... '
H ISTO RJA OGÓLNA GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO 71
Zestawienie dla urzędników, posiadają- cych średnie wykształcenie, przedstawia się, jak następuje:
Wykształcenie średnie
ukończone (8— 7 kl.) Męż
czyźni Kobiety Razem
O g ó łe m ... 16 89 105
% ... " ,3 3 6 ,9 2 7 .4
F ilo lo g ic z n e ... 8 50 58
R e a ln e ... 6 2 8
H a n d lo w e ... 2 8 10
N ieznane... — 29 29
Odsetek urzędników, posiadających wy
kształcenie średnie, jest znacznie wyższy wśród kobiet, dla których przekracza 1/g.
W sumie dla obojga płci jest dość wysoki, przekraczając 1/i ogólnej liczby urzędników.
Dane o wykształceniu innych grup wy
kształcenia podajemy poniżej.
W ykształcenie średnie 6 klas
Rodzaj szkół Męż- j
czyźni IKobiety Razem
Ogółem... • 15 50 65
% ... 10 ,6 20,7 7 7,0 F ilo lo g ic z n e ... 6 2 8
R e a ln e ... 4 2 6
H a n d lo w e ... 1 1 0 1 1
S p e c j a l n e ... 1 — 1 I n n e ... 1 — 1
N i e z n a n e ... 2 36 38 W ykształcenie średnie 4 klasy
Rodzaj szkól Męż
czyźni Kobiety Razem
Ogółem . . . . 6 40 46
% ... 4.2 16 ,6 J2yO F ilo lo g ic z n e ... — 1 1
R e a ln e ... • — 1 1
H a n d lo w e ... — 13 13 S p e c j a l n e ... 3 — 3 Setninarja . . . • ... 2 1 3 N ieznane... 1 24 25
W ykształcenie niższe ludowe
T yp szkól Męż
czyźni Kobiety Razem
Ogółem... 1 1 2
% ■ ... 0,7 0,4 o ,s b. a u s t r ja c k i e ... 1 — 1
obecne p o lsk ie ... — 1 1
W ykształcenie domowe . . • . — 3 3
% ... — G2 0,8
Odsetek osób, posiadających wykształce
nie średnie w zakresie czterech klas i niższe—
ludowe, jest stosunkowo nieznaczny, można więc naogół powiedzieć, że poziom wykształ
cenia urzędników Głównego Urzędu Staty
stycznego jest dość wysoki.
Dane o wysłudze lat urzędników podaje
my poniżej:
W ysługa lat
L i c z b a 0/10
czyźni Kobiety RazemMęż Męż
czyźni Kobiety Razem
0— 2 lat . 27 40 67 19,0 16,6 17,5
3 - 5 „ . 12 32 44 8,5 13,3 11,5
6 - 1 0 „ . 94 159 253 66,2 66,0 66,1
11-20 „ . 8 9 17 5,6 3,7 4,4
21 i więcej 1 1 2 0,7 0,4 0,5
Bardzo charakterystycznem jest, że odse
tek osób, mających wysługę lat od o—2, któ
ry wynosił w roku 1923 74,1%, w dniu 1. XI 1928 roku wynosił 17,5%. Najbardziej liczną staje się grupa mająca W3^sługę lat od 6 do 10 lat, do tej grupy należy 253 osób, t. j. 66,1%, możemy więc powiedzieć, że w listopadzie 1928 r. posiadał Główny Urząd Statystyczny kadry urzędników wyrobionych, gdyż prawie całkowicie ilość wysłużonych lat obejmowa
ła pracę w Głównym Urzędzie Statystycz
nym, pod tym względem więc Główny Urząd Statystyczny w 1928 r. był zupełnie w od
miennych warunkach niż nawet w r. 1923, nie biorąc pod uwagę lat wcześniejszych.
Rozdział IV. Wydatki i dochody Głównego Urzędu Statystycznego
A. W y d atk i i d o c h o d y G łó w n e g o U rz ę d u S t a t y s t y c z n e g o do dn. 1. X I 1919 r.
§ 25. Uwagi ogólne
Rozpatrując finanse Głównego Urzędu Sta
tystycznego w pierwszych 16 miesiącach jego istnienia, winniśmy sobie uprzytomnić, iż owe czasy różniły się pod względem finansowym od czasów naszych w kilku kierunkach, z których najważniejsze są następujące:
1) Podstawą prawną finansów Urzędu był, jak obecnie, budżet Urzędu, stanowiący część
budżetów państwowych. Budżet ten nie był jednak ustalany przez Parlament Państwa jak obecnie, ale przez Radę Ministrów na wniosek Ministra Skarbu. Wprawdzie stano
wił już art. 24 ustawy z 4 lutego 1918 roku o Radzie Stanu Królestwa Polskiego, iż Ra
da Stanu uchwala budżet administracji pań
stwowej przekazany polskim władzom
pań-stwowym. Gdy zaś skończyła się wraz z rzą
dami okupacyjnemi ta namiastka Sejmu Pol
skiego, a dekretem o zwołanie Sejmu Usta
wodawczego z dnia 5 lutego 1919 roku 1 Sejm Ustawodawczy został zwołany do miasta Warszawy na dzień 9 lutego 1919 roku, na
leżało uchwalenie budżetu państwowego a tem samem i budżetu Urzędu do najważniejszych obowiązków tegoż Sejmu suwerennego. Nie
stety nie troszczył się Sejm ówczesny o unor
mowanie budżetu państwowego, pozosta
wiając tę sprawę zupełnie Ministrowi Finan
sów i Radzie Ministrów. Układanie budżetu państwowego wymagało wówczas, gdy się tworzyły urzędy państwowe polskie i gdy z trzech części powstawało Państwo Polskie, mozołu nadzwyczajnego, a Sejm nie czuł się na siłach sprostać tej pracy. Ze względu na nadzwyczajne trudności połączone z układa
niem budżetu nie uchwalała też ówczesna Rada Ministrów budżetu na cały rok budże
towy, ale na krótsze jego części. I tak na- przykład posiadamy dla epoki, o której mo
wa tylko budżety półroczne, dopiero z dniem 1 lipca 1919 roku rozpoczął obowiązywać budżet ustalony na przeciąg 9 miesięcy, a więc obowiązujący po dzień 3i marca 1920 roku.
2) W epoce, o której mowa, nie wyka
zywał Główny Urząd Statystyczny żadnych dochodów własnych. W czasach owych nie była jeszcze zorganizowana statystyka handlu zagranicznego, dostarczająca największą część dochodów Urzędowi Statystycznemu. Urząd nie posiadał też jeszcze dostatecznej liczby publikacyj, których sprzedaż przynosiłaby dochód, nareszcie nie posiadał Urząd jeszcze własnego gmachu, któryby mógł przynosić dochód, jak widzieliśmy bowiem mieścił się Urząd wówczas w gmachu czynszowym pry
watnym. Z tego powodu wykazuje Urząd na początku swego istnienia tylko wydatki.
3) Największa część wydatków Urzędu była uskuteczniana w Warszawie, następo
wała więc w obowiązującej każdocześnie walucie, a więc wówczas w markach polskich.
Całe południe Rzeczypospolitej, a mianowi
cie b. zabór austrjacki i b. okupacja au- strjacka miała jednak wówczas walutę inną koronową i Urząd musiał uskuteczniać nie
które wypłaty uiszczane na południu naszego Państwa w koronach. Waluta koronowa przetrwała do pierwszej połowy 1920 roku, jednak straciła znaczenie dla Urzędu wcze
śniej na skutek ustawy z dnia 15 stycznia 1920 roku1 2 3, ustanawiającej markę polską prawnym środkiem płatniczym na całym obszarze Rzeczypospolitej. W tych dzielni
cach Rzeczypospolitej, w których dotychczas prawnym środkiem płatniczym była korona austrjacko-węgierska, mogły być wszelkie wypłaty w koronach dokonywane bądź w koronach, bądź w markach polskich w sto
sunku 70 marek polskich za 100 koron. Od tego czasu uskuteczniał więc Urząd wszyst
kie swoje wypłaty jedynie w markach.
Zresztą istniała korona na południu Państwa tylko jeszcze kilka miesięcy, bowiem ustawą z dnia 24 marca 1920 roku postanowiono, iż banknoty emitowane przez Bank Austrjacko- węgierski do dnia 27 października 1918 roku włącznie, a więc do rozpadnięcia się Austrji podlegają wymianie na obszarach b. zaboru i b. okupacji austro-węgierskiej na marki polskie według kursu 70 marek polskich za 100 koron. Wypłacone z budżetu w pierw
szej połowie 1919 roku w koronach kwoty przerachujemy więc na marki nie według wspomnianego urzędowego kursu, ale według kursu rzeczywiście wówczas obowiązującego5.
4) Ustalanie budżetu państwowego napo
tykało także ogromne przeszkody ze względu na chwiejność naszej waluty. Jak powyżej zaznaczono,obowiązywała w Warszawie marka polska, wartość tej marki była w ciągu ca
łego roku 1918 identyczną z marką niemie
cką, marka ta zaś ulegała w ciągu drugiej połowy 1918 roku względnie nieznacznym wahaniom. Marka niemiecka notowała wów
czas w Zurychu w trzecim kwartale 0,678 fran
ków, w czwartym kwartale zaś przeciętnie 0,676 franków. Ze względu, iż jedna marka niemiecka złota równa się 1,23457 franków złotych, dewaluacja marki niemieckiej nie wynosiła wówczas, w drugiej połowie 19x8 r., więcej, jak 44—45%. Markę polską winniśmy oczywiście przerachować na złote, złotych zaś posiadaliśmy dwa, mianowicie złoty z ro
ku 1924 i złoty z roku 1927. Złoty z roku 1924 równał się frankowi złotemu. Podstawą prawną tego złotego było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycz
nia 1924 roku w przedmiocie systemu mo
netarnego4 stanowiące, iż jednostką monetar
ną Rzeczypospolitej Polskiej jest złoty, za
wierający 9/31 części grama czystego złota.
Na 1 dolar północno - amerykański przy
pada takich złotych 5,18262. Podstawą
1 Dziennik Praw Państwa Polskiego N* , ppz. 217.
2 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr. 5, poz. 26.
3 Ob. Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej rok wydania l-szy, częsc 2-ga, str. 248.
4 Dziennik Ustaw Nr. 7, poz. 65.
HISTORJA OGÓLNA GŁÓWNEGO URZĘDU S T ATYSTYCZNEGO 73
prawną drugiego złotego jest rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zdn. i3 paździer
nika 1927 roku o stabilizacji złotego1. W myśl tego rozporządzenia wybija się obecnie z jednego kilograma czystego złota 5924,44 zło
tych, na x dolar przypada więc obecnie zło
tych 8,91410, Zloty według relacji 1 dolar = 5,18262 nazywamy tutaj złotym starym, zło
ty według relacji 1 dolar — 8,91410 — na
zywamy złotym nowym. Stary złoty równa się 1,72 nowego złotego. Kurs marek pol
skich w Zurychu wynosił więc:
Marek polskich Za zloty w złocie
stary nowy
Kwartał Ill-ci 1918 roku M7 0,85
< l 1,48 0,86
W roku 1919 wykazuje marka polska bardzo duże wahania. Jako miarę tych wa
hań bierzemy stosunek dolara do marki pol
skiej na giełdzie warszawskiej. Wtenczas nie był jeszcze dolar u nas tak wprowadzony jak obecnie i wskutek tego nie był przedmio
tem codziennych notowań na naszej giełdzie.
Zamiast notowań warszawskich musieliśmy więc dla pierwszego kwartału roku 1919 a następnie dla lipca i października tego ro
ku brać notowania giełdy krakowskiej oraz niektórych giełd zagranicznych. Główny Urząd Statystyczny ustalał wówczas miesięczny kurs walut zagranicznych, a więc miesięczny kurs dolara, jako przeciętną notowań z ostatnich siedmiu zebrań giełdowych w danym miesiącu.
Z tem zastrzeżeniem liczymy jako kurs do
lara w Warszawie marek polskich:
w styczniu ... . . . 9,80 )) lu t y m ...
V m a rc u ... . . . 11,65 n kw ietn iu ... ■ • • • *5,21 V m aju ... . . . 15,50 V c z e rw c u ... . . . 16,65 tt lip cu ...■ . . • 19,45 V sie rp n iu ...
V w rześniu... • • • -35,63 V październiku • • ■• • . . 47,89 Kurs dolara jest więc z końcem paździer
nika 1919 roku blisko cztery razy wyższy, niż z końcem stycznia tegoż roku.
Ze względu na szybki spadek marki pol
skiej, począwszy od roku 1919 nie nadaje się dla nas kurs przeciętny, obliczony według notowań ostatnich siedmiu zebrań giełdo
wych w miesiącu. Lepiej nadaje się dla obli
czenia wydatków Urzędu w pewnym mie
siącu kurs przeciętny, obliczony jako średnia arytmetyczna kursu z końca danego miesiąca
i miesiąca poprzedzającego. W ten sposób możemy obliczyć po raz pierwszy kurs prze
ciętny za miesiąc luty, jako średnią arytme
tyczną między kursem z końca stycznia i kursem z końca lutego 1919 roku.
Obliczając we wszystkich następnych miesiącach analogiczny kurs przeciętny, otrzy
mujemy, iż kurs przeciętny złotego w zlocie wynosił w r. 1919:
marek polskich za złoty w złocie
stary nowy
Styczeń . . • 1,89 1,10 Luty . . . . • I,97 LL5 Marzec . . . • 2,15 1,25 Kwiecień • 2,59 L 5i Maj . . . 2,96 1,73 Czerwiec . . . 3,10 1,82 Lipiec . . . • 3,48 2,o3 Sierpień . . . 4,93 2,86 Wrzesień • 6,48 3,77 Październik . 8,05 4,69
Cyfr właśnie co przytoczonych używamy, przeliczając miesięczne wydatki Urzędu na złote w złocie stare i nowe.
§ 26 Wydatki Głównego Urzędu Statystycznego w porów
naniu z budżetem Urzędu do czerwca 1919 roku włącznie
Nawiązując do tego cośmy powiedzieli w paragrafie poprzednim, przedstawimy w tym paragrafie budżet i wydatki Urzędu za dwa okresy budżetowe, mianowicie:
1) za czas od 1 lipca 1918 roku do 3i grudnia 1918 roku.
2) za czas od 1 stycznia 1919 roku do 3o czerwca 1919 roku.
Zaznaczamy, iż budżet pierwszy został jeszcze ustanowiony w czasie, gdy budżet Urzędu był częścią budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, kredyt na Urząd wy
eliminowano z budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podług pisma Ministerstwa Skarbu z dnia 11 sierpnia 1918 roku L. 3972.
Do wydatków okresu zaliczamy także wy
datki okresu ulgowego. Wydatki Urzędu według obu budżetów są obliczone w mar
kach; w koronach austrjackich preliminowano tylko w budżecie na pierwsze półrocze 1919 roku kwotę 58 100 koron, z pozycji tej wy
datkowano w kwietniu 1919 roku 47600 ko
ron, a to tytułem subwencji na zebranie ma- terjałów statystycznych, dotyczących zasie
wów i zbiorów. Z kwoty tej otrzymało Towarzystwo Rolnicze w Krakowie 27500 koron, Towarzystwo Gospodarskie we Lwo
wie zaś 20 100 koron. Ponieważ w kwietniu 1919 roku na giełdzie warszawskiej płacono za xoo koron 45,51 marek (kurs koron stal
l Dziennik Ustaw R. P, Nr. 66. Poz 7 9«>
wówczas nadzwyczajnie nisko) równa się kwota wypłacona kwocie 21 663 marek. Tak w budżecie na drugie półrocze 1918 roku, jak w budżecie na pierwsze półrocze 1919 roku preliminowano tylko wydatki zwyczajne.
W obu budżetach ostateczna suma kredytu przyznanego równa się sumie kredytu pier
wotnego; w ciągu czasokresu budżetowego nie zmieniono więc wcale kredytu pierwot
nego. Sumę kredytów i wydatków Urzędu podajemy przedewszystlciem w walucie orygi
nalnej, ponieważ jednak sumy oznaczone w markach nie dają właściwego obrazu, poda
jemy sumę wydatków czasokresu budżeto
wego także w złotych i to tak w złotych
Place etatowych urzęd
ników ...
ich polskich
37 300 23 933 66 600 63 550 Płace etatowych woź
nych i gońców . . . 1 300 1 600 4 065 4 065 Płace urzędników nie
etatowych i djetarju-
s z ó w ... 450 2 000 50 000 21 715 Płace woźnych i gońców
nieetatowych . . . . _ _ Inne wydatki w markach 500 290 2 200 1 650 Inne wydatki w koronach — — 58 10 0 47 600 obu czasokresach budżetowych wydatki Urzę
du są znacz*nie mniejsze od kredytów. W bu
dżecie Urzędu na drugie półrocze 1918 roku występuje to (by pominąć milczeniem mniej
sze pozycje) zwłaszcza przy pozycji płac urzędników etatowych, przy zakupie i repe
racji inwentarza, przy wydatkach na bibljo- tekę i przy wydawnictwach. W budżecie na I-sze półrocze 1919 roku spotykamy to samo zjawisko przy płacach urzędników nieetato
wych i djetarjuszach, przy kupnie maszyn do pisania i materjałach piśmiennych a zwłasz
cza przy wydatkach na druki i na bibljotekę i na prace organizacyjne. Na wydawnictwa w półroczu tem żadnych wydatków nie po
czyniono. Cyfry te rzucają światło bardzo charakterystyczne na ówczesne prace Głów
nego Urzędu Statystycznego. Aparat admini
stracyjny Państwa był w epoce tej w stanie tworzenia, Urząd nie mógł więc ze względu na ten aparat podejmować niektórych prac zamierzonych, wskutek tego musiały pozo
stać niewyzyslcane, przyznane na prace te fundusze. Używanie tych funduszów byłoby sprzeczne z nakazami gospodarki przezornej i ostrożnej. nowych 195139 złotych. Ponieważ ludność Polski w obecnych jej granicach wynosiła wówczas okrągło 26227000, wynika z tych cyfr, iż Państwo wydawało na jednego mie
szkańca na swój Urząd Statystyczny w pierw
szym roku istnienia 0,43 złotych centimów ścisłego wyobrażenia o wydatkach Urzędu.
Obraz wyrazistszy w tym kierunku dadzą miesięczne wydatki w markach. Oczywiście nie możemy tutaj dać wszystkich wydatków Urzędu miesiącami) rozróżniamy przytem tylko kategorje wydatków osobowych, wy
datków na wydawnictwa Urzędu, dalej inne
H 1ST 0R JA OGÓLNA GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO
wydatki zwyczajne rzeczowe i wydatki nad
zwyczajne Urzędu. Do wydatków osobowych nie zaliczamy tutaj wydatków na zapomogi i remuneracje, tudzież wydatków na umundu
rowanie woźnych i gońców, a w latach póź
niejszych także wydatków na Kasę Chorych i inne ubezpieczenia. Te wydatki zostały za
liczone do innych wydatków zwyczajnych rzeczowych. Do wydatków nadzwyczajnych zaliczono w następujących zestawieniach (bez względu na kwalifikowanie tych wydatków w samym budżecie) wydatki na kupno domu, na kupno mebli, subwencję na zebranie da
nych o zasiewach i zbiorach i t. p.
Wydatki w koronach podano po przeli
czeniu na marki.
Z temi zastrzeżeniami wynosiły wydatki Urzędu w markach:
Miesiące Wydatki Oso
bowe
Największa część wyszczególnionych wy
datków, bo kwota 2 540911 marek przypada na wydatki nadzwyczajne, z tego należy przedewszystkiem wymienić kwotę na kupno gmachu obecnego Urzędu w Alejach Jero
zolimskich Ns 32—2500000 marek, czyli według kursu ówczesnego 718391 franków złotych, albo też 1234568 złotych obecnych.
Bardzo sporadycznemu były wówczas jeszcze wydatki na wydawnictwa, uskuteczniano je bowiem tylko w grudniu 1918 roku, tudzież w lipcu i sierpniu 19x9 roku.
Regularnie powtarzają się oczywista inne wydatki, to jest wydatki osobowe i inne
wydatki rzeczowe zwyczajne, mają one częścią wskutek spadku waluty, częścią wskutek rozrostu Urzędu tendencję zwyżkową. Ile z tego należy przypisać spadkowi waluty, ile zaś rozrostowa Urzędu, cyfry te nie wy
jaśniają, tak samo jak nie wyjaśniają tej kw7estji* także wydatki Urzędu przerachowane czy to na złote 'dawme, czy też na złote obec
ne t. j. wogóle na złoto. Wogóle można po
wiedzieć, iż w owym czasie za spadkiem waluty postępowała drożyzna w pewmym odstępie czasu a za drożyzną postępowały w7 dużym odstępie wydatki Urzędu, zwdaszcza zaś wydatki* osobowa. Z tego też powmdu daje przerachow7anie na złoto obraz tak dalece niedokładny, iż rezygnujemy zupełnie z mie
sięcznego przerachow'ania wydatków na złoto, przerachow7ania zaś według kw7artałów7 po
dajemy ze wszystkiemi zastrzeżeniami, wy
nikającemu z powyższych uw7ag.
Rok
Najwdększa część wydatków7 wypada więc na kupno domu urzędowego, a dopiero po odliczeniu wydatków na ten cel otrzymujemy mniej wuęcej normalne wydatki Urzędu.
Wynosiły one w omawianym okresie 16 mie
sięcy 164505 franków złotych, czyli 282735 złotych obecnych. Z wymienionej kwoty w złotych obecnych 282735 przypada:
Złotych % więcej 54,4% normalnych wydatków7 Urzędu w tej epoce, na wydawmictw7a tylko 3,4%, na
inne wydatki rzeczowe wraz z wydatkami na umeblowanie i na wypłacenie subwencji wspomnianym towarzystwom rolniczym 42,2%.
Już w tym okresie organizowania się Urzędu przeważają więc wydatki osobowe, a prze
waga ta byłaby jeszcze większą, gdyby spa
dek waluty nie wpływał obniżająco na wy
sokość płac. Wyłącznie temu czynnikowi należy przypisać, iż kwoty wypłacone w zło
tych na pobory w roku 1919 pozostają, jeżeli uwzględnić wzrost Urzędu, w stosunku do kwot wypłaconych w roku 1918 bardzo niskie.
B . W y d atk i i d o c h o d y G łó w n e g o U rz ę d u S t a ty s t y c z n e g o o d l .X I 1919 r . d o l.V I 1923 r .
§ 28. Uwagi ogólna
Cechą całej omawianej tutaj epoki jest postępujący dalej spadek waluty. Już w ciągu 1919" roku nastąpiło w pierwszym czaso
kresie istnienia Urzędu więcej niż dwu
krotne podwojenie się ceny dolara, a więc spadek wartości marki polskiej o połowę.
Przypominamy tutaj na podstawie cyir za
wartych na str. 647, iż przeciętna z notowań ostatnich siedmiu zebrań giełdowych wyno
siła w styczniu 1919 roku 9,80, natomiast w lipcu tego roku już 19,45, we wrześniu tego roku 35,63, a w październiku nawet 47,89.
Silny ten spadek marki polskiej trwał nadal w ciągu całej omawianej epoki, pewne cof
nięcie się kursu dolara notujemy tylko przejściowo, a to na czas krótszy w czerwcu i lipcu 1920 roku a potem znów w początku 1921 r., na czas dłuższy zaś od października 1921 roku niemal aż do czerwca 1922 roku.
Szczegóły tego przebiegu daje następujące zestawienie, w którem podajemy wartość do
lara na giełdzie warszawskiej dla końca roku 1919, 1920 i 1921 na podstawie notowań ostatnich siedmiu zebrań giełdowych w mie
siącu.
Listopad . Styczeń . Luty • • Marzec • Kwiecień Maj . . . Czerwiec Styczeń . Luty • . Marzec • Kwiecień Maj • • • Czerwiec
1919
67,96 Grudzień . 110,67 1920
141,89 Lipiec • • • 185,23 157,18 Sierpień • . 214,00 158,13 Wrzesień • 267,8 6 192,70 Październik 292,90 195.35 Listopad • . 483,57 140.35 Grudzień • 579,28
1921
769,97 Lipiec . • . 2 o35,oo 839.75 Sierpień • . 2800,00 756.75 Wrzesień . 6 3oo,oo 822,44 Październik 3 890,50 982.75 Listopad • . 3 756,25 2 075,00 Grudzień . 2 950,00
Metodę obliczenia zmieniono począwszy od 1 stycznia 1922 r., a więc w okresie względnego spokoju kursu marki w ten spo
sób, iż odtąd podajemy dla kursu dolara prawdziwe przeciętne miesięczne.
Od początku 1922 roku wraz ze zmianą metody obliczenia opuszczano także z po
wodu bardzo już znacznego spadku marki ułamki. Kurs dolara na giełdzie warszawskiej przedstawia się w przecięciu całego miesiąca następująco:
Styczeń • . 3 058,00 Luty . . . 3 574,00 Marzec . . 4 145,00 Kwiecień . 3 854,00 Maj • . . . 4031,00 Czerwiec . 4 263,00
Styczeń • • 25354,00 Luty . . . 41 580,00 Marzec . • 42697,00
1922
Lipiec • • 5 639,00 Sierpień • 7 660,00 Wrzesień . 7 788,00 Październik 11 191,00 Listopad . 15976,00 Grudzień • 17741,00 1923
Kwiecień . 44698,00 Maj . . . 49000,00
Wartość marki polskiej obniżyła się więc w ciągu okresu, o którym mowa, t. j. w ciągu ą3 miesięcy przeszło tysiąckrotnie, kurs dolara wynosił bowiem z końcem października 1919 roku blisko 48, zaś w przecięciu maja 1923 roku 49 000. Po raz pierwszy obniżyła się wartość marki dziesięciokrotnie w czasie i3 miesięcy, a mianowicie od października 1919 r. do listopada 1920 roku, kurs dolara wzrósł bowiem od końca października 1919 r.
do końca listopada 1920 r. z 48 do 484. Po raz wtóry straciła marka polska dziewięć
dziesiąt procent swej wartości od końca li
stopada 1920 r. do końca czerwca 1922 r.
a więc w ciągu 19 miesięcy, w czasokresie tym bowiem wzrósł kurs dolara do okrągło 4800.
Przytem nie uwzględniamy, iż już we wrześ
niu 1921 r. podskoczył kurs dolara nagle na 6 3oo, podczas gdy w miesiąc wcześniej no
towano dolara przeciętnie na 2800, po wrześniu 1921 r. nastała bowiem wraz z po
wołaniem Ministra Skarbu Michalskiego zwyżka marki, której kurs z końcem grudnia 1921 r. wynosił 2,950 za dolara, by w ciągu pierwszego półrocza 1922 r. wzróść znowu do 4 263 w przeciągu czerwca i 5 639 w prze
ciągu lipca. Najkrócej, bo tylko 11 miesięcy
HISTORJA OGÓLNA GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO 77
trwał trzeci czasokres dziesięciokrotnego obniżenia się marki polskiej, okres ten trwał od końca czerwca do maja 1923 r., w prze
ciągu tego miesiąca wynosił bowiem kurs dolara już 49000 marek. Z tego wynika, iż całą tę epokę 1919—1923 cechuje katastro
falny spadek wartości marki. Co do szcze
gółów tego spadku waluty odsyłamy czytel
nika do samej tabelki. Tutaj należy nam tylko zwrócić uwagę na skutki tego katastro
falnego wypadku dla budżetu państwowego a tern samem dla Urzędu Statystycznego.
Oprócz tego należy nam tutaj jeszcze podać tabelkę, przedstawiającą przeciętny kurs zło
tego w złocie w owej epoce.
Tabelki tej używamy przy przerachowa- niach marek polskich na złote.
Przeciętny kurs złotego w złocie obli
Przeciętny kurs złotego w złocie obli