4.1. Bezpieczeństwo w ujęciu podmiotowym
Złożoność zjawiska, jakim jest bezpieczeństwo, powoduje trudności z jego klasyfikacją, jednak zasadniczy podział opiera się na dwóch podstawowych płaszczyznach: podmiotowej i przedmiotowej54.
Bezpieczeństwo w aspekcie podmiotowym zawiera w sobie pod-miot jednostkowy oraz podpod-miot zbiorowy; w przypadku obydwu
53 Por . S . Jarmoszko, Antroposfera bezpieczeństwa wobec zagrożeń współczesne- go świata (antropologiczna próba systematyzacji), w: Bezpieczeństwo współczesnego świata. Wyzwania i zagrożenia, red . A . Kusztelak, Poznań 2011, s . 53–72 .
54 Por . S . Jarmoszko, Teoretyczne konceptualizacje…, dz . cyt ., s . 68 .
Znaczenie bezpieczeństwa w życiu seniorów
23 podmiotów można mówić o bezpieczeństwie wewnętrznym i ze-wnętrznym. Bezpieczeństwo wewnętrzne jednostki odnosi się do sfery fizycznej, w tym do stanu zdrowia, oraz psychicznej, która ma związek z poczuciem bezpieczeństwa. Waldemar Kitler określił bez-pieczeństwo wewnętrzne danego podmiotu zbiorowego jako stan rzeczy, zespół okoliczności wewnętrznych, zapewniających mu sta-bilność i harmonijność rozwoju, pozwalających mu czuć się wolnym od wszelkich zakłóceń jego funkcjonowania. Natomiast bezpieczeń-stwo zewnętrzne charakteryzuje się brakiem odziaływania innych podmiotów55.
Ryszard Zięba zaproponował podział, w którym wziął pod uwagę cztery aspekty:
1. podmiotowy: bezpieczeństwo jednostki bądź podmiotu zbioro-wego (np. państwowe, narodowe czy międzynarodowe);
2. przedmiotowy: bezpieczeństwo polityczne, wojskowe, gospodar-cze, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, informacyjne itp.;
3. przestrzenny: bezpieczeństwo personalne (dotyczące pojedyn-czych osób), lokalne (państwowo-narodowe), subregionalne, regio-nalne (koalicyjne), ponadregioregio-nalne i globalne (uniwersalne);
4. czasu: stan bezpieczeństwa i proces bezpieczeństwa56.
4.2. Bezpieczeństwo w ujęciu przedmiotowym
Bezpieczeństwo w aspekcie przedmiotowym odnosi się do różnych ro-dzajów bezpieczeństwa, tj. zdrowotnego, socjalnego, ekonomicznego,
55 Por . W . Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunko-wania, system, Warszawa 2011, s . 62 .
56 Por . R . Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Koncepcje – struk-tury – funkcjonowanie, Warszawa 1999, s . 30–31 .
Jacek Kołota
informacyjnego, politycznego, prawnego i komunikacyjnego. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę każdego z nich.
Bezpieczeństwo zdrowotne jako jedna z kluczowych sfer życia czło-wieka determinuje państwo do podejmowania działań, które mają na celu zapewnienie tego bezpieczeństwa. Poczucie bezpieczeństwa zdro-wotnego to przekonanie o braku lub mało prawdopodobnym zagro-żeniu powodującym utratę zdrowia57. Seniorzy, którzy są narażeni na różnego rodzaju choroby i dolegliwości, szczególnie oczekują od pań-stwa zapewnienia tego rodzaju bezpieczeńpań-stwa. Na bezpieczeństwo zdrowotne w danym państwie wpływ mają czynniki wewnętrzne, polityka zdrowotna, jakość rozwiązań prawnych, sytuacja gospo-darcza i uwarunkowania pozaustrojowe, m.in. społeczno-kulturowe, demograficzne itp. Wyzwaniem w XXI w. jest właściwe zastosowanie i wykorzystanie infrastruktury ochrony zdrowia, informacji, wiedzy oraz nowych technologii diagnostyczno-terapeutycznych, które bu-dują materialną równowagę wewnętrzną systemu.
Ważnym czynnikiem bezpieczeństwa w odniesieniu do społecz-nego funkcjonowania jednostki, rodziny czy grupy społecznej jest bezpieczeństwo socjalne. Ma ono szczególne znaczenie dla osób star-szych. Dzięki różnego rodzaju systemom zabezpieczeń seniorzy mogą w sposób niezakłócony funkcjonować.
Z bezpieczeństwem socjalnym silnie związane jest bezpieczeń-stwo ekonomiczne, z tym że to drugie odnosi się do światowego lub krajowego systemu gospodarczego. Wspomaga ono funkcjonowanie i sprawne działania umożliwiające rozwój oraz zdolność do skutecznego przeciwstawiania się różnym zagrożeniom58. Bezpieczeństwo ekono-miczne obejmuje zapewnienie i ochronę dóbr, zasobów oraz procesów
57 Por . A . Ameljańczyk, Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń, Warsza-wa 2011, s . 57 .
58 Por . Z . Stachowiak, Bezpieczeństwo ekonomiczne, w: Ekonomika obrony, red . W . Stankiewicz, Warszawa 1994, s . 189 .
Znaczenie bezpieczeństwa w życiu seniorów
25 ekonomicznych, umożliwiających zaspokajanie egzystencjalnych po-trzeb ludzi, obywateli i wspólnot społecznych, zagwarantowanie im dostępu do podstawowych dóbr publicznych w zakresie codziennej egzystencji (żywność, ubiór, mieszkanie itp.), infrastruktury bytowej (elektryczność, wodociągi i kanalizacja, komunikacja, rekreacja itp.), służby zdrowia, edukacji, obrony narodowej, ochrony środowiska itp.
Istotne jest również zapewnienie niezbędnych warunków do rozwoju i samorealizacji59. Według Krzysztofa M. Księżopolskiego bezpieczeń-stwo ekonomiczne to „stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostek, obejmuje więc nie tylko stan wolności od ryzyk socjalnych (bezpieczeństwo socjalne), ale i od zagrożeń rozwoju psychospołecz-nego jednostki, których źródłem może być całokształt uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych”60.
Jarmoszko łączył „pojęcie bezpieczeństwa” ekonomicznego z gwa-rancją zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (do których zali-cza się m.in. wyżywienie, ubranie, mieszkanie, zdobycie wykształcenia) jednostek i rodzin zabezpieczającego przed niedostatkiem lub obniże-niem poziomu życia spowodowanym głównie ryzykiem socjalnym (np.
utrata możliwości zarobkowania, choroba, inwalidztwo) oraz innymi zdarzeniami losowymi, wynikającymi np. z działania sił przyrody lub awarii i katastrof spowodowanych przyczynami technicznymi61.
Bezpieczeństwo informacyjne jest trudne do zdefiniowania i jak wskazał Krzysztof Liderman, jak dotąd nie doczekało się, wraz z to-warzyszącym mu terminem „bezpieczeństwo informacji”, jedno-znacznej wykładni. Używa się go w kilku znaczeniach w odniesieniu do wszystkich form, także werbalnych, wymiany, przechowywania
59 Por . S . Jarmoszko, Teoretyczne konceptualizacje…, dz . cyt ., s . 60–61 .
60 Por . K .M . Księżopolski, Bezpieczeństwo socjalne, w: Leksykon polityki społecznej, red . B . Rysz-Kowalczyk, Warszawa 2001, s . 21 .
61 Por . S . Jarmoszko, Teoretyczne konceptualizacje…, dz . cyt ., s . 61 .
Jacek Kołota
oraz przetwarzania informacji62. W ogólnym znaczeniu jest ono ro-zumiane jako ochrona informacji przed niepożądanym ujawnieniem, modyfikacją, zniszczeniem lub uniemożliwienie jej przetwarzania.
W celu zapewnienia poufności, integralności i dostępności informa-cji, a zasadniczo wyeliminowania wszelkich potencjalnych zagrożeń, podejmowane są środki ochronne, zabezpieczające63. System ochrony informacji obejmuje takie obszary funkcjonalne, jak bezpieczeństwo fizyczne, zabezpieczenie procesu przetwarzania informacji, zabezpie-czenie sprzętu, zabezpiezabezpie-czenie dostępu do systemu informatycznego, zabezpieczenie procesu wymiany informacji czy audyt bezpieczeń-stwa informacji64. Zakres bezpieczeństwa obejmuje systemy, w któ-rych informacja jest wytwarzana, przetwarzana, przechowywana czy przeka zywana, środowisko, w którym te systemy działają, personel, który korzysta z tych systemów, jak również kwestie formalnoprawne, które kształtują zarówno technologie informacyjne, jak i procesy użyt-kowania informacji. W strukturze bezpieczeństwa informacyjnego można wyróżnić takie elementy składowe, jak zasoby (materialne i niematerialne), zagrożenia (zamierzone lub przypadkowe) ze strony ludzi lub środowiska, podatność (słabe strony systemu), następstwa ryzyka (uświadamianie użytkownikom zagrożeń) czy różnego rodzaju ograniczenia (np. finansowe, techniczne, organizacyjne, prawne)65.
Bezpieczeństwo polityczne oznacza „bezpieczeństwo władzy po-litycznej oraz popo-litycznej organizacji społeczeństwa”66. Dotyczy ono
62 K . Liderman, Bezpieczeństwo informacyjne, Warszawa 2012, s . 11–12 .
63 Por . J . Janczak, A . Nowak, Bezpieczeństwo informacyjne. Wybrane problemy, War-szawa 2013, s . 13, 55; S . Jarmoszko, Teoretyczne konceptualizacje…, dz . cyt ., s . 67 .
64 Por . A . Drozd, Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i prze-pisy, Warszawa 2007, s . 361 .
65 Zob . J . Janczak, A . Nowak, dz . cyt ., s . 19–20 .
66 S . Zalewski, Bezpieczeństwo polityczne. Zarys problematyki, Siedlce 2013, s . 16;
S . Jarmoszko, Teoretyczne konceptualizacje…, dz . cyt ., s . 58 .
Znaczenie bezpieczeństwa w życiu seniorów
27 bezpieczeństwa państwa zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, z tym że wymiar wewnętrzny odnosi się wprost do politycznej stabilności, wynikającej z praworządności67.
Bezpieczeństwo prawne to zabezpieczenie interesów jednostki poprzez nadzorowanie i dostosowywanie jej działania do obowiązu-jących przepisów prawnych. Według niektórych autorów wynika ono z naturalnych uprawnień jednostki, które należy chronić w wymiarze państwowym i międzynarodowym68.
Bezpieczeństwo komunikacyjne obejmuje zespół norm i zacho-wań, bazujących na ostrożności, który powinien gwarantować prawi-dłowe funkcjonowanie potoków ruchu dzięki eliminacji zagrożeń69. Wiąże się ono z oceną ryzyka utraty zdrowia lub życia w wyniku wypadków komunikacyjnych, do których dochodzi podczas prze-mieszczania się ludzi.