni w celu wniesienia tych zmian na formy i powraca do Oddziału Dru
karskiego dla sprawdzenia i poczynienia ostatecznych zmian lub uzupełnień. Dopiero wówczas następuje aprobata do druku, po uprzedniem pozostawieniu w Oddziale Drukar
skim kopji odbitki z poczynionemi zmianami, a to w celu sprawdzenia w wydanej publi
kacji, czy zmiany polecone drukarni były właściwie wykonane, w przeciwnym razie by móc dokonać sprostowania.
Byłby to w zarysie plan pracy korektora Oddziału Drukarskiego. Celem ułatwienia pracy przy poszczególnych wydawnictwach i korektach, korekty są stemplowane od- powiedniemi stemplami i wciągane do kontro
lek, które dają obraz przebiegu pracy przy danem wydawnictwie, co szczególnie jest pożądane przy terminowości wydawnictw, gdyż daje możność śledzenia całokształtu pracy tak w drukarni jak i wewnątrz Od
działu Drukarskiego.
Ważnem zadaniem Oddziału Drukarskie
go, które nie może być pominięte milcze
niem, jest terminowe wykonanie publikacyj.
Terminy oddawania rękopisów do druku jak również ukazywania się poszczególnych wy
dawnictw Głównego Urzędu Statystycznego zostały ustalone w szeregu zarządzeń. We
wnętrzna organizacja Oddziału Drukarskiego została tak nastawiona, że, przy dostarczeniu w terminie rękopisu, oczywiście w określo
nej już z zgóry ilości kolumn, a także przy terminowem zwracaniu w czasie druku korekt przez wydziały (względnie autorów), ukaza
nie się publikacji nie może ulec opóźnieniu.
Osiągnięcie tego, ażeby terminy przesy
łania do Oddziału Drukarskiego rękopisów i korekt autorskich były ściśle przestrzegane, nie należało do zadań łatwych, albowiem, szczególnie zwrot korekt, bardzo często ze względów niezależnych od wydziałów (lub autorów) ulegał zwłoce. Dla tego też Oddział Drukarski w celu sharmonizowania tej pracy siłą rzeczy musiał nawiązać bardzo ścisły kontakt z Sekretarjatem Komitetu Redakcyj
nego, w kierunku bardzo drobiazgowego informowania go, że każdy przekazany w terminie spóźnionym rękopis, a szczególnie korekty autorskie, niezależnie od przyśpie
szonej pracy w Oddziale Drukarskim, prze
kreślają termin ukazania się wydawnictwa, gdyż drukarnia nie będzie mogła nadrobić straconego przez opóźnienie czasu.
Ten punkt pracy Oddziału Drukarskiego był bardzo trudny do wykonania choćby dlatego, że termin pozostawiony na samą pracę ko- rektorską był nieraz tak krótki, że najmniej
sze opóźnienie w korekcie pociągało za sobą opóźnienie całości publikacji. Z drugiej stro
ny chcąc zapewnić dla każdego wydawnictwa termin ukazania się, należało w ten sposób ułożyć kalendarz terminów, by takowe nie pokrywały się z sobą;w przeciwnym razie trze
ba byłoby albo rezygnować z poszczególnych terminów albo posiadać tak wielki personel korektorski, który mógłby w każdej chwili dokonać korekty. Jednak byłoby to niemoż
liwe z tych względów, że w pewnych okre
sach nie byłoby co do roboty, gdy w następ
nym okresie nastąpiłoby przeciążenie perso
nelu, co znów ujemnie odbiłoby się na war
tości czytanej korekty.
Ilustracją sprawności Oddziału Drukar
skiego niech będzie ten fakt, że uprzednio przed reorganizacją na opublikowanie danych zawartych na 12—16 kolumnach Wiadomości Statystycznych potrzeba było 8 dni robo
czych, gdy dziś na opublikowanie 48 kolumn tychże Wiadomości .Statystycznych — tylko 10 dni roboczych. Sam fakt mówi za siebie.
Na dokonanie tych prac Oddział Drukarski poświęcił rok pracy i można powiedzieć, że dopiero pod koniec 1927 roku organizacja Oddziału Drukarskiego tak wewnątrz (korek
torzy) jak i zewnątrz (odpowiednio dobrane i wyszkolone drukarnie) była przygotowana do tych potrzeb, jakie jej zakreślił regulamin.
Po dokonaniu tych prac w dziedzinie organizacji korekty wyłonił się projekt wy
konywania druku publikacyj Urzędu we własnym zakresie.
Miało to na celu doprowadzenie do do
skonałości samej formy zewnętrznej wydaw
nictw jak również i terminowości przez mo
żność bezpośredniego oddziaływania na oba czynniki przy druku wydawnictw t. j. na dru
karnię i korektę.
Jednak warunki miejscowe jak brak lo
kalu i trudności prawne stworzenia takiej placówki zmusiły Urząd do poniechania pla
nu zakrojonego na szeroką skalę.
Jak zaznaczyłem na wstępie, oprócz dru
ku publikacyj Urząd musiał przeprowadzić druk i korektę formularzy i ankiet, potrzeb
nych przy badaniach prowadzonych przez Urząd.
Dotychczasowa zapotrzebowanie na druki i formularze Urzędu było pokrywane przez zamówienia w drukarniach prywatnych i, jak praktyka wykazała, trzeba się było uciekać nieraz do drukarń prowincjonalnych (Piotr
ków — Toruń) aby móc sprostać zadaniu.
Wykonywanie formularzy Urzędu w' drukar
niach prywatnych miało tę stronę ujemną, że nieraz trzeba było godzić się na opóźnienie terminu, jak i liczenie się z odległym tran
sportem, który obciążał wydatki na druk.
Poza tem samo wykonanie formularzy było bardzo niejednolite, gdyż w wypadku szyb
kiego zapotrzebania formularzy Urząd musiał uciekać się do zaangażowania kilku drukarń, a wówczas już nie mogło być mowy o jednolitym układzie tabel i jednakowym do
borze czcionek.
To też i w tym względzie Urząd po
szedł po linji centralizacji i z momentem utworzenia Oddziału Drukarskiego i prace przy druku formularzy zostały objęte regulami
nem.Dało to tę dogodność, że w jednych rę
kach pozostały wszystkie etapy pracy przy formularzu od momentu przesłania rękopisu do drukarni aż do potwierdzenia faktu wyko
nania roboty.
Jak już zaznaczyłem, trudność przy druku formularzy nasuwała się w tym wypadku, gdy szło o wybór drukarni, któraby wyko
nała druk czysto i możliwie najidealniej pod względem układu.
Trudność ta została usunięta przez stwo
rzenie wewnątrz Oddziału Drukarskiego wia- snego zakładu drukarskiego, wyposażonego w' niezbędne maszyny do wykonania wszel
kich zamówień Urzędu z dziedziny druku formularzy i blankietów'.
W tym celu został nabyty komplet ma
szyn drukarskich i odpowiednio zaopatrzona zecernia w czcionki, i z tą chwilą wszelkie zamówienia na druki Urząd pokrywka wre własnym zakresie.
Daje to oprócz korzyści materjalnych i tę dogodność, że usuwa zbędną w tym wypadku procedurę wewmętrzno—biurowm przy zama
wianiu formularzy, szybsze wykonanie i ułat
wienie w biurowmści (zbędne jest ogłaszanie przetargów, konkursy).
Od chwili uruchomienia tego warsztatu praca Oddziału Drukarskiego dzieli się na dwa zasadnicze działy, korektę i wykonywanie formularzy, prowadzone niezależnie od siebie.
DR. TA D EU SZ SA S-JA W O R SK I