Relatywna konkurencyjność cenowa

Ze względu na niską dostępność danych dotyczących jednostkowych kosztów pracy¹⁹, konieczne było skonstruowanie miary alternatywnej dla ULC, posiadającej zbliżone parametry interpretacyjne. Wykorzystując szeregi czasowe opublikowane przez Bank Światowy i Eurostat, jednostkowy koszt pracy (ULC_C,t) we wzorze (4) można zastąpić następującą formułą:

19 Dane publikowane przez OECD nie obejmowały dużej części badanych krajów, zaś inne bazy danych – np. EU KLEMS – obejmują zbyt ograniczony zakres lat.

= =

gdzie: w_{c t}^h_, – przeciętny koszt godziny pracy w przemyśle (z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń²⁰), EMP_C,t − zatrudnienie w kraju C w roku t, Yc tEMP

, − produkt krajowy brutto przypadający na jednego zatrudnionego²¹. W efekcie formuła (4) przyjmie postać daną wzorem (20):

∑ ∑ ∑ ∑

Czy pomiędzy tak zdefiniowanym wskaźnikiem konkurencyjności cenowej a wskaźnikiem konkurencyjności występują zależności? Na rysunku 4.2 zostały zaprezentowane grupy krajów wyselekcjonowane z tab. 4.1. Zgodnie z intuicją, wzrostowi PC tw Y

,, towarzyszy spadek względnej dynamiki eksportu. Zwraca uwagę fakt, że państwa o najwyższych jednostkowych kosztach pracy nie wykazują naj-niższych wartości S_c. Może zastanawiać lokata Indii jako drugiego po Niemczech państwa o najwyższych jednostkowych kosztach pracy – jest ona jednak tłumaczona niską wydajnością pracy przybliżaną za pomocą Y_{c t}^EMP_, . Analiza rozrzutu obserwacji dla poszczególnych grup wskazuje na to, że systematyka państw zaproponowana w tab. 4.1 nie jest związana ze zjawiskiem decydującym o słabej zależności widocznej na rysunku 4.2 (nie występuje zależność pomiędzy cechami systemu innowacyjnego a wpływem kosztów jednostkowych na sukces eksportowy). Tylko cztery państwa o ponadprzeciętnych jednostkowych kosztach pracy odnotowują ponadprzeciętne relatywne dynamiki eksportu (w tym Indie, dla których oszacowanie może być obarczone poważnym błędem, omówionym poniżej).

20 Dane Eurostat: Hourly labour costs − Nace Rev. 1.1 [lc_an_costh], Bureau of Labour Statistics (BLS) serie Hourly compensation costs in manufacturing, U.S. dollars, 1996−2010.

21 Por.: tab. 4.2 − dane wykorzystane w modelu.

Rysunek 4.2. Zależność pomiędzy P_{C t}^{w Y}_,^{, 22} a S_c w latach 2000–2010²³

Źródło: Opracowanie własne²⁴.

Jako miara uzupełniająca do zostanie wykorzystany względny koszt godziny pracy:

∑ ∑

= =

∈≠ ∈

≠

P w

w

w

EMP w EMP

C tw E C th

W tC h C th

c t c th c Oc C

c O c t c C

,, ,

,, ,

, , ,

, (21)

gdzie: wW tC h

,, − przeciętny światowy koszt godziny pracy w przemyśle przy pozo-stałych oznaczeniach jak wyżej. Miara ignoruje aspekt produktywności pracy, należy również dodać, że wskaźnik (20) zaniża rzeczywistą produktywność pracy w branżach eksportowych – a więc tych, które odpowiadają za kształtowanie wartości wskaźnika S_c. Zagadnienie wydajności pracy w branżach eksportowych było badane m. in. w pracy (Wagner, 2005). Dodatkowo w przypadku państw o niskich nominalnych kosztach pracy duże znaczenie ma struktura własności

22 Oznaczenie X_C,t będzie stosowane zamiennie z X(C,t) w przypadku opisu osi wykresu.

23 Oszacowania współczynników kierunkowych i parametry dopasowania krzywych mają charak-ter orientacyjny.

24 Dane wykorzystane do sporządzenia wykresu pochodzą ze źródeł wyszczególnionych w tab. 4.2.

kapitału w przedsiębiorstwach eksportowych, ze względu na transfer technologii i organizacji pracy. W celu zweryfikowania niezgodnych z oczekiwaniami wyni-ków obserwowanych dla Indii, Argentyny i Brazylii został sporządzony wykres przedstawiający zależność S_c od PC tw E

,, .

Rysunek 4.3. Zależność pomiędzy ln (P_{C t}^{w E}_,^, ) a ln (S_c) w latach 2000–2010

Źródło: Opracowanie własne.

Zmiana nachylenia prostych (poza T.1.2) jest na rys. 4.3 wyłącznie efektem zmiany skali na osi poziomej. Ponownie widać, że systematyka wprowadzona na pod-stawie badań systemów innowacyjnych nie porządkuje dobrze państw ze względu na rolę czynnika kosztu pracy w sukcesie eksportowym. Państwa grup T.1.1 i T.1.2 wykazują, zgodnie z rys. 4.3, ponadprzeciętne relatywne koszty pracy – i niższe od przeciętnych względne dynamiki eksportu. Liderami ze względu na wartości wskaźnika S_c są kraje o najniższych relatywnych kosztach pracy – Indie i Chiny.

Dla całej próby występuje bardzo słaba zależność ujemna sukcesu eksportowego od obydwu wskaźników konkurencyjności cenowej: P_{C t}^{w Y}_,^, i P_{C t}^{w E}_,^, .

4.5.2. Względny poziom zaawansowania technologicznego T

Przystępując do badania zależności pomiędzy B_c,t a S_c przyjęto na potrzeby obliczeń B_c,t wartość n = 4 (por.: formuła 5; stosowanie wyższych wartości n nie

prowadziło do zwiększenia siły zależności, niższe wartości (1–3) zmniejszały siłę zależności). Analiza danych empirycznych pozwala na stwierdzenie, że istnieje duże zróżnicowanie teoretycznego wpływu relatywnego zaawansowania tech-nologicznego mierzonego względnym „nasyceniem” produktu krajowego brutto patentami (5) na sukces eksportowy. Można wyróżnić grupę, dla której zgłoszenia patentowe nie są powiązane ze zmianami S_c (T.2.1), grupę dla której sukces ekspor-towy jest ujemnie skorelowany z aktywnością patentową (T.1.1) oraz dwie grupy, dla których korelacja ma kierunek zgodny z oczekiwaniami (rys. 4.4). Spośród krajów wykazujących największą relatywną innowacyjność mierzoną B_c,t tylko Korea Południowa odnotowuje znacząco odbiegającą od przeciętnej wartość S_c,t. Wszystkie zależności są bardzo słabe.

Rysunek 4.4. Zależność pomiędzy przeciętnym poziomem ln(Sc) a przeciętnym poziomem ln(B(C,t)) w latach 2000−2010

Źródło: Opracowanie własne.

4.5.3. Relatywny potencjał naukowo-badawczy R

Relatywny potencjał naukowo-badawczy zgodnie z założeniami modelu jest determinowany przez dwa czynniki. Pierwszym jest relatywne wyposażenie w majątek trwały wykorzystywany na potrzeby działalności B+R, przybliżane relatywnymi

skumulowanymi wydatkami na badania i rozwój w poprzednich okresach (G_C,t, wzór 6). Drugim kapitał ludzki zatrudniony w obszarze badawczo-rozwojowym, przybliżany relatywnym odsetkiem naukowców (E_C,t, wzór 7).

Rysunek 4.5. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną wartością S_c a względnymi skumulowanymi wydatkami na badania i rozwój (G_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.

Tendencje obserwowane dla poszczególnych grup państw kształtują się podobnie jak w przypadku względnego poziomu zaawansowania technologicznego, przybli-żanego relatywną aktywnością patentową. Spośród państw o ponadprzeciętnych wydatkach na B+R tylko Niemcy, Korea Północna i Singapur wykazują większą dynamikę eksportu.

Rysunek 4.6. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną

wartością S_c a względnym udziałem pracowników naukowych w ogóle zatrudnienia (E_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.

4.5.4. Relatywny potencjał produkcyjny Q

Dla wszystkich, z wyjątkiem T.2.1, grup państw występuje słaba dodatnia zależność pomiędzy względną dynamiką eksportu a względnymi skumulowanymi inwestycjami w majątek trwały (wzór (9)). Praktyczny brak zależności pomiędzy przeciętną względną dynamiką eksportu w latach 2000−2010 a rozbudową poten-cjału produkcyjnego jest obserwacją sprzeczną z intuicją. Japonia, najintensywniej w badanej grupie państw modernizująca majątek trwały, osiąga dynamikę niższą niż przeciętna, zaskakujący jest wynik zaobserwowany dla Argentyny. Spośród państw wysoko rozwiniętych jedynie Korea i Singapur przy ponadprzeciętnym poziomie skumulowanych inwestycji osiągają ponadprzeciętne tempo eksportu (rys. 4.7).

Zaprezentowana na rys. 4.8 zależność pomiędzy względnym udziałem siły roboczej z wykształceniem wyższym (wzór (10)) a relatywną dynamiką eksportu jest zaskakująca zarówno ze względu na kierunek, jak i na to, że negatywna zależność występuje dla wszystkich grup państw. Oznacza to, że obserwowane na przestrzeni 11 lat relatywne wyższe poziomy kapitału ludzkiego w poszczególnych gospodar-kach narodowych wydają się nie przynosić spodziewanych korzyści mierzonych

sukcesem eksportowym. Spośród państw grupy T.1.2 jedynie Korea Południowa osiąga względną dynamikę eksportu wyższą niż grupa odniesienia. Zwraca uwagę wysoki relatywny poziom kapitału ludzkiego w Federacji Rosyjskiej i na Ukrainie.

Rysunek 4.7. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną wartością S_c a względnym udziałem nowoczesnego majątku produkcyjnego w gospodarce (K_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.

Te obserwacje mogą być wynikiem niespójności w metodologii ewidencjonowania poziomu wykształcenia w poszczególnych państwach. Na rys. 4.9 wykorzystana została inna miara względnego poziomu kapitału ludzkiego w gospodarce (por.:

wzór (11)) – względna przeciętna liczba lat edukacji na poziomie wyższym²⁵. Obser-wacje są analogiczne jak w przypadku rys. 4.8. Ostatnim z wykresów prezentujących zależność sukcesu eksportowego od względnego wyposażenia w kapitał ludzki jest rys. 4.10. Zaprezentowano na nim relację pomiędzy wskaźnikiem względnej prze-ciętnej liczby lat kształcenia na wszystkich poziomach, obliczonej wg wzoru (11)

25 Wykorzystano serie Barro-Lee: Average years of tertiary schooling, age 15+, total, dostępne pod sygnaturą BAR.TER.SCHL.15UP w  bazie danych Banku Światowego (http://databank.worldbank.

org/ddp/home.do zbiór danych Education Statistics).

dla serii opublikowanych przez Barro i Lee (2010)²⁶ a przeciętnym względnym sukcesem eksportowym. W odróżnieniu od tendencji obserwowanych na rys. 4.8 i 4.9, na wykresie 4.10 można dla grupy T.2.1 zaobserwować występowanie słabej dodatniej zależności sukcesu eksportowego od względnego poziomu kapitału ludzkiego. Obserwowanej koincydencji nie należy utożsamiać z występowaniem zależności przyczynowo – skutkowej. Wyższe poziomy wyposażenia gospodarek narodowych w kapitał ludzki współwystępują zwykle z wyższymi poziomami płac nominalnych (por.: rys. 4.3). Drugim zjawiskiem wyjaśniającym obserwowane tendencje jest przenoszenie produkcji (szczególnie w części niewymagającej wysoko wykwalifikowanej siły roboczej) do krajów o niższych kosztach produkcji (offsho-ring, hollowing out). O tym, że takie rozumowanie nie wyczerpuje zagadnienia świadczyć może przykład Portugalii.

Rysunek 4.8. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną wartością S_c a względnym udziałem pracowników z wykształceniem wyższym w ogóle zatrudnienia (L_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.

26 Ibidem, serie Barro-Lee Average years of total schooling, age 15+, total, sygnatura serii BAR.

SCHL.15UP.

Rysunek 4.9. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną wartością S_c a względną przeciętną liczbą lat kształcenia na poziomie wyższym (RATeS_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 4.10. Zależność pomiędzy konkurencyjnością mierzoną przeciętną

wartością S_c a względną przeciętną liczbą lat kształcenia na wszystkich poziomach (RAToS_C,t)

Źródło: Opracowanie własne.